Osnovni cilj dugo planiranog i pripremanog rata i agresije bilo je uništenje Bosne i Hercegovine i kao društva, i kao države, te biološko uništenje Bošnjaka i brisanje svih tragova njihove specifične kulture i tradicije. U pripreme, planiranje i izvođenje agresije bile su uključene vojne i paravojne snage Srbije i Crne Gore, a u propagandnu, finansijsku i diplomatsku podršku provođenju agresije kompletne civilne strukture tih država i moćan diplomatski aparat u svijetu naslijeđen i preuzet od bivše SFRJ.

Agresija na Bosnu i Hercegovinu je planirana u vidu vojnih planova “Bedem”, “Ram I”, “Ram II”, radi zaokruživanja granica redukovane Jugoslavije ili velike Srbije, s političkim ciljem zadržavanja srpske hegemonije nad svim područjima bivše Jugoslavije na kojima je bilo srpsko stanovništvo, makar i kao apsolutna manjina. U različitim etapama agresije na Bosnu i Hercegovinu, pored paravojnih snaga učestvovalo je prosječno oko 80.000 vojnika iz Srbije i Crne Gore, uz redovnu logističku i drugu potporu iz tih zemalja.

Nastojanja političkog rukvodstva naše zemlje da se političkim sredstvima, kao i nizom kompromisnih prijedloga o unutrašnjem uređenju Bosne i Hercegovine, te njenoj podjednakoj otvorenosti prema Srbiji i prema Hrvatskoj, izbjegne rat, onemogućena su ultimativnom i nepopustljivom velikosrpskom politikom. Kada se procijenilo da će rat, i pored svih političkih napora i inicijativa, biti neizbježan, u okviru SDA otpočelo je vojno organizovanje za odbranu Bosne i Hercegovine, a prvenstveno bošnjačkog naroda.Takvo opredjeljenje bilo je diktirano paradoksalnom situacijom da su o poslovima odbrane naše zemlje odlučivali i oni čiji je primarni politički cilj bilo upravo uništenje Bosne i Hercegovine, i kao političkog, pa i kao geografskog pojma.

Organizovanje za odbranu tako je stjecajem niza faktora reducirano na jednu političku partiju i izvođeno u veoma teškim uslovima strateškog okruženja, ilegalnog rada i kasnije nametnutog embarga na uvoz oružja. No, i tako formirane, male i slabo naoružane formacije Patriotske lige i Ministarstva unutrašnjih poslova su uspjele da pruže prvi otpor i obezbijede da se daljnje organizovanje odbrane naše zemlje vodi kao prvenstveni cilj i zadatak države. Veliki uticaj na naše političko i vojno jačanje imalo je međunarodno priznanje Republike Bosne i Hercegovine od velikog broja zemalja u svijetu (do kraja 1992. godine, 70 zemalja priznalo je RBiH).

Time je izvojevana krupna politička pobjeda, od značaja za vojno organizovanje odbrane, pošto je osujećeno nastojanje agresora da se zbivanja u Bosni i Hercegovini tretiraju kao unutrašnje pitanje bivše Jugoslavije. Internacionalizacija bosanskog pitanja, bez obzira na druge, negativne efekte u okviru novih prilika u svijetu, uslovljenih raspadom Varšavskog pakta i komunističkog sistema u istočnoj Evropi, odnosno uklanjanjem bipolarizma u globalnim odnosima, imala je pozitivnog odraza na snaženje naše odbrane.

Jačanjem Armije Bosne i Hercegovine, koje se odvijalo po fazama, mijenjala se i slika strategijskih odnosa u Bosni i Hercegovini na ratištu. Od stanja kompletne okupacije cjelokupnog teritorija – što je bilo faktičko stanje krajem 1991. i početkom 1992. godine, usljed planski provedene koncentracije snaga bivše JNA pri povlačenju iz Slovenije i dijela Hrvatske, nakon 42 mjeseca rata stvorena je situacija u kojoj su snage Armije R BiH kontrolisale 30% teritorije Bosne i Hercegovine, a sa snagama HVO zajedno 52,36% teritorije Bosne i Hercegovine na dan 12. 10. 1995., dakle na dan stupanja na snagu Sporazuma o primirju.

