Enes RATKUŠIĆ: Prije više od tri decenije u jednom nevesinjskom selu imam je baš u ovo ljetno vrijeme obavljao teravih namaz, koji bi trajao po nekoliko sati. Najveći broj džematlija, iscrpljeni teškim poljskim radovima (vrijeme žetve i kosidbe), bi tokom namaza zaspao. I šta bi na kraju bilo, dok su džematlije čuvajući post, uprkos ljetnim žegama, obavljali najteže poljske radove, hodža je spavao do podne, da bi onda u svom “nadahnutom obraćanju” u vrijeme podne namaza vazio o slabom odzivu džematlija na dnevne namaze. Samo dva zaključka bi se iz ovakvog ponašanja mogla izvući: ili čovjek nije dorastao ulozi koja priliči imamu kao svojevrsnom vođi, ili ga je neko “po zadatku” poslao da otpočne proces zatiranja islama, jer je to uistinu u takvim sredinama i ambijentu bio najefikasniji način.

Čini se da smo smisao za “sredinu” izgubili u svakom segmentu, zamjenjujući je krajnostima. Zato ekstremizam cvijeta u svakom domenu ljudskog djelovanja, ne zaobilazeći ni vjeru odnosno način njenog prakticiranja. Tekst Edina Nezirića “Vrati se i klanjaj, jer nisi klanjao”, objavljen na portalu rijaset.ba, koji problematizira teravih namaz odnosno njegovo trajanje, ili još preciznije različit pristup brzini obavljanja ovog namaza u praksi, kako sa stanovišta onog ko ga predvodi, ali i onih koji ga slijede, uistinu podstiče na razmišljanje. Naravno, u smislu da se o ovom problemu, ali i drugim ramazanskim sadržajima posveti daleko više pažnje. Pogotovo u aktuelno vrijeme odnosno vrijeme mjeseca posta. Autor spomenutog teksta je dobro primjetio da je brzina u obavljanju teravija, presudni faktor opredjeljivanja džematlija za obavljanje namaza u ovoj ili onoj džamiji, za ovim ili onim imamom. To je neosporno. No, Nezirićeva analiza, usmjerena isključivo na vremensko trajanje teravih namaza, predstavlja samo jedan aspekt problema, zbog čega je ovaj fenomen potrebno domisliti u jednom širem ramazanskom kontekstu, koji bi nadilazio analitiku “minutaža” teravih namaza.

Prvi razlog zbog kojeg ovu temu ne smijemo promatrati izolirano jeste prvenstveno zbog činjenice što bi ovakav pristup mogao biti shvaćen kao afirmacija teze o isključivoj ispravnosti višesatnih teravija, što bi, naravno, jednu objektivnu analizu vodilo samo u drugu krajnost. Takva tumačenja bi, naravno, ne samo ugrozila temeljnu paradigmu islama, kao “srednjeg puta” nego bi u određenom smislu plasirala i uvjerenje kako je to jedini problem sa kojim se u mjesecu Ramazanu suočavamo. Ovo ističem, jer su upravo te “minutaže”, “prolazna vremena” i slične opservacije, koje autor spomenutog teksta iznosi na račun imama koji klanjaju brzo, predstavljaju daleko manji problem kad je teravih namaz i uopće ponašanje imama i džematlija u Ramazanu u pitanju, nego što se to u ovoj i sličnim analizama nastoji predstaviti.

Šta više te tzv. “brze teravije” uopće nisu problem, uporedimo li ih recimo sa hipodromskim tutnjem, bučnom strkom kroz džamije nakon osmog rekjata, od strane džematlija, koji jedno nedolično ponašanje još tumače kao čin slijeđenja Poslanika s.a.v.s.. Klanjanje drugih teravija za posljedicu, također, ima sličan epilog. Dio džematlija, koji su zabunom ili neupućeni “ograisali” na džamiju u kojima imam preferira duži oblik teravih namaza, “bježe” nakon nekoliko rekjata iz džamije, koristeći za “povlačenje”, najuzvišeniji položaj, vrijeme kada se vjernici spuštaju na sedždu. Navedeni primjeri na najbolji način svjedoče da je problem oko minutaže teravije više nego marginalan.

