Teme
U Torontu u povodu Dana državnosti Bosne i Hercegovine održana centralna manifestacija za Sjevernu Ameriku - na okruglom stolu “Bosna i Bošnjaci” usvojena Bošnjačka povelja
BRANEĆI MULTIETNIČKU DRŽAVU RBIH I SEBE OD BIOLOŠKOG ISTREBLJENJA, BRANILI SMO EVROPU I SVIJET OD FAŠIZMA
|
|
Autor: Bošnjaci.Net
Objavljeno: 28. November 2010. 07:11:46
Manifestacija je počela obukom bošnjačkih istraživača genocida iz SAD i Kanade, nastavljena je okruglim stolom pod nazivom: “Bosna i Bošnjaci”. Važno je istaći da je nakon studioznih izlaganja prof. dr. Smaila Ćekića vođena živa intelektualna diskusija među učesnicima. Na kraju okruglog stola održana je promocija knjige autora Mensura Seferovića. Promotor knjige je bio dr. Smail Čekić. Manifestacija je završena svečanom akademijom u čast Dana državnosti Bosne i Hercegovine. Na akdemiji su govorili direktor Instituta dr. Smail Čekić, mr. Haris Alibašić, predsjednik KBSA, dr... Dok je Aldina Muslija promovirala kapitalno djelo "Zločini nad djecom Sarajeva u opsadi" autora dr. Smaila Čekića. Dr. Čekić ispred Instituta na čijem je čelu uručio je plakete zahvalnosti za uspješno lobiranje i izglašavanje rezolucije o genocidu u Srebrenici i BiH u kanadskom parlamentu. Dobitnici plakete su parlamentarci Briane Masse i Rob Olifant; i direktor Instutuga genocida u Kanadi Emir Ramić. Na kraju večeri "Bošnjačka mladost" pod pokroviteljstvom Medine Peco otpjevali su himnu "Jedna si jedina".... Uskoro foto reportaža i izvještaj. |
Usvojena na naučnom skupu “Bošnjaci i Bosna” u Torontu - Kanada, 26. novembra 2010. godine Upućujemo sunarodnjacima širom svijeta i svim dobronamjernim ljudima, ovu Povelju Bošnjaka, kao naše viđenje stanja bošnjačkog naroda i države Bosne i Hercegovine, uz preporuke šta nam je svima činiti dalje u cilju obrane opstojnosti naroda i domovine. I - KRITIČNO STANJE BOŠNJAČKOG NARODA U ovom historijskom trenutku, očigledno je da bošnjačkom narodu, srpski i hrvatski velikodržavni projekti i njihovi suradnici, ukidaju državu Bosnu i Hercegovinu, pri čemu bošnjački politički faktor ne donosi adekvatna rješenja za te i ostale relevantne probleme s kojima se Bošnjaci i Bosna i Hercegovina suočavaju. Narod je obezglavljen, a njegove institucije propadaju, dovedene u položaj da ostaju bez matične države, u sveobuhvatnu eroziju svoje duhovnosti, kulture i tradicije. Vrši se potpuna negacija postojanja Bošnjaka kao državotvornog subjekta. I stoga danas Bošnjaci gube nadu, padaju u stanje potištenosti; tavore porobljeni u nekoliko enklava na oko četvrtini rastrgane površine Bosne i Hercegovine i razasuti širom svijeta. Opća bošnjačka konfuzija rezultat je mnogobrojnih procesa u koje je bh. društvo uvučeno. Već dvadeset godina velikodržavni srpski i hrvatski ekspanzionizam i barbarstvo ne jenjava. Bošnjaci su izloženi strašnim presijama i prijetnjama. Danas su Bošnjaci obespravljeni u vlastitoj državi. Bošnjaci se navlače na tanak led etnonacionalnog političkog predstavljanja, konsocijacijskih teritorijalizacija nacije da bi se došlo do podjele državne teritorije. Bošnjačka politika se realizira kao skup ličnih interesa, a ne kao timski koncept koji se bori za narodne interese. Narod joj je postao samo propagandna moneta za sticanje glasova na izborima. Takav odnos prema okrutnoj stvarnosti, uvjetovao je dominaciju bošnjačkih političara u vlasti, nesposobnih da se suprotstave diktaturi velikosrpskih i velikohrvatskih projekata, čiji je krajnji cilj uništenje i podjarmljivanje preostalih pripadnika bošnjačkog naroda. Internacionalni sud pravde je 26. februara 2007. godine svojom pravosnažnom presudom u slučaju Bosna i Hercegovina protiv Srbije i Crne Gore presudio: „Da je Srbija prekršila obavezu da spriječi genocid na što je bila obavezna na osnovu Konvencije o sprečavanju i kažnjavanju zločina genocida, koji se odnosi na genocid počinjen u Srebrenici u julu 1995. godine.” Sud je utvrdio da su genocid počinile vlasti i institucije „Republike Srpske”, posebno Vojska (VRS) i Policija (MUP) „Republike Srpske” i da je Srbija imala obavezu da spriječi genocid. Podnošenje tužbe za genocid 1993. godine prethodi svim naknadnim ustavnim i pravnim aranžmanima za državu Bosnu i Hercegovinu. Presuda Internacionalnog suda pravde je nadređena svim ustavnim aranžmanima koji se danas nude žrtvama agresije i genocida uključujući i Aneks IV Dejtonskog sporazuma. Internacionalna zajednica je prihvatila volju građana Bosne i Hercegovine izraženu referendumom od 1. marta 1992. godine priznanjem Republike Bosne i Hercegovine kao suverene države. Ostatak Jugoslavije (Srbija i Crna Gora) i Jugoslavenska narodna armija (JNA) pokrenuli su rat i izvršili agresiju u 1992. godini protiv Republike Bosne i Hercegovine sa ciljem stvaranja etnički čiste Velike Srbije što je dovelo do ubijanja, genocida i stradanja neviđenog u Evropi poslije Drugog