*****
Faze razvoja Armija RBiH možemo odrediti po stepenu strategijske inicijative, osnovnom obilježju oružanih djelovanja na pojedinim bojištima i situaciji na cjelini bosansko-hercegovačkog ratišta.
Prva faza – borba za zaustavljanje agresora i očuvanje stanovništva i teritorije – odvijala se od aprila 1992. do maja 1993. godine. U tom periodu Armija je narasla na snagu od oko 100.000 ljudi, nažalost nedovoljno naoružanih u odnosu na tehnički neuporedivo nadmoćnijeg agresora.
Druga faza – borba za kvalitet komunikacija na slobodnoj teritoriji, od maja 1992. do marta 1994. godine. To je borba za fizička povezivanja slobodnih teritorija pod kontrolom Armije RBiH, za mogućnost unutrašnjeg manevra i mobilnost armijskih sastava. Ta faza diktirana je djelimično korigovanom strategijom agresora, koji nastoji da fizičkim odvajanjem pojedinih teritorija i brzim manevrom snaga uništi i naše snage na pojedinim bojištima i izvrši etničko čišćenje, odnosno genocid na slobodnim teritorijama. Kao rezultat rasta Armije, na kraju ovog perioda ona ima oko 200.000 ljudi organizovanih u korpuse.

Treća faza – od maja 1994. do kraja l994. godine, jeste faza borbe za uspostavljanje strategijske ravnoteže i preuzimanje inicijativa na taktičkom nivou. U tom periodu Armija, sada solidno organizovana, ali još uvijek bez značajnijeg teškog naoružanja i sa nesigurnom logistikom, vodi borbe sa agresorom na frontu dugačkom oko 1.400 kilometara, sa strateškom procjenom da agresor ne može izdržati kontinuirane borbe na svim dijelovima razvučenog i saobraćajno teško dostupnog fronta, te da će kontinuirana borbena djelovanja na tako širokom frontu oslabiti njegovu snagu i prisiliti ga na prihvatanje mirovnog plana za Bosnu i Hercegovinu. Taj plan je naše državno rukovodstvo prihvatilo, bez obzira na sve njegove manjkavosti i očiglednu temeljnu nepravdu sankcioniranja agresije i njenih posljedica, procjenjujući da su u miru veće šanse za reintegraciju Bosne i Hercegovine političkim, ekonomskim i drugim sredstvima.

Četvrta faza – od početka 1995. do oktobra iste godine jeste faza preuzimanja strategijske inicijative od strane Armije. Koristeći izmijenjene političke okolnosti, pozitivne geostrategijske afekte Vašingtonskog sporazuma i bolju vojnu saradnju sa snagama HVO i Hrvatske vojske, snage Armije RBiH, reorganizovane za vrijeme četveromjesečnog primirja (januar do april 1995.), vode efikasne borbe za oslobođenje okupiranih teritorija. Prethodno ovladavši dominantnim zemljišnim objektima na većini strategijskih pravaca na bosansko-hercegovačkom ratištu, snage Armije taj strategijski kvalitet pretvaraju u operativne uspjehe, tokom kojih su oslobođeni gradovi Donji Vakuf, Bosanski Petrovac, Vozuća, Ključ, Bosanska Krupa, Sanski Most, te ostvareni značajni uspjesi na vlašićkom i drugim bojištima.

