Mersada Nuruddina Agović: Regija Sandžak koja se prostire na površini od 8.687 kvadratnih kilometara ima bogatu historijsku prošlost o kojoj svjedoče pisani tragovi u svjetskoj literaturi, političke karte, kulturno-historijski spomenici i dokumenti. Od mnogobrojnih sandžaka iz Osmanske imperije, jedino je novopazarski Sandžak zadržao svoje ime do danas.

Granice Sandžaka su potvrđene kroz historiju odlukom Berlinskog kongresa 1878.godine, Carigradskom konvencijom 1879.godine. Sandžak je bio autonomna pokrajina i njegova autonomija 1945.godine je ukinuta. Iste godine autonomnim pokrajinama su proglašene Vojvodina i Kosovo. Sandžak je podijeljen između Srbije i Crne Gore. Njegov sjeverni dio je uzela (jugozapadna) Srbija, a južni (sjeverna) Crna Gora. Međutim, uprkos tome ostala je međusobna povezanost Sandžaklija u historijskom i kulturološkom pogledu i ta veza kroz naredno vrijeme nije jenjavala, već naprotiv, jačala.

Regija Sandžak, kao što je poznato, je veoma bogata šumama, pašnjacima, rijekama, rudnicima, banjama i drugim prirodnim resursima. Ali, ipak moglo bi se kazati da je Sandžak danas područje niskog životnog standarda. Razlog tome je, između ostalog, i pogrešna razvojna politika država kojima je podijeljen.
Uzmimo kao primjer Rožaje, grad u južnom dijelu Sandžaka (sjevernoj Crnoj Gori). Teritoriju opštine Rožaje pokriva 20.924 hektara šume i šumarstvo i drvna industrija u ovom kraju je bio značajan potencijal za cijelu zemlju. Međutim, izvjesni politički subjekti su odlučili da nekadašnji poznati privredni gigant ,,Gornji Ibar'' (fabriku za proizvodnju rezane građe) dovedu pod stečaj i raznim mešetarenjima bace ''na koljena''. Ova fabrika je svojevremeno zapošljavala oko 2.500 radnika. Na sličan način su ugašene i druge fabrike u Rožajama: ''Kristal'' fabrika za proizvodnju stakla, ''Titex'' fabrika za proizvodnju tekstila, ''Dekor'' fabrika za priozvodnju papira. Danas je u Rožajama veliki broj nezaposlene omladine u opasnosti da se počne baviti kriminalom ili je prinuđena emigrirati u razvijene zemlje.
Nastala je erozija bošnjačkog nacionalnog tkiva i tzv. odliv mozgova u strane zemlje zbog hronične privredne i opšte zaostalosti ovog kraja. Tako jedan dio države ima znatno niži životni standard u odnosu na drugi, kao što je navedeni slučaj sa sjeverom Crne Gore u odnosu na preostali dio zemlje.

Modalitet koji ima punu podršku evropske unije
Danas se u zemljama regiona pronalaze modaliteti saradnje koji bi doprinijeli razvoju nerazvijenih područja. Kao rješenje problema sve češće se spominje prekogranična saradnja. Prekogranična saradnja u Evropskoj uniji je započela još 1990.godine kao izdvojena inicijativa Zajednice finansirane iz Evropskog fonda za regionalni razvoj. Evropska unija je kroz svoje djelovanje osmislila programe kojima pomaže razvoj nerazvijenih evropskih regija.

Prekogranična saradnja država sastavni je dio regionalne razvojne politike Evropske unije. Ova politika osmišljena je, upravo, s ciljem unapređenja ekonomske, kulturne, socijalne, privredne i druge saradnje regija, te smanjenja razlika u stepenu njihovog razvoja. U tom smislu, podrazumijeva mnoge tipove saradnji kao što su prekogranična saradnja (cross border cooperation), transnacionalna saradnja (transnational cooperation), međuregionalna saradnja (interregional cooperation)… Evropska unija ovakve vidove saradnji pomaže novčanim sredstvima iz planiranih EU fondova. Regije tako unapređuju svoj razvoj projektima sadržanih u programima Evropske unije.

Program prekogranične saradnje koji podrazumijeva uspostavljanje neke evropske prekogranične regije mora biti jasno formulisan. On mora imati utvrđenu strategiju regionalnog razvoja za regiju koja se proglašava evropskom prekograničnom regijom. Izrađuju se lokalne šeme za planirana područja. Izgrađuju se i jačaju kapaciteti za pripremu i realizaciju planiranih razvojnih projekata. U projekte se uključuju jedinice lokalne i regionalne samouprave, institucije za zaštitu kulturne baštine, ustanove zdrastvene zaštite, turističke zajednice, poljoprivredne i druge organizacije regije, angažiraju se regionalni koordinatori. Projekti za razvoj regije uključuju razvoj privrednih resursa, infrastrukture, izgradnju puteva, razvoj sistema telekomunikacije, zaštitu prirodnih bogatstava itd.