svjetskog rata. Pravosnažnim Rezolucijama broj 752 i 757 od 1992. godine, Savjet bezbjednosti Ujedinjenih nacija je usvojio ekonomske sankcije i političku izolaciju Srbije i Crne Gore kao kaznu za agresiju na Republiku Bosnu i Hercegovinu. U privremenim mjerama Internacionalnog suda pravde od 13. septembra 1993. godine, “Sud je ubilježio da, od vremena Naredbe [Srbiji i Crnoj Gori] od 8. aprila 1993. godine, i pored više rezolucija Savjeta bezbjednosti Ujedinjenih nacija, “stanovništvo Bosne i Hercegovine je izloženo strasnom stradanju i gubitku života koje šokira savjest čovječanstva i u flagrantnoj je suprotnosti sa zakonom morala”. Nakon agresije i genocida, ustav Republike Bosne i Hercegovine je nelegalno (putem genocida) suspendovan i ilegalno zamjenjen Dayton-skim ustavom. Ne postoje pravne odredbe u internacionalnom pravu niti građanskom pravu koje se mogu koristiti kao osnova da se agresijom i genocidom promijeni ustav i politički sistem suverene države. Građanima Bosne i Hercegovine su oduzeta njihova prava agresijom i genocidom. Naša je obaveza da državi Bosni i Hercegovini vratimo ustavni, pravni i teritorijalni status kakav je Bosna i Hercegovina imala prije agresije i genocida. Trenutno stanje u državi Bosni i Hercegovini nije ništa drugo, nego ilegalni nastavak onoga što je započeto sa agresijom u 1992. da se legalizuje agresija i genocid, koji su sada potvrđeni Odlukom Internacionalnog suda pravde. Ovom Poveljom se proglašava da su oba entiteta “Federacija Bosne i Hercegovine” i “Republika Srpska” nelegalna i nelegitimna, jer su rezultat agresije, genocida i ilegalnog, nelegitimnog Dayton-skog ustava. Sa ovom Poveljom, pozivaju se građani države Bosne i Hercegovine da se bore svim legalnim sredstvima da uspostave Republiku Bosnu i Hercegovinu, da nose zastave i da koriste simbole Republike Bosne i Hercegovine. II - PRINCIPI BOŠNJAČKE POLITIKE Pravo mora biti osnov bošnjačkog političkog djelovanja 1. Mora se pristupiti očuvanju i jačanju bosanskohercegovačkog građanstva kao bošnjačke pripadnosti građanskom konceptu Bosanskohercegovačke nacije i države Bosne i Hercegovine. Jačanjem Bosanskohercegovačke nacije, Bošnjaci obznanjuju svoje bosanskohercegovačko građansko, državotvorno, teritorijalno opredjeljenje, u jedinstvenoj, demokratskoj, nezavisnoj, suverenoj državi Bosni i Hercegovini i slobodnom, civilnom društvu. Bosna i Hercegovina nije upitna drzava. Prava njezinih građana i naroda su ono što nije upitno. Republika BiH je priznata država, članica UN-a. Niko nema pravo otcijepiti ni centimetar kvadratni njene teritorije. Niko političare iz reda bošnjačkog naroda ne može prisiliti da se odreknu svoje jedine države. 2. Mora se pristupiti očuvanju državnosti i suvereniteta Bosne i Hercegovine. Suverenitet je nedjeljiv, neprenosiv i neupitan. Ova tri atributa suvereniteta, Bošnjacima omogućavaju legitimnu i legalnu akciju na poništavanju rezultata agresije i genocida, a u cilju obrane i obnove jedinstvenog bosanskohercegovačkog državnog i društvenog tkiva. Potrebno je napraviti programske, probosanske koalicije povrh etnonacionalnih blokova koji su u suštini antibosanski izum velikodržavnih koncepcija. Potrebna nam je jedna jaka programska probosanska koalicija. Ako se ne napravi takva koalicija, onda ćemo opet imati tri nacionalna, ali i nacionalistička bloka koji će nastaviti ruinirati državu i sadržaje života svoditi na etnoklerikalne oznake. 3. Za Bošnjake postoji samo jedinstvena, demokratska, suverena i nezavisna država, BiH, a dejtonska tvorevina Republika srpska postoji samo kao dio nelegalnog, oktroiranog Dejtonskog ustava iz Aneksa 4. Cilj agresije i genocida protiv građana Republike Bosne i Hercegovine je bio stvaranje etnički čiste Velike Srbije na račun teritorije Republike Bosne i Hercegovine. Zakonitost i pravda u slučaju Bosne i Hercegovine će biti ostvareni samo nakon što će izvršiocima agresije i genocida biti oduzeto ono što su ostvarili kao svoj cilj. Na osnovu Internacionalnog prava i građanskog prava, sve što je stečeno na ilegalan način ne može biti priznato kao legalno. 4. Pripadnici bošnjačkog naroda moraju odbiti amandmane na Dejtonski ustav, jer amendiranje tog ustava znači prihvaćanje Dejtonskog ustava nastalog na genocidu, što ujedno derogira, odbacuje Presudu Internacionalnog suda pravde od 26. februara 2007., od strane same žrtve genocida - što niko u ime žrtve nema pravo učiniti. Dayton-ski sporazum potpisan u Parizu u decembru 1995. je nagradio agresiju i genocid sa prisilnom, ilegalnom i nepravednom podjelom Republike Bosne i Hercegovine na dva “entiteta”: “Federaciju Bosne i Hercegovine” i “Republiku Srpsku”, namećući nepravedan i samo-paralizirajući ustavni sistem koji je rezultirao neefikasnim strukturama vlasti. Agresijom i genocidom je žrtva, država Republika Bosna i Hercegovina, prisiljena na Dayton-ski sporazum i Dayton-ski ustav. Na osnovu Konvencije o sprečavanje i kažnjavanju zločina genocida, ništa ne može opravdati potčinjavanje građana Bosne i Hercegovine jurisdikciji ustavnog, pravnog i političkog uređenja Dayton-ske Bosne i Hercegovine. Bilo koja promjena u Ustavu može biti usvojena isključivo na osnovu procedure određene Ustavom Republike Bosne i Hercegovine i pravnih osnova nadređenih građanskom zakonodavstvu kao što su Povelja UN-a i pridružene joj konvencije, ali nikada odlukom paralelnih, dogovornih, ratnih i ostalih ad hoc institucija i pojedinaca koje nemaju na to legalno pravo. 