*****
Potpisivanjem Sporazuma o primirju, koje je stupilo na snagu 12. 10. 1995. godine, snage Armije su zaustavljene u uspješnim oslobodilačkim dejstvima, kada su se nalazile pred ulaskom u gradove Bosanske krajine i u situaciji kada je paravojnim formacijama tzv. Republike Srpske prijetio totalni krah i rasulo. I ovaj put, kao i nešto ranije, na primjeru tragične sudbine Srebrenice, moglo se dobro vidjeti koliki je i uticaj pojedinih međunarodnih faktora i svih njih zajedno na pojedine faze rata u našoj zemlji, a posebno na pojedina vojna i politička rješenja. Od nametnutog embarga, koji je stvorio strategijske osnove za agresiju na našu zemlju, preko planova podjele Bosne i Hercegovine po etničkom kriteriju, koji su faktički nagrađivali agresiju na jednu suverenu zemlju i organizirani genocid nad njenim stanovništvom, do različitih oblika izbjegavanja jasne i precizne kvalifikacije agresije na našu zemlju, a time i obaveza koje u tom slučaju nameću norme međunarodnog prava.
U analizi onoga što je učinila Armija naše zemlje trebalo bi se posebno zadržati na negativnim učincima od strane zvanične hrvatske politike u odnosu na agresiju na Bosnu i Hercegovinu. Velikohrvatske pretenzije izražene su još u sporazumu Miloševića i Tuđmana u Karađorđevu marta 1991. i Karadžića i Bobana u Gracu marta 1992., a realizovanih u vidu agresije HV i HVO na bošnjački narod od juna, odnosna novembra 1992. sa posebnim intenzitetom od maja 1993. godine, pa sve do postizanja Vašingtonskog sporazuma u februaru 1994. godine. Usljed tih političkih okolnosti, hrvatska politika je sprečavala i otežavala organizaciono i tehničko jačanje Armije RBiH na više različitih načina, od kojih nisu svi bili otvoreni i jasno uočljivi, bar u prvo vrijeme:
 Opstrukcija i zabrana slanja naoružanja i sprečavanje vojnog organizovanja na područjima na koja je HVO pretendovao kao na “hrvatska povijesna životna područja”;
 Izazivanje incidenata i sukoba na različitim područjima, što je vezivalo veliki dio snaga Armije, koje se nisu mogle upotrijebiti prema srbijansko-crnogorskom agresoru;
 Otvoreni napad HVO na neka područja BiH već u junu 1992. a frontalno od maja 1993. godine, u smislu stvaranja ekskluzivno hrvatskog nacionalnog prostora, s krajnjim ciljem prisajedinjenja toga prostora u politički, ekonomski, informacijski i drugi sustav Republike Hrvatske;
 Opstrukcije HVO u borbi protiv srbijansko-crnogorskog agresora, te zajedničko vojno angažovanje tih snaga na lokalnim razinama i uz operativno planiranje (od maja 1993. do februara 1994. godine).
Od novembra 1992. do do aprila 1994. godine Armija nije dobila niti jednog metka ili bilo kojeg drugog materijalnog sredstva za borbu sa strane, nego je bih upućena na namjensku proizvodnju koja je u ratnim uvjetima organizovana u postojećim kapacitetima.
Zbog svih ovih uvjeta Armija je bila prisiljena da borbena dejstva i odbranu slobodnih teritorija realizuje ekstenzivnim korišćenjem ljudskih potencijala i pokrivanjem teritorije slabo naoružanim i opremljenim jedinicama, što je oslovilo i velika naprezanja angažovanih jedinica i srazmjerno značajne ljudske gubitke u poginulim i ranjenim borcima.
Faktički, embargo na oružje odigrao je ulogu najznačajnijeg saveznika agresorima na Bosnu i Hercegovinu, i značaj toga momenta nipošto ne može biti dovoljno istaknut. U pojedinim borbama na odrođenim bojištima agresor je znao angažovati istovremeno po 80 tenkova i oklopnih borbenih vozila, forsirajući pri tome borbu sa distance, znajući da protiv sebe ima naše jedinice čiji je domet protuoklopnog noružanja (ako i kada ga je bilo) iznosio od 300 do 600 metara.
I u ovim, najtežim uslovima koje poznaje vojna teorija i vojna doktrina, Armija je izborila niz značajnih vojnih i vojno-političkih rezultata, od kojih ističemo samo one najznačajnije:
 Zaustavljena je agresija na Bosnu i Hercegovinu, te odbranjeno stanovništvo i strategijski, privredno, infrastrukturno značajniji dio Bosne i Hercegovine.
 Od srpskog agresora oslobođeno je u 1994. i 1995. oko 5400 kvadratnih kilometara teritorije.
 Preuzeta je strategijska inicijativa, koja je rezultirala i političkim uspjehom – priznavanjem cjelovitosti Rosne i Hercegovine. U sadašnjim uvjetima, s obzirom na odnos snaga, stepen naoružanosti i opremljenosti, te stepen demografskog potencijala naše zemlje i agresora, ovakav rezultat je iznad očekivanja, a može se objasniti boljom organizovanošću Armije RBiH u cjelini i većom motiviranošću i boljim borbenim moralom naših vojnika i starješina.
 Potvrđeno je ratno iskustvo iz oslobodilačkih ratova 20. stoljeću da narod koji je riješen da brani svoju slobodu i opstanak ne može biti pobijeđen.

I rat za odbranu Bosne i Hercegovine ući će u vojnu historiju kao primjer napora jednog malog naroda da odbrani svoje pravo na postojanje, svoju društvenu i državnu zajednicu, svoj identitet i svoju tradiciju. Nijedan takav rat u ovom stoljeću nije izgubljen. I ovaj naš rat to potvrđuje. Mi smo se odbranili, a u redovima ARBiH našle su se desetine i stotine ljudi koji su u ratu postali heroji i istinski branitelji svoje zemlje, žrtvujući za taj cilj i svoje živote i najbolje šta su imali.
(Izvor: Armija Ljiljana – list 2. korpusa ARBiH, 15. 04. 1996.)