Dejtonski sporazum, potpisan 1995. godine, okončao je višedržavnu oružanu agresiju na Republiku Bosnu i Hercegovinu, i stvorio je političku strukturu koju danas poznajemo kao Bosnu i Hercegovinu, bez ono Republika koja se sastoji od dva entiteta: Federacije Bosne i Hercegovine i Republike srpske (smiješno, zar ne). Sporazum je odobrio postojanje RS-a, ali pod uslovom da se poštuje suverenitet Bosne i Hercegovine, integritet zemlje i ravnoteža između naroda. Da li je do toga došlo posljednjih tridesetak gosdina?

U trenutnim okolnostima, Republika srpska se suočava sa ozbiljnim pitanjima u vezi sa svojim postojanjem, s obzirom na kršenje Dejtonskog mirovnog sporazuma i separatističke težnje. Dejton ne omogućava, kontinuirano potkopavanje temelja tog sporazuma i jedinstva države, pa stavlja pod znak pitanja, da li RS treba da opstane u svom trenutnom obliku. Dobro nam je poznato da je Dejtonski sporazum bio rezultat kompromisa između različitih etničkih i političkih grupacija koje su učestvovale u ratu. On je, međutim, ostavio mnogo političkih napetosti i nesuglasica, pa se mnogi kritikuju zbog toga što nisu obezbedili pravičnu i stabilnu političku strukturu koja bi trajno rešavala etničke i političke nesuglasice. Sve ovo upućuje na nepravičnost međunarodne zajednice, odnosno SAD i naturavanje njihovog odnosno zapadnog mišljenja, a ko zna, možda za neke njihove buduće planove.

E, sad malo o Duduku, koji rovari državom RBiH posljednjih dvadesetak godina.
Duduk javno ističe svoju srpsku nacionalnost i orijentaciju, i kao politički lider koji se identifikuje sa srpskim narodom. Postoji saznanje oko njegovog porijekla koje izgleda da je tačno, pa samo malo više treba Srbi da ispitaju i ustanove. Neki izvori sugerišu da njegov porodični korien dolazi od vlaškog predk, što znači da Dodikovi preci imaju romanske korene, a ne slavenske, kao što je slučaj sa isticanjem većine Srba ma da je slavenstvo kod Srba zastupljeno nešto oko deset posto, po DNA ispitivanjima.

On kao ključni političar u RS-u, redovno ističe stavove koji su protivni integritetu Republike Bosne i Hercegovine i naglašava autonomiju RS, pa čak i mogućnost njenog otcepljenja. Ovo se posebno odnosi na Dudukove napadi na državne institucije: Duduk govori o vraćanju državnim nadležnosti institucijama RS, što je u suprotnosti sa Dejtonskim sporazumom, gdje bih da postavio jasne granice između entiteta i centralnih vlasti. Odbacivanje državnih zakona i nadležnosti: Duduk ignoriše i čak pokušao da minira zakone i odluke koje dolaze od Centralne vlasti u Sarajevu, što dovodi u pitanje njegovu posvećenost poštovanju Dejtona. Politička strategija koju Duduk promoviše, vodi ka podrivanju same osnovne ideje Dejtonskog ugovora. Kršenje tih principa u suštini podrijeva integritet države i stavlja u pitanje održivost i legitimnost RS-a u postojećem obliku, jer se aktuelna politika koja dolazi iz RS-a udaljava od poštovanja Dejtonskog sporazuma.

Iako Dejtonski mirovni sporazum omogućava postojanje RS-a, pitanje legitimnosti tog entiteta postaje kompleksno u trenutnim okolnostima. Ako se kontinuirano krši ustavni okvir države, ukidaju se međunarodne norme i potkopava jedinstvo zemlje, može se postaviti pitanje koliko je ta politička struktura još uvek održiva i legitimna.

Na pitanje "čiji je čovek", Duduk, može se odgovoriti da Duduk igra ključnu ulogu kao lider Republike srpske, i da je u velikoj meri Tobože usmeren na očuvanje interesa RS . On je, međutim, u velikoj meri pod uticajem spoljnog faktora, jer održava bliske političke veze sa Srbijom, ali i sa Rusijom. To znači da, iako je njegov primarni interes očuvanje autonomije i moći u RS-u, on je, s obzirom na svoje međunarodne veze, često percipiran kao čovek interesa Srbije i Rusije, i nekih drugih svetskih centara, barem kada je reč o vanjskopolitičkom djelovanju i podršci koju dobija od nekog iz vana.
Milorad Duduk je političar (politikant) Republike srpske, lider SNSD-a i dosad je bio ključna figura koja je imala značajnu unutrašnju moć, mada ta moć se ruši i nestaje kao kula od karata. Njegova politička strategija, se temeljila na separatizmu i nekakvom jačanju autonomije RS odnosno njegovih personalnih finansija, i povezuje ga sa politikama Srbije, Rusije pa i Mađarske, što ga čini vrlo povezanim s tim spoljnim faktorima. Duduk je često predmet optužbi za korupciju, pljačku resursa i naduvane političke ambicije, koje mnogi smatraju da stavlja njegov lični interes ispred interesa naroda i same države. Duduk je optuživan za korupciju i zloupotrebu vlasti tokom čitave političke karijere. Mnogi vide da je kroz vlast u RS stvorio mrežu političkih i ekonomskih veza koje omogućavaju njegovim saveznicima i sebi da kontrolišu resurse, privatizaciju i javne nabavke u entitetu. Kritičari ističu da su mnogi od ovih procesa sprovedeni na ne transparentan i nezakonit način, što je omogućilo velikim biznismenima i političkim partnerima da ostvaruju profite na račun naroda.