Primjera evropske prekogranične saradnje ima mnogo. Nedavno je realiziran poslovni projekat IR-OVE putem IPA programa Slovenija-Hrvatska. Cilj ovog projekta je održivi razvoj prekograničnog područja. Osposobljavaju se savjetnici za ocjenjivanje poduzetničkih projekata, predstavnici malih i srednjih poduzeća dobijaju priliku sudjelovati na prekograničnim poslovnim susretima, upoznati se s primjerima dobre prakse i primijeniti stečena znanja i vještine. Najmanje dvedeset projekata na ovom području procijenjeno je na osnovu kapaciteta za prekograničnu saradnju s ciljem otvaranja tržišta rada, stvaranja radnih mjesta u malim i srednjim poduzećima. Banke su nudile mogućnost finansiranja projekata i informiranja klijenata o sudjelovanju na javnim natječajima za pružanje usluga, izvođenju radova, te o pozivima za dodjelu bespovratnih sredstava u okviru projekata sufinansiranih iz EU fondova.

U Evropi postoje i prekogranične regije sa većim stepenom autonomije kao što je Južni Tirol u sjeveroistočnoj Italiji. Ovu autonomnu regiju čine dva područja: područje Trentina u kojem stanovnici govore italijanski jezik i područje Juznog Tirola, Bozen u kojem stanovnici govore njemački jezik. Na sjeveru regija graniči sa Austrijom. Svoju autonomnost Južni Tirol je dobio 1971.godine, a ulaskom Austrije u Evropsku uniju 1995.godine još više se poboljšala ova regionalna međugranična saradnja.

Rješenje sandžačkog problema
Ideja o Sandžaku kao prekograničnoj evropskoj regiji postaje sve jasnija i realnija. ,,Kako sada stvari stoje, u realizaciji ideje o Sandžaku kao evropskoj prekograničnoj ideji, ne bi trebalo biti prepreka i ona postaje sve realnija.’’- pišu podgoričke Dnevne novine. Tanjug prenosi: ,,Nakon što su u martu 2006.godine, dva mjeseca uoči referenduma za nezavisnost Crne Gore, Predsjednik DPS Milo Đukanović i predsjednik Bošnjačke stranke Rafet Husović potpisali sporazum koji tretira Sandžak kao prekograničnu regiju, svakim danom takva ideja postaje sve realnija.’’

Uprava Rožaja je nedavno primila predsjednika Evropskog društva za društveno političko obrazovanje Petera Šenera i generalnu sekretaricu Angelinu Adolps. Šener je u razgovoru sa gradonačelnikom Kalačem istakao da u Evropi postoje 182 prekogranične regije koje su formirane kao subjekti za uspostavljanje prekogranične saradnje. On je predočio prednosti takve komunikacije među opštinama koje se nalaze u različitim državama, a koje imaju interes da se udružuju radi unapređenja ekonomskog i drugog razvoja. ,,Smatram da treba činiti ozbiljne napore da se prekogranična komunikacija unaprijedi’’ rekao je gradonačelnik Rožaja, prema pisanju portala ,,Vijesti’’.
Prisutni predstavnici Bošnjačke stranke su na sastanku potvrdili činjenicu da je Sandžak kao evropska prekogranična regija jedno od programskih načela stranke. Gosti su tom prilikom prenijeli poruku podrške od strane Karl-Heinz Lambertsa, predsjednika EU REGIO Maas-Rhine.

DPS stranka je izjavila: ,,Sandžak vidimo kao multietničku, multikonfesionalnu i multikulturalnu prekograničnu regiju, s transparentnom granicom, koja bi bila most spajanja, a ne zid razdvajanja Srbije i Crne Gore.’’ Hazbija Kalač, predsjednik BDZ u Crnoj Gori je izjavio da će jedan od prioriteta njegove stranke biti uspostavljanje prekogranične saradnje Sandžaka.

Ovog mjeseca je Glavni muftija Islamske zajednice u Srbiji Muamer ef. Zukorlić primio predsjednika Pokreta za promjene, jednog od lidera Demokratskog fronta i narodnog poslanika u Crnoj Gori Nebojšu Medojevića koji je jedan od političara koji u potpunosti razumiju i podržavaju koncept Sandžaka kao prekogranične evropske regije. Jasno je bilo da će jedan od najvažnijih interesa ove saradnje biti opći prosperitet, mir i sigurnost svih građana. Sagovornici su se saglasili po svim tačkama koje tretiraju razloge uspostave ove prekogranične evropske regije.

