Predsjednik Bosanske akademije nauka i umjetnosti „Kulin ban“ akademik prof. dr. Suad Kurtćehajić smatra da probosanske strane trebaju zauzeti stav da se pokrene proces dobijanja savjetodavnog mišljenja od strane Internacionalnog suda pravde na pitanje „Da li je postojanje entiteta Republika srpska protivno međunarodnom pravu“.

Približava se 27 godina od kako su snage vojske i policije tada faktičke paradržavne tvorevine pod nazivom Republika srpska izvršile genocid u i oko Srebrenice što je 26. februara 2007. godine presudio najveći sud na planeti Internacionalni sud pravde kojeg su osnovale 1945. godine Ujedinjene nacije.

Kod parafiranja 21. novembra i potpisivanja 14.decembra 1995. godine Dejtonskog sporazuma kao međunarodnog ugovora povrijeđena je najjača norma međunarodnog prava IUS COGENS koja je prema članu 53. Bečke konvencije o pravima međunarodnih ugovora osnov ništavosti svakog međunarodnog ugovora. U svom biću ta norma na prvom mjestu zabranjuje genocid.

Poznato je da je Internacionalni sud pravde presudio u svojoj presudi u članu 297. od 2007. godine da su dijelovi vojske Republike srpske izvršili genocid u i oko Srebrenice počevši od 13. jula 1995.godine, a na nekim drugim mjestima presude pominje se i policija Republike srpske.

Također imamo i više pojedinačnih presuda za genocid koje su pripadnicima vojnog i političkog života izrečene od strane Krivičnog tribunala za bivšu Jugoslaviju.

Potpisivanju Dejtonskog sporazuma prethodio je genocid u Srebrenici što pretstavlja povredu IUS COGENS norme.

Također su učinjene i druge povrede IUS COGENS norme poput torture, izručivanje žrtve torture njenom mučitelju, ratove agresije i teritorijalnog proširenja, aparthejd (koji se ogleda u nametanju nošenja bijelih traka u Prijedoru) koje su utvrđene presudom Internacionalnog suda pravde u Hagu a i presudama Krivičnog tribunala za bivšu Jugoslaviju. Očigledno je da je IUS COGENS norma višestruko povrijeđena a prema međunarodnom pravu osnov je ništavosti svakog međunarodnog ugovora.

I tu se nameće pitanje da li je Dejtonski sporazum automatski ništav ili zahtijeva određenu verifikaciju. Radi se o pitanju na koje se svih ovih godina tražio odgovor.

Akademik Kurtćehajić je ukazao da je značajan doprinos odgovoru na ovo pitanje dao mladi Alden Pervan bh državljanin koji živi i radi u Holandiji. On je u svom uspješno odbranjenom magistarskom radu koji obrađuje ovu problematiku na Pravnom fakultetu u Holandiji, utvrdio da je potrebna verifikacija IUS COGENS norme i to tako što država koja smatra da je povrijeđena IUS COGENS norma obavijesti druge potpisnice međunarodnog ugovora o njenoj namjeri izlaska iz tog ugovora. Verifikacija povrede IUS COGENS norme može ići preko arbitraže ili od strane Internacionalnog suda pravde u Hagu koji bi samo potvrdili povredu IUS COGENS norme čime bi se međunarodni ugovor poništio a stanje vratilo na prvo prethodno pravno stanje a to je u našem slučaju Republika Bosna i Hercegovina i njen tadašnji Ustav. Razlog zašto je potrebna verifikacija ništavosti je da se ne bi unilateralnim potezima države pozivale na povredu IUS COGENS norme a da ona uopšte nije učinjena.

S obzirom na pravne mehanizme koji su u Bosni i Hercegovini uspostavljeni Dejtonskim mirovnim sporazumom nemoguće je preko institucija države Bosne i Hercegovine pokrenuti proces potvrde ništavosti Dejtonskog spoorazuma zbog povrede IUS COGENS norme pred međunarodnom arbitražom ili Internacionalnim sudom pravde u Hagu.

U tom smislu se postavlja pitanje šta uraditi jer je paradoksalno da imamo presudu Internacionalnog suda pravde u Hagu da su vojska i policija izvršile genocid u i oko Srebrenice, te da je od strane Krivičnog tribunala za bivšu Jugoslaviju presuđen gotovo cijeli vojni i politički vrh Republike srpske od kojih imamo više presuda za genocid a da djelo u čije ime je učinjen genocid i dalje postoji.

U ovom momentu jedino moguće preko Generalne skupštine Ujedinjenih nacija a na inicijativu bilo koje države sponzora koja je članica Ujedinjenih naroda traženje savjetodavnog mišljenja od Internacionalnog suda pravde u Hagu.

Internacionalni sud pravde bi trebao da odgovori na jednostavno pitanje „da li je postojanje Republike srpske u skladu sa Međunarodnim pravom nakon svih presuda oba Haška suda od kojih je više njih vezano za izvršeni genocid u i oko Srebrenice“. Krajnje je vrijeme da Bosna i Hercegovina i njeni građani dobiju odgovor na to pitanje.

Institut za istraživanje genocida u Kanadi pod rukovodstvom akademika Emira Ramića je u velikoj mjeri upoznat sa ovim mehanizmima i ono što bi bilo potrebno je da se probosanske političke opcije povežu sa ovim institutom kako bi se preduzeli praktični koraci ka dobijanju savjetodavnog mišljenja Internacionalnog suda pravde u Hagu.

Savjetodavno mišljenje suda nema izvršnu pravnu snagu ali ima ogromnu moralnu snagu koja bi obavijestila cijeli civilizirani svijet da je u Bosni i Hercegovini instaliran entitet Republika srpska čije je postojanje zbog presuđenog genocida i povrede drugih aspekata IUS COGENS norme protivno međunarodnom pravu.

Ovo bi sve trebalo dovesti do iniciranja, ako već nije realno vraćanje prethodnog pravnog stanja oličenog u Republici Bosni i Hercegovini, nove međunarodne konferencije koja bi Bosnu i Hercegovinu učinila državom bez podjele na dva postojeća entiteta i gdje bi se u novim ustavnim rješenjima za Bosnu i Hercegovinu ona učinila funkcionalnijom državom čija bi ustavna rješenja gajila evropske tekovine.