5. Bošnjaci ne smiju potpisati dokument kojim Bosna i Hercegovina gubi svoju historijski i pravno verificiranu državnost na osnovu Internacionalnog prava odnosno Povelje OUN. Na osnovu Povelje UN-a, Ujedinjene Nacije su bile obavezne da zaštite svoju članicu, Republiku Bosnu i Hercegovinu, od agresije i genocida, a ne da nagrade izvršioce agresije i genocida sa teritorijom države žrtve. Dayton-ski ustav Bosne i Hercegovine (Aneks IV Dayton-skog sporazuma) je nametnut agresijom i genocidom, i nije prošao legalnu proceduru propisanu za usvajanje amandmana na Ustav Republike Bosne i Hercegovine. I zato mi nikada nećemo priznati Dayton-ski ustav niti bilo kakve izmjene tog ustava ili novi ustav koji bi mogao biti usvojen na institucijama Dayton-ske Bosne I Hercegovine. 6. Bošnjaci se trebaju i moraju uvijek pozivati na Povelju OUN, i u svim relevantnim rješavanjima svojih problema koristiti tu Povelju i njoj pridodane dokumente, a posebno Konvenciju o genocidu. 7. Po pitanju svojih temeljnih interesa, pripadnici bošnjačkog naroda i njihovi lideri moraju djelovati državotvorno i podržavati političke faktore koji čine korist cjelovitoj, jedinstvenoj, suverenoj državi Bosni i Hercegovini i otvorenom, slobodnom, civilnom društvu. 8. Svjetski sud u Hagu je 26. februara 2007. godine presudio da Republika srpska ¨ne stanuje¨ u BiH, nego da je rezultat genocida po Konvenciji o genocidu pridruženoj Povelji UN, koja zabranjuje ne samo genocid, nego i rezultate genocida, poput tvorevine Republike srpske, smatra ništavnim. Zbog toga se strana kojoj se na sudu sudi i kojoj sud presudi, ne treba pitati za pravni sistem države, za kršenje kojeg agresijom i genocidom joj se sudilo i presudilo. Nije bitno šta o ustavu Bosne i Hercegovine misli bilo ko iz Republike srpske, Republike Srbije, Republike Hrvatske ili bilo ko drugi iz ¨Svijeta¨, nego šta o budućnosti Bosne i Hercegovine i njenom ustavu misle stvarni subjekti prava, a to su samo lojalni građani države Bosne i Hercegovine koji je žele. 9. Umjesto pregovora i fraza o ¨ustavu kojega će svi prihvatiti¨ - što stavlja ¨Dejton¨ na stol kao pravni osnov pregovora i veta Republike srpske nad Bosnom i Hercegovinom - Bošnjaci se moraju vratiti iz dogovornog u pravni prostor u kojemu postoji kontinuitet Bosne i Hercegovine, a ne postoji niti ¨Dejtonski ustav¨ a time niti Republika srpska, pogotovo ne kao ¨pravni osnov¨ Republike srpske. Pošto je donesena Presuda Svjetskog suda o agresiji i genocidu, Bošnjaci trebaju zatražiti primjenu odluke Suda, a to nije samo novčana naknada nego brisanje rezultata genocida - i ¨Dejtona¨ odnosno Republike srpske, jer bez toga neće biti niti novčane naknade. Ako Bošnjaci ne zatraže primjenu Presude Svjetskog suda u smislu ukidanja Republike srpske, to će značiti suprotstavljanje odluci Suda u smislu odustajanja od Presude i priznavanje Republike srpske. 10. Bošnjaci ne smiju dopustiti da žrtva bude izigrana tako što će pravni domen rješavanja problema biti napušten. Pravo mora biti osnov bošnjačkog političkog djelovanja. Odustajanje od prava otvora neslućene opasnosti za državu Bosnu i Hercegovinu i bošnjački narod. Bilo kakav pritisak ili pokušaj navikavanja žrtve da prihvati stanje uspostavljeno genocidom je čin genocida. III - EVOLUCIJA BOŠNJAČKE NARODNE SVIJESTI Polazeći od činjenice da Bošnjaci imaju svoju historiju, duhovnost, jezik, kulturu, tradiciju kao osnovna nacionalna utemeljenja, te da nisu ¨ostatak neprijateljske vladavine tuđe vjere koji treba biti eliminiran¨, oni imaju pravo da: 1. Koegzistiraju sa svim narodima Evrope. 2. Slobodno osnivaju svoje nacionalne institucije. 3. Slobodno osnivaju svoje nacionalne medije. 4. Slobodno razvijaju kulturu pamćenja. 5. Razotkrivaju potlačenost bošnjačkog nacionalnog bića u i van Bosne i Hercegovine. 6. Bošnjaci imaju političke stranke bez "mislilaca" i intelektualce bez "političkih opcija". Bošnjaci moraju kroz državne institucije ostvarivati svoje interese. Oni svoju sudbinu ne smiju voditi izvan državnih institucija. 7. Ne postoji realna politička procjena prioriteta u političkom djelovanju kod Bošnjaka. To da kod Bošnjaka nema kontinuiranog, čistog političkog stava o bitnim pitanjima, govori nam da shvataju politiku na jedan neadekvatan način. Moralizira se gdje bi se trebalo misliti politički, a politizira se gdje bi se trebalo djelovati po moralnim načelima. Sekularizam upozorava na odvojenost države i religije. Nije moguće Bošnjake svoditi na religijsku skupinu. Nije dozvoljeno identitet i postojanje jednog naroda svoditi samo na religijski identitet. Oni koji predstavljaju Bošnjake moraju preuzeti odgovornost za evropsku budućnost nacije i države. IV - EVOLUCIJA BOŠNJAČKE TERITORIJALNE I DRŽAVOTVORNE SVIJESTI Potrebno je napraviti programske, probosanske koalicije Bošnjaci bi bez države Bosne i Hercegovine prestali postojati kao nacija. Bosna i Hercegovina je izvorište bošnjačkog nacionalnog života. Bošnjaci trebaju na zajedništvu ustrajavati zbog svoje usmjerenosti na Bosnu i Hercegovinu. To zajedništvo pretpostavlja dostojanstvenu opredijeljenost za državu Bosnu i Hercegovinu, kakvu su zatražili i dobili na Referendumu od 29. februara i 1. marta 1992. godine, te priznatu kao 177. članicu Organizacije Ujedinjenih Nacija. Niko političare iz reda bošnjačkog naroda ne može prisiliti da se odreknu svoje jedine države. Polazeći od činjenice da Bosna i Hercegovina nije država na osnovu Dejtona, Bošnjaci trebaju angažirati za: 1. Suverenu, cjelovitu, jedinstvenu državu Bosnu i Hercegovinu, prema Internacionalnom pravu i Povelji UN, kao građansku državu sa tri nivoa vlasti – državnim, regionalnim i općinskim - prema evropskim standardima o lokalnoj samoupravi; pri čemu regije nisu države nego zajednice općina, zasnovane na geografskim, saobraćajnim, privrednim i historijskim kriterijima, u kojima žive građani iz raznih naroda. 2. Takva država treba obezbjediti: pravo na rad, mir i blagostanje za buduće generacije; svim odanim građanima i narodima, na cijeloj teritoriji BiH jednaka prava i slobode; povratak svakome u svoj rodni kraj u svoj dom; punopravno članstvo u evroatlantskim integracijama; zaštitu prirodnih ljepota i resursa domovine; zaštitu čovjeka i porodice kao temelja zdravog društva; poštivanje različitih svjetonazora, zaštitu interesa raznih naroda i vjerskih skupina. 3. Bosna i Hercegovina je država svih njezinih građana, koji tvore Bosanskohercegovačku naciju bez obzira na etničku, vjersku, rasnu, spolnu i dobnu pripadnost. Prvi korak u bošnjačkoj i bosanskohercegovačkoj renesansi je izgradnja sistema vladavine zakona. Na toj se osnovi zida nacija i država. Bošnjaci ne smiju o sebi misliti kao o nemoćnim žrtvama koje se ne mogu iščupati iz sudbine koja ih je zadesila. Sudbina se stvara vlastitim rukama. Bošnjaci moraju dosegnuti vlastitu slobodu uvažavajući slobodu drugih. 4. Građansko, otvoreno, slobodno društvo, prema Univerzalnom principu građanstva, kojem je čovjek-pojedinac, subjekt društvenih procesa, odnosno Bosanskohercegovački građanski identitet i status, prema Internacionalnom pravu. 5. Potrebno je napraviti programske, probosanske koalicije povrh etnonacionalnih blokova koji su u suštini antibosanski izum velikodržavnih koncepcija. Potrebna nam je jedna jaka programska probosanska koalicija. Ako se ne napravi takva koalicija, onda ćemo opet imati tri nacionalna, ali i nacionalistička bloka koji će nastaviti ruinirati državu i sadržaje života svoditi na etnoklerikalne oznake. |
| Izlaganje prof. dr. Smaila ČEKIĆA na okruglom stolu: (prošlost, sadašnjost i perspektive) Pitanje o odnosu Bosne i Bošnjaka treba razmatrati sa više aspekata tog odnosa. Prvi od njih je kontinuitet imena Bosna i izvedenica iz njega. Naša nauka nije do sada pouzdano utvrdila porijeklo imena zemlje i države Bosna, mada se onomastička istraživanja i toponomastika kao njen dio približavaju rješenju tog složenog pitanja. U svakom slučaju je to ime domaće i nastalo je među stanovnicima koji su prebivali u krajevima koji su kasnije nazvani Bosna i koji će u međunarodnim dokumentima prvog reda figurirati kao oznaka za zemlju i državu tog imena. Međutim, ne treba se baviti pitanjem etimologije i porijekla tog imena, već treba imati u vidu, prije svega, sigurno utvrđene naučne činjenice, koje su u osnovi postulata pri razmatranju ovako krupnih historijskih, društvenih i političkih pitanja i problema, a koje potvrđuju da je sredinom X stoljeća naše ere na prostoru oko izvora i gornjeg toka rijeke Bosne i okolnih krajeva postojala zemlja i država Bosna i njeni stanovnici poznati kao Bošnjani. Historijska objektivna znanost je utvrdila da je najkasnije u X stoljeću država Bosna samostalna u političkom smislu i da nije bila pod političkim uticajem ni jedne od okolnih država i da je kao takva funkcionirala u narednih 500 godina. Tu činjenicu najbolje potvrđuju historijski podaci koji govore o tome da su protiv Bosne i njene autohtone Crkve bosanske organizirani brojni osvajački napadi, sa ciljem da se Bosna zauzme i na silu nametne katoličanstvo. Rim (Vatikan) je organizirao brojne intervencije u cilju eradikacije tzv. heretika, tj. Crkve bosanske, koja je bila vladajuća najuticajnija duhovna institucija u srednjevjekovnoj bosanskoj državi, a koja je od strane Vatikana optuživana za “herezu”, navodno otpadništvo (od katoličke crkve). Učenje Crkve bosanske, strukturirano kao dio bosanskog identiteta i nosilac ideje samostalnosti, bilo je duhovni otpor prema katolicizmu i pravoslavlju i povod za brojne krstaške ratove na Bosnu. Među dokumentima koji nedvosmisleno govore o političkoj i svakoj drugoj nezavisnosti Bosne i punom kapacitetu vladavine bosanskih vladara navodimo Povelju Kulina bana, izdatu Dubrovčanima 1189. godine. Postoji veliki broj povelja i drugih isprava bosanskih kraljeva, kao i drugi izvori, koji potvrđuju postojanje bosanske države, njenu punu političku nezavisnost, osebenost unutrašnjih odnosa i vjersku autohtonost i samostalnost. Pored Povelje Kulina bana, historijskog dokumenta koji jasno potvrđuje postojanje bosanske države i njene nezavisnosti, drugi bitan datum bosanske historije je pad bosanske države 1463. godine. Taj datum potvrđuje zauzimanje bosanske države od strane Osmanlija i prestanak njenog postojanja, od kada Bosna produžava da postoji kao zasebna pokrajina unutar Osmanskog carstva, ali bez svojstava i tragova državnosti, osim onih koji su bili u svijesti naroda. Bosanski stanovnici su znali za svoju državu, za njenu slavnu historiju i nadali se da će ona biti obnovljena, slijedeći staro načelo da je “svaka sila za vremene”, te da će osnovno pravo bosanskog naroda da ima svoju državu biti opet postignuto. Bošnjaci su to pokušali ostvariti 1831.-1832, u vrijeme niza nacionalnih ustanaka na tlu Osmanske imperije, kada su autonomiju, nacionalnu i državnu, uz obilatu pomoć zapadnih zemalja, postigle Srbija, Grčka, Bugarska, Vlaška i druge pokrajine Osmanskog carstva. Međutim, bosanski ustanici, i pored značajnih pobjeda nad Osmanskom vojskom, nisu uspjeli da obnove svoju državu, prije svega, zbog činjenice da nisu dobili nikakvu pomoć od zapadnih zemalja. Njihov pokušaj obnove bosanske države nije podržan zbog osnovnog razloga što su vodeća snaga tog pokreta bili Bošnjaci – islamske vjere (kršćanska Evropa nije podržala Bosanski ustanak – Pokret za autonomiju Bosne, jer nije željela da u Evropi nastane država u kojoj će Bošnjaci muslimani biti faktor). Izostanak te podrške imao je obrnut efekt, jer je podržao aspiracije iz okolnih država prema Bosni, pa su i Srbija i Crna Gora, kao i Austro-Ugarska, nastojali destabilizovati stanje u Bosni, organizirajući ustanke i pokrete koji su imali za cilj da omoguće uspostavu srpske, crnogorske ili austrougarske dominacije u Bosni. Ova nastojanja su dobila svoje finale na Berlinskom kongresu 1878, kada je Bosna i Hercegovina dodijeljena Austro-Ugarskoj, koja je dobila mandat da “okupira i upravlja pokrajinama Bosnom i Hercegovinom”, sa zadatkom da uvede red i mir, a ustvari je to bilo pokriće za kasniju inkorporaciju Bosne i Hercegovine u Austro-Ugarsku carevinu. Bosna i Hercegovina je ostala u Austro-Ugarskoj monarhiji do 29. oktobra 1918, a 1. decembra iste godine ušla je u sastav novoformirane zajedničke jugoslovenske monarhističke države (Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca, odnosno Kraljevine Jugoslavije). To je jedan od presudnih datuma u historiji Bosne i Hercegovine, koji, kao i prethodni datumi (1463. i 1878.), dokazuju da su postojale snage zainteresirane da se Bosna i Hercegovina kao historijski i politički subjekt izbriše sa političke karte Evrope. Uvođenjem šestojanuarske diktature, u skladu sa velikosrpskom ideologijom, politikom i praksom, razbijena je teritorijalna cjelovitost i posebnost Bosne i Hercegovine i kompaktnost bošnjačkog naroda. Srpsko-hrvatskim Sporazumom iz 1939. Bosna i Hercegovina je podijeljena između Srbije i Hrvatske, pri čemu u toj podjeli nije uzimana u obzir uopšte činjenica da su Bošnjaci većinsko stanovništvo. Raspadom i kapitulacijom monarhističke Jugoslavije aprila 1941, u teškim uslovima fašističke okupacije i komadanja Jugoslavije, proglašena je (10. aprila) okupatorska tvorevina, tzv. Nezavisna Država Hrvatska, u čiji je sastav, po odluci fašističkih sila i volji hrvatskih fašista, uključena i Bosna i Hercegovina. Narodi i građani Bosne za takvo pravno-političko uređenje nisu ni pitani. Bošnjaci su time pretvoreni u objekt hrvatske politike. Uspostavljeni okupacioni režim rezultirao je opštim pogoršanjem prilika i uslova za život, a naročito teškim progonima i pogromima stanovništva. To i povlačenje glavnih okupacionih snaga iz Jugoslavije na Istočni front, te smanjenje gustine okupacije na evropski prosjek od 1 vojnika na 1 kvadratni kilometar okupirane teritorije, Komunistička partija Jugoslavije je iskoristila za dizanje antifašističkog ustanka. Izbjeglička vlada Kraljevine Jugoslavije se po potpisivanju kapitulacije sklonila pod zaštitu Velike Britanije, pri čemu se nije odazvala na poziv Antifašističke koalicije da u okupiranoj zemlji organizuje Pokret otpora, gdje je u hladovini (u Londonu) čekala slom Trojnog pakta, kako bi ponovo preuzela vlast u Jugoslaviji. Četnički pokret Draže Mihailovića se pridružio ostalim kolaboracionistima u borbi protiv Narodnooslobodilačkog pokreta, vršeći genocid nad Bošnjacima i druge zločine nad borcima, pripadnicima i simpatizerima Narodnoslobodilačkog pokreta, kao i svim antifašistima. Ustaški kolaboracionistički režim više se oslanjao na nacistički Treći Rajh i po ugledu na njega zaveo opšti progon nehrvatskog stanovništva. Na udaru ustaškog genocida prvi su bili Srbi, Jevreji i Romi, čemu se već u julu oštro suprotstavila Islamska zajednica. Bile su to dobro poznate muslimanske rezolucije, koje su predstavljale jedinstvenu pojavu u Drugom svjetskom ratu. U Bosni i Hercegovini su vođene sve, izuzev prve, okupatorsko-kvislinške ofanzive, kao i velike bitke, kao što su Neretva i Sutjeska, koje su predstavljale prekretnicu na jugoslovenskom ratištu. Antifašizam u Jugoslaviji 1941.-1945. je svojom pobjedom ugradio civilizacijske temelje savremenog čovječanstva. U tom ratu Jugoslavija je, a posebno Bosna i Hercegovina, imala časno i istaknuto mjesto, dajući veliki doprinos antifašističkoj borbi i oslobođenju zemlje. Bošnjaci su u Narodnooslobodilačkoj borbi ravnopravno s drugim narodima i snagama činili jedinstveni antifašistički blok, u kome su, odupirući se okupatorima i njihovim kolaboracionistima, uz veliko stradanje na genocidnoj osnovi, osigurali biološki opstanak (da nije bilo antifašističke borbe Bošnjaci ne bi opstali – Narodnooslobodilački pokret im je omogućio da prežive). U Bosni i Hercegovini je u toku antifašističke borbe došlo do bitne promjene u političkim odnosima. Antifašistička borba protiv okupatorâ i njihovih kolaboracionista mogla je računati na uspjeh samo pod uslovom da su svi stanovnici Bosne i Hercegovine i svi narodi koji u njoj žive bili uvjereni da će im ona donijeti ravnopravnost i slobodu. To je bio odlučujući faktor koji je politički život i mišljenje u Bosni orijentirao ka zajedničkim, a ne parcijalnim političkim ciljevima. Iz te činjenice proizašao je stav da Bosna i njeni stanovnici, svi narodi koji u njoj žive mogu biti slobodni i ravnopravni samo pod uslovom da i Bosna bude jednaka i ravnopravna ostalim državama koje su nasta(ja)le iz Narodnooslobodilačke borbe. Tako je došlo do dominacije stava da je borba protiv fašizma i borba za ravnopravnost građana i naroda koji žive na teritoriji Bosne i Hercegovine moguća i efikasna samo pod uslovom da bude obnovljena bosanska država i da svi njeni narodi budu ravnopravni. Ta politička platforma imala je apsolutnu i neupitnu podršku svih antifašističkih snaga u Bosni i Hercegovini i predstavnika svih njenih naroda koji su 25. novembra 1943. donijeli čuvenu Rezoluciju ZAVNOBiH-a, kojom je obnovljena državnost Bosne i Hercegovine, kao zajednička država Srba, Hrvata i Muslimana (Bošnjaka). Rezolucija ZAVNOBiH-a i nastanak Republike Bosne i Hercegovine predstavlja ključni datum novije historije Bosne i Hercegovine i osnovu koja omogućava postizanje i potpune samostalnosti Bosne i Hercegovine. ZAVNOBiH je dokaz da je u Bosni i Hercegovini, ne samo moguć, nego i logičan zajednički život njenih naroda, da njihova zajednička država može da funkcionira za dobro svih i da dâ velike rezultate. Stoga je ZAVNOBiH od 1943. najznačajniji datum naše historije, datum koji potvrđuju milenijsko historijsko postojanje Bosne i pruža model po kojem se jedino Bosna i Hercegovina može razvijati, a njenim narodima omogućiti punu ravnopravnost i slobodu. Nezavisnost Bosne i Hercegovine (1992.) je samo logični slijed i rezultat onoga što je cijela historija Bosne i Hercegovine iskazala i za što je ZAVNOBiH ostavio bitne političke i ustavno-pravne pretpostavke. Tekovine Narodnooslobodilačkog pokreta i antifašističke borbe u Drugom svjetskom ratu bile su značajan temelj odbrambenog rata 1992.-1995. protiv fašizma, a za očuvanje Bosne i Hercegovine. Samo ime naroda koji je još od ranog srednjeg vijeka živio na sadašnjem prostoru Bosne (Bošnjani) govori da je ono poteklo od činjenice da su oni bili pripadnici ili stanovnici zemlje Bosne i podanici njenih vladara. Prvi poznati vladari su se nazivali banovi Bosne, Rame, Usore, Soli i Donjih Krajeva, već kako se država teritorijalno kompletirala do njenih današnjih granica. Ono što je bitno jeste činjenica da je Bosna od početka imala svoje stanovnike koje su svi imenovali kao Bošnjane, a da su se i oni sami tako imenovali i da to ime za stanovnike Bosne susrećemo na brojnim historijskim dokumentima, ali istovremeno da ne susrećemo nikakvo drugo narodno ime, tj. da u Bosni ne funkcionira ni jedan drugi etnonim koji bi označavao njene originalne stanovnike. Postojali su etnonimi Rašani, Zećani, Dubrovčani, Hrvati, Ugri, ali samo kao oznaka stranaca koji su privremeno ili duže prebivali u Bosni, ali ne kao “dobri Bošnjani“, kako su najčešće u dokumentima banova i kraljeva Bosne zvani njeni stanovnici. Kada imamo tako jasne i čvrste dokaze o tome da se narod prve bosanske države nazivao Bošnjani (dobri Bošnjani), postavlja se pitanje kako se i zbog čega taj etnonim izgubio, odnosno kako je, s jedne strane, prerastao u teritorijalno ime Bosanci, a s druge strane, od kuda nacionalna imena Srbi i Hrvati u Bosni i da li je, s treće strane, ijedan dio tog prvobitnog bosanskog naroda zadržao neku vezu sa prvobitnim imenom stanovnika Bosne, tj. imenom Bošnjani. Teritorijalizacija imena je došla kao rezultat prekida u historijskom razvoju uzrokovanog osmanskom vladavinom. Ta vladavina je ukočila proces etničkog razvoja u smislu formiranja jedinstvenog etnosa iz kojeg bi proizašla nacija Bošnjana kada dođu za to opće historijske prilike (kada nastane građansko društvo). Tako su Bošnjani nastavili da postoje u formi oznake Bosanci ili Bošnjaci, kako su imenovani u osmanskoj verziji tog imena za sve stanovnike Bosne. Oni su se dijelili na Bošnjake muslimane, Bošnjake katolike i Bošnjake pravoslavce i tragovi uvjetovanosti te podjele, odnosno tragovi njihovog zajedničkog imenovanja, veoma su vidljivi u našoj narodnoj onomastici. Gotovo hiljadu porodica nekadašnjih katoličkih stanovnika Bosne nose i danas prezime Bošnjak, koje je među njima ujedno i najrasprostranjenije. Ima i pravoslavaca Bošnjaka, mada su oni u vrijeme velike propagandne i političke aktivnosti srpskog i hrvatskog nacionalističkog pokreta, polazeći od vjerskog identiteta, prihvatili ponuđena im nacionalna imena Srba i Hrvata. Bošnjaci muslimanske vjere su ostali vjerni svom imenu i svojoj zemlji, jer nisu u drugim zemljama tražili osnov za svoju nacionalnu identifikaciju i političku samostalnost. Oni su, dakle, ostali nosioci i ideje i političke realnosti obnove svoje države, dok je srpsko i hrvatsko nacionalno opredjeljenje katolika i pravoslavaca impliciralo njihovo odvajanje od ostalih stanovnika Bosne, tj. od svoje zemlje i države i svog prvobitnog narodnog identiteta. Naravno da je činjenica da su muslimani ostali kod svog prvobitnog narodnog imena i da su kao takvi iskazali ambiciju obnove države Bosne (Ustanak 1831. - 1832. godine) morala biti velika smetnja ambicijama srpskog i hrvatskog nacionalizma koji su se počeli razvijati u XIX stoljeću, zbog čega oba ta nacionalizma uporno negiraju i osporavaju postojanje bošnjačkog etnosa i naroda, odnosno nacije Bošnjaka, što to, nažalost, čine i danas. U tom smislu je važno dokumentirati taj odnos na način koji pokazuje kako su Bošnjaci uporno, ne samo zbog svog statusa u Osmanskoj državi, u kojoj su bili pripadnici priznatih staleža (vojnog, ulemanskog i esnafsko-trgovačkog) i nisu, kao katolici i pravoslavci i ostali bili pošteđeni službe u vojsci, branili Bosnu od najezdi i sa istoka i sa zapada, što su dosljedno nastavili da čine sve do zadnjeg osvajačkog (agresorskog) rata, u kojem su pravoslavci u velikom broju pokazali antibosansko djelovanje, kao i katolici, koji su podržavali invaziju i politiku podjele njene teritorije između Srbije i Hrvatske. Zbog svega toga treba reći da su Bošnjaci garant integriteta i postojanja bosanske države, koliko god je i njeno postojanje za Bošnjake osnova njihove sigurnosti od ponavljanja genocida koji su u više navrata sa obje strane vršeni nad njima. U tom smislu Bošnjaci ne mogu i ne smiju ni po cijenu krajnjeg otpora, kao što i međunarodna zajednica ne smije zbog održavanja mira i međunarodne zakonitosti, da dozvoli nikakvo igranje sa ugrožavanjem teritorijalnog integriteta i jedinstva bosanske države. Taj integritet i jedinstvo Bosne kao države je jedini stvarni garant mira na Balkanu i Evropi. U velikom dijelu svoje dosadašnje historije Bosna i njeno stanovništvo, posebno Bošnjaci, bili su raspeti između krupnih ideoloških i političkih podjela na Balkanu i evropskom kontinentu. Preko teritorije Bosne prolazile su granice između Zapadnog i Istočnog rimskog carstva (između Rima i Bizanta), zatim istočnog i zapadnog kršćanstva, kao i one što su razdvajale Veneciju, Austriju i Austro-Ugarsku monarhiju i Osmansko carstvo. U srednjem vijeku protiv Bosne, koja kao država postoji najkasnije od sredine X stoljeća, i njene autohtone Crkve bosanske organizovani su brojni krstaški ratovi i osvajački pohodi. Bosna je kao ugledno kraljevstvo uspješno branila svoju državnu samostalnost sve do sredine XV stoljeća. Oslabljena tim ratovima i unutrašnjim sukobima, te pod sve jačim udarom Osmanlija, a bez ikakve pomoći od kršćanskog Zapada, koja je očekivana poslije pokrštavanja kralja Stjepana Tomaša i krunisanja papskom krunom Stjepana Tomaševića, Bosna je 1463. konačno pala pod osmansku vlast. Kao isturena osmanska provincija Bosna je služila kao polazište za dalja osmanska osvajanja prema srednjoj Evropi. Nakon poraza Osmanlija u Bečkom ratu (1683.-1699.), Bosna postaje granična osmanska provincija izložena stalnim napadima Austrije i Venecije. U tim ratovinma, koji su trajali tokom čitavog XVIII stoljeća, Bosna je vlastitim snagama uspjela da se odbrani, pri čemu je, pored ostalog, 1737. izvojevala ključnu pobjedu pod Banja Lukom. U XIX i XX stoljeću oko Bosne se sukobljavaju Srbija (sa istoka) i Hrvatska (sa zapada), dok su Bošnjaci stiješnjeni u sredini. Historijski gledano, od kraja osmanske vlasti, 1878. godine, pa sve do danas, Bosna je glavno poprište suprostavljenih srpskih i hrvatskih velikodržavnih interesa. Naime, riječ je o zahtjevima koji su dio širih srpskih i hrvatskih hegemonističkih aspiracija na Bosnu i Bošnjake, sa ciljem da se Bosna zauzme – inkorporira u Srbiju ili Hrvatsku, podijeli, a Bošnjaci biološki i duhovno zatru – istrijebe. Osvajačke apsiracije genocidnog karakatera istočnih i zapadnih susjeda na Bosnu i Bošnjake odražavaju se i prisutne su i u djelima jednog broja srpskih i hrvatskih historičara i političara. Srpska i hrvatska nacionalistička historiografija i politika negira postojanje Bosne kao države i osporava postojanje Bošnjaka, njihovu kulturu, jezik, vjeru, tradiciju. Osporavajući Bošnjake, predstavnici takve historiografije i politike negiraju njihovu historiju, kulturu, jezik, vjeru, tradiciju, njihovo etničko porijeklo, njihov identitet i nacionalni status. Na toj osnovi nacionalističkih ideologija i velikodržavnih projekata u dosadašnjoj historiji nad Bosnom i Bošnjacima izvršeni su brojni zločini, čija je kulminacija došla do izražaja u XX stoljeću. Očigledna je stalna i permanentna aktivnost srpskog i hrvatskog nacionalizma na uništenju Bosne i Hercegovine kao historijskog, teritorijalnog, kulturnog i političkog, odnosno državnog subjekta, kao jedinstvene i samostalne zemlje i države, odnosno onemogućavanje njenog uspostavljanja u svom historijskom obliku. To se očitava, ne samo iz politike i ideologije srpstva i hrvatstva, nego i iz kontinuirane državne, političke i vojne akcije koja se provodi već stotinu i pedeset godina i koja nikako ne jenjava, nego se stalno pojačava, pokazujući u svakoj novoj etapi svog ostvarenja strašnije genocidno lice. Naime, historijska je istina da se svaki genocid iskazuje kao daleko masovnija nasilna eliminacija Bošnjaka sa njihove historijske teritorije. U Bosni i Hercegovini je na djelu, najblaže rečeno, kriza bosansko-hercegovačkog društva: teško ekonomsko stanje zemlje, nezaposlenost, nizak standard građana, korupcija, nesigurnost, izolovanost Bosne i Hercegovine, opstrukcija i blokada u donošenju ustavnih promjena, legalno djelovanje fašističkih organizacija, javne najave mogućeg raspada Bosne i Hercegovine, itd. U svijetu je, pored ekonomske, prisutna i duboka moralna civilizacijska kriza današnjeg društva. Svijet se strahovito mijenja, iz časa u čas. Vodeće, uglavnom, političke strukture svijeta su zaokupljene nastojanjima obezbjeđivanja enormnog materijalnog bogatstva, finansijskih sredstava, zlata i nafte, a početak XXI stoljeća najavljuje oštru borbu za pitku vodu. Današnja dejtonska Bosna i Hercegovina se sastoji od dva entiteta, od kojih je Republika Srpska ili srpski entitet, genocidna tvorevina velikosrpskog nacizma, nastala na teškim kršenjima međunarodnog humanitarnog prava, obilježena i natopljena, uglavnom, bošnjačkom krvlju, te omeđena i prekrivena brojnim masovnim grobnicama i koncentracionim logorima, u kojoj legalno djeluju fašističke organizacije. Tu genocidnu tvorevinu tzv. međunarodna zajednica je legalizovala i legitimirala kao ustavnu kategoriju. Političko rukovodstvo i druge strukture entiteta Republika Srpska, u skladu sa velikosrpskom genocidnom ideologijom, politikom i praksom, na sve moguće načine prikrivaju, minimiziraju, relativiziraju i negiraju genocid nad Bošnjacima; permanentno i kontinuirano izjednačavaju žrtve genocida sa njihovim (svojim) izvršiocima (zločincima); osporavaju historijski, političko-pravni i državni kontinuitet Bosne i Hercegovine, opstruiraju jačanje države Bosne i Hercegovine i konstantno sprovode secesiju, uništavanje i uništenje države Bosne i Hercegovine, negirajući mogućnost održanja, razvoja i unapređenja kvaliteta zajedničkog života, čime se najozbiljnije dovode u pitanje univerzalne ljudske vrijednosti, slobode i prava, civilizacijske i kulturne tekovine. Entitet Federacija Bosna i Hercegovina, čiji je temelj Vašingtonski sporazum (18. mart 1994.), u suštini djeluje kao dva zasebna entiteta, od kojih u jednom u potpunosti djeluju snage kolaboracionističke tvorevine Hrvatske zajednice Herceg-Bosne, čijem se rukovodstvu sudi (za udruženi zločinački poduhvat) u ICTY-u, a