Duduk tokom svoje političke karijere koristi nacionalističku i separatističku retoriku koja ima za cilj da podstakne etničku podelu i ojača njegovu političku moć u RS. Njegova prljava politika često podstiče nacionalnu netrpeljivost i etničku polarizaciju, što mnogi smatraju opasnim za budućnost Bosne i Hercegovine. Svesni ljudi u RBiH ističu da je Dudukova separatistička politika i nepoštovanje državnih institucija pogoršala političku situaciju, usmeravajući narod u konsolidaciju moći umesto na nacionalno pomirenje i stabilnost. Mnogi smatraju da je Duduk, kroz svoju kontrolu nad ključnim političkim i ekonomskim resursima RS, omogućio sebi i svojim saveznicima da stvaraju privatne profite na račun javnih dobara. Ove optužbe uključuju nepoštenu privatizaciju državnih firmi, neregulisanu privatizaciju i sumnjive kreditne aranžmane, koji su ostavili obične ljude bez potrebnih resursa, dok političke elite uživaju u privilegijama.

Mnogi među žrtvama rata i njihovim potomcima, veruju da bi nestanak RS-a mogao biti ključni korak ka stvaranju pravednijeg društva i pravde za sve žrtve genocida i ratnih zločina. Taj stav je zasnovan na ideji da bi BiH kao jedinstvena država, bez etničkih podela i entiteta koji su nastali na temelju zločina, mogla izgraditi stabilnost, pomirenje i međusobno poverenje.

Ukidanje RS-a bio bi korak ka priznanju genocida i ratnih zločina koji su počinjeni u ime tog entiteta, odnosno u ime srpskog naroda, čime bi se stvorio prostor za izgradnju pravednijeg društva. Ovaj stav podrazumeva da se RS ne može gledati kao legitimni entitet, jer je nastala na temelju genocida, nasilja i etničkog čišćenja. Centralizovana i jedinstvena država RBiH bit će temelj za dugoročnu stabilnost i ekonomski napredak. Time će se smanjiti podjele i stvorili uvjeti za bolji život građana, odnosno svih naroda, koji žive na teritoriju države. Svi svjesni smatraju da bi nestanak RS-a mogao doprineti pomirenju, jer bi se time uklonili politički simboli i institucije koje su povezane s prošlim zločinima i koje izazivaju duboke podjele u društvu.

Razumijem zabrinutost i potpuno se slažem da je teško shvatiti i prihvatiti situaciju u kojoj neko ko je odgovoran za zločine može imati bilo kakvu vrstu nagrade ili privilegije. Posebno u slučaju genocida i drugih stravičnih zločina, mnogi ljudi osećaju da bi pravda trebalo da znači odgovornost i kaznu za počinioce, a ne bilo kakvo priznanje ili nagrada.

Pravda znači da oni koji su počinili zločine odgovaraju za svoje postupke. Za genocid, etničko čišćenje i druge ratne zločine, i to mora biti jasno i nedvosmisleno. Postojanje ljudi koji su izbegli odgovornost za zločine, ili čak koji su nagrađeni političkim ili društvenim položajem, je duboko problematično. Takve situacije često izazivaju osećaj nepravednosti među žrtvama i njihovim porodicama, ali i šire među onima koji teže društvenoj stabilnosti.

Haški tribunal i drugi međunarodni sudovi su imali ključnu ulogu u procesuiranju ratnih zločinaca, iako znamo da nisu svi odgovorni procesuirani. Neke presude, posebno one koje se odnose na visoke političke i vojne lidera, izazvale su kontroverze, ali su ipak predstavljale korak ka pravdi. Međutim, kritike koje se odnose na "nagrade" ili političke pozicije za one koji su počinili zločine i dalje postoje, posebno u kontekstu političkih karijera koje su nastavljene čak i nakon presuda.
Bez priznanja zločina i odgovornosti svih onih koji su ih počinili, teško je zamisliti istinski suživot. Svi ljudi, bez obzira na etničku pripadnost, zaslužuju živeti u društvu koje temelji svoju pravdu na istini, odgovornosti i poštovanju žrtava. Kako je vjerovati u pomirenje i napredak u društvu u kojem su zločinci nagrađivani i gdje se zločinci uzdižu na hejoje.

Ja personalno vidim put ka pravdi u RBiH, a i postoje šanse za izgradnju društva koje se zasniva na odgovornosti i poštovanju, prije svega nevinih žrtava koje neće nikad bit nedoknađene, i da počinioci prihvati i priznaju istinu i nestanok RS koji je zasnovan na zločinima i genocidu
Neka nam Bošnjacima ovi nemili događaji otvore naša srca izbistre naš razum i upute nas na pravi put i na jedan drugog, te nas još više zbliže i upute na put mira i napretka kao i dostojanstva kojeg su Bošnjaci uvijek posjedovali.

Neka nam ovi događaji bude uzor jedinstva, koji nam je i tekako potreban.