Nevladino udruženje (NVU) ,,Sandžak EU regija’’ čije je sjedište u Bijelom Polju zalaže se za uklanjanje barijera na razvojnom putu opština na području Sandžaka. Ovo udruženje je multinacionalno. Održana je tribina ,,Sandžak EU regija’’ u Bijelom Polju na kojoj je bilo govora o kulturološkoj i ekonomskoj regionalizaciji Sandžaka.

Sandžački Bošnjaci iz ljubavi prema svom zavičaju i svom identitetu kojeg čuvaju na ovim prostorima ponosni su na korištenje prefiksa ,,sandžački’’ u imenovanju naziva manifestacija, sportskih i drugih druženja ( poznate ,,Sandžačke igre’’).

U Briselu, administrativnom centru Evropske unije prošle je godine otvoreno Predstavništvo Centra za održivi razvoj turizma ,,Sandžačka kuća’’.

S druge strane, neki politički subjekti u zemljama regiona već duže vrijeme rade na širenju predrasuda, dezinformacija i neosnovanog straha od regionalizacije Sandžaka. Njihovo djelovanje je rezultiralo time da se sam naziv ,,Sandžak’’ što manje izgovara među zavedenim pravoslavnim stanovništvom. Zbog toga su mijenjani nazivi ulica, organizacija i institucija koje su u svom nazivu sadržavale ovaj prefiks. Zbog ovakvih predrasuda je u Bijelom Polju, na primjer, hotel ,,Sandžak’’ preimenovan u hotel ,,Bijela rada’’.

Prema mišljenju kompetentnih subjekata, uspostavljanje evropske prekogranične regije Sandžak riješilo bi mnoge postojeće probleme:
- Poboljšao bi se ekonomski razvoj regije
- Omogućila bi se socijalna inkluzija stanovništva. Procesom socijalne inkluzije omogućilo bi se građanima koji su u riziku od siromaštva i društvene isključenosti, da dobiju mogućnost i sredstva za uzimanje učešća u donošenju odluka koje utiču na njihove živote, te učestvuju u ekonomskom i kulturnom razvoju društva.
- Sandžak bi postao privlačnija regija za investiranje.
- Potencijalni investitori ne bi morali tražiti brojne dozvole od lokalnih do regionalnih vlasti, već bi jednostavnije riješavali proceduru investiranja u svoj projekat.
- Sandžačka dijaspora podržala bi (i podržava) razvoj Sandžaka kao evropske prekogranične regije.
- Povećala bi se naučna, sporska i svaka druga saradnja bez granica, umno i kreativno stvaralaštvo
- Kao 183. evropska prekogranična regija, Sandžak bi mogao koristiti novčana sredstva koja dobijaju evropske prekogranične regije iz EU fonda.
- Mogao bi sarađivati sa drugim evropskim prekograničnim regijama i u slučaju nepogoda računati na njihovu pomoć koja je danas među ovim regijama uobičajena, kao na primjer u slučaju elementarnih nepogoda.
- Carinske olakšice bi bile veće
- Trgovina bi bila unaprijeđena
- Cijene bi bile niže
- Izbor proizvoda bi bio veći
- Životni standard bi bio bolji
- Kao posljedica toga kriminal bi se smanjio
- Na tržištu rada bi bio veći izbor usluga
- Unaprijedili bi se multinacionalni odnosi
- Brže bi se dobijala državljanstva za stanovnike koje granica razdvaja
- Lakše bi životno fukcionirali žitelji koji imaju kuću u jednoj državi, a zemlju (njive) iza granice, u drugoj.
- Slobodnije bi se putovalo
- Turizam bi se brže razvijao
- Brže bi se razmijenjivala iskustava, znanja i vještine
- Razvoj slobodnijeg ambijenta bi razvijao prijateljstva i saradnje među pripadnicima svih etničkih grupa
- Zaustavila bi se erozija bošnjačkog nacionalnog tkiva i tzv.odliv mozgova u strane zemlje
- Pokrenuli bi se moderni razvojni projekti
- Angažirali bi se koordinatori za međuregionalnu saradnju, dijasporu, obrazovanje, kulturu, ekonomiju, sport itd.
- Evropa bi podržala rješavanje sandžačkog pitanja koje je na opće dobro Bošnjaka i svih drugih naroda.
- Srbija i Crna Gora bi osiguravanjem bržeg društveno-ekonomskog razvoja regije Sandžak ubrzale ulazak svoje zemlje u Evropsku uniju.

U predstojećem periodu neophodno je utvrditi i jasno formulisati stepen autonomnosti Sandžak EU regije i u tom cilju otpočeti razgovore u kojima bi se utvrdili i modaliteti realizacije ovog modernog evropskog projekta. (Saff br.349)