Presudom u ponovljenom suđenju bivšim funkcionerima Državne bezbjednosti (DB) Srbije Jovici Stanišiću i Franku Simatoviću mogla bi se utvrditi uloga koju je Srbija imala u kontrolisanju boraca u ratovima u Hrvatskoj i Bosni i Hercegovini.

Mehanizam za međunarodne krivične sudove (MMKS) u Haagu izreći će danas presudu u ponovljenom suđenju bivšim zvaničnicima DB-a Srbije Jovici Stanišiću i Franku Simatoviću, optuženim da su imali kontrolu nad srpskim borcima koji su počinili zločine u ratovima u Hrvatskoj i BiH.

Tokom iznošenja završnih riječi u aprilu, Tužilaštvo je od MMKS-a zatražilo da optuženi budu osuđeni na kaznu doživotnog zatvora, dok je Odbrana tražila da se donese oslobađajuća presuda.

Stanišić, bivši šef DB-a, i njegov zamjenik Simatović optuženi su za učešće u udruženom zločinačkom poduhvatu koji je za cilj imao prisilno i trajno uklanjanje većine nesrpskog stanovništva, uglavnom Hrvata i Bošnjaka, s velikih područja Hrvatske i BiH u periodu od 1991. do 1995. godine.

Optuženi su da su “rukovodili finansiranjem, obukom, logističkom podrškom i drugim vrstama značajne pomoći ili podrške” specijalnim oružanim jedinicama DB-a Srbije i drugim srpskim snagama, poput paravojnih grupa, koje su učestvovale u počinjenju zločina tokom ratova u Hrvatskoj i Bosni i Hercegovini.

Obojica su se ranije izjasnili da nisu krivi.

Stručnjaci kažu da je presuda značajna jer bi mogla da utvrdi činjenice o toliko negiranoj umiješanosti Srbije u sukobe u Hrvatskoj i BiH.

Međutim, iako su Stanišić i Simatović bili visoki zvaničnici režima Slobodana Miloševića tokom 1990-ih, o predstojećem izricanju presude malo se govori u medijima u Srbiji.

Za razliku od nedavne presude komandantu Vojske Republike Srpske (VRS) Ratku Mladiću, slučaj Stanišića i Simatovića slabo komentarišu i aktuelni srbijanski zvaničnici.

Stanišić i Simatović su prvobitno oslobođeni krivice pred Haškim tribunalom u maju 2013. godine. Predsjedavajući sudija Alphons Orie rekao je da je, uprkos činjenici da su Stanišić i Simatović organizovali, snabdijevali, finansirali, podržavali i vodili obuku srpskih jedinica, njihova je podrška bila opšte prirode i stoga nije bila usmjerena ka izvršenju ratnih zločina.

Žalbeno vijeće Haškog tribunala ukinulo je ovu presudu u decembru 2015. donijevši odluku da je došlo do značajne pravne i faktičke greške pa je ponovljeno suđenje Stanišiću i Simatoviću počelo u junu 2017. godine.

Stanišić je bio šef DB-a Srbije, u sastavu Ministarstva unutrašnjih poslova (MUP), od decembra 1991. do oktobra 1998. godine. Simatović je bio njegov zamjenik, a prema optužnici i komandant Jedinice za specijalne operacije (JSO), tokom rata poznate pod nazivom “Crvene beretke”.

Ova jedinica je jedna od najvažnijih tokom rata u Hrvatskoj i BiH, te jedna od jedinica za koje su Stanišić i Simatović optuženi da su ih organizovali, snabdijevali, finansirali i podržavali.

Među drugim takvim jedinicama spominju se i Srpska dobrovoljačka garda, poznata kao Arkanovi “Tigrovi”, na čelu sa Željkom Ražnatovićem Arkanom, i “Škorpioni”, na čelu sa Slobodanom Medićem Bocom.

Stanišić nije prisustvovao suđenju otkako je u julu 2017. zbog zdravstvenih problema pušten iz pritvora u Holandiji i dozvoljeno mu je da se vrati u Srbiju.

Simatović je privremeno pušten u oktobru 2020. godine. Međutim, obojici je naloženo da se vrate u Pritvorsku jedinicu u Haagu do 24. juna.

Glasnogovornica MMKS-a Helena Eggleston je potvrdila da su Stanišić i Simatović vraćeni u Pritvorsku jedinicu UN-a u skladu sa odlukom Pretresnog vijeća.

Izricanje presude počinje u 15 sati, a videoprenos se emituje s pola sata zakašnjenja. (Milica Stojanović)