No da kojim slučajem ne bi bio krivo shvaćen, u smislu da preferiram brzinu u obavljanju namaza, potencijalne čitaoce ću podsjetiti na nekoliko važnih detalja. Prva stvar koju uopće nije teško dokazati jeste činjenica da su skraćivanju i bržem obavljanju teravih namaza pribjegavale mudre hodže, koje su u ranijim vremenima, kada se i sam odlazak u džamiju tretirao društveno nepoželjnim aktom, zadržavali mlađe ljude. Takvim odnosom hodže su i onima koji u vrijeme mjeseca Ramazana nisu mogli priuštiti godišnji odmor, omogućavali da dio noći provedu u prijeko potrebnom spavanju. Dakle, naše efendije su uvažavale činjenicu da svako sebi ne može priuštiti odmor (spavanje) do podne namaza kakvom pribjegava veliki broj postača, zbog čega su, ne remeteći šerijatske propise, činjenje zajedničkih ibadeta u određenom smislu prilagođavali džematlijama, koji su istrajavali na postu obavljajući teške poljoprivredne ili građevinske poslove.

Imami koji su u takvim ambijentima djelovali suprotno, klanjajući duge teravije, za posljedicu su imali samo osipanje džemata. O tome svjedoče brojni primjeri koje, dakako, poznaju oni koji sa teravijama odnosno prakticiranjem vjere imaju višedecenijsko iskustvo. Ovo se posebno događalo u sredinama u kojima je stanovništvo, zbog osiguranja egzistencije, bilo izloženo teškim fizičkim radovima. Upravo zato se u narodnom pamćenju tzv. “duge teravije” naprosto urezale kao “nepoželjno iskustvo”?! I to samo zbog razloga što efendija nije bio u stanju ili nije želio procijeniti mekam odnosno duhovno stanje vlastitih džematlija, nego je on ibadetima određivao mjeru.

Prije više od tri decenije u jednom nevesinjskom selu imam je baš u ovo ljetno vrijeme obavljao teravih namaz, koji bi trajao po nekoliko sati. Najveći broj džematlija, iscrpljeni teškim poljskim radovima (vrijeme žetve i kosidbe), bi tokom namaza zaspao. I šta bi na kraju bilo, dok su džematlije čuvajući post, uprkos ljetnim žegama, obavljali najteže poljske radove, hodža je spavao do podne, da bi onda u svom “nadahnutom obraćanju” u vrijeme podne namaza vazio o slabom odzivu džematlija na dnevne namaze. Samo dva zaključka bi se iz ovakvog ponašanja mogla izvući: ili čovjek nije dorastao ulozi koja priliči imamu kao svojevrsnom vođi, ili ga je neko “po zadatku” poslao da otpočne proces zatiranja islama, jer je to uistinu u takvim sredinama i ambijentu bio najefikasniji način.

Identičan mentalni sklop prisutan je i kod mnogih današnjih imama. Dugotrajni i iscrpljujući vazovi nakon teravih namaza, koji više izazivaju komešanje nego interes za slušanjem, najčešće nemaju nikakvog smisla. Šta više, takav odnos prema džematlijama predstavlja svojevrsno “teroriziranje”, neprimjereno mjestu i vremenu. Poseban smisao u takvim vazovima ne nalaze one džematlije, koji nakon par sati sna, moraju na posao. Zbog toga je redovna pojava da jedan broj vjernika praktički pribjegava krajnje nepristojnom ustajanju i izlasku iz džamije usred vaza, popraćeno gunđanjem onih koji ostaju, što stvara jednu ružnu sliku.

Cijeli slučaj vezan za dužinu, ne samo teravih namaza nego i vazova koji često uslijede, svode se na “taktičko nadmudrivanje” između hodže i jednog dijela džematlija. Onima koji u ranim jutarnjim satima moraju krenuti na posao u interesu je da obraćanje traje što kraće, efendiji, opet, da ga što je moguće više primakne vremenu sehura, kako bi on imao što efikasniji i tvrđi san. Ranije je to bilo do podne, u novije vrijeme, kako literatura o islamu biva dostupnija, skoro do ikindije, jer priča o posebnom sevapu spajanja podne i ikindije namaza u posljednje vrijeme je toliko aktuelna, da se to gotovo ne može opisati. (Preporod, 15. august 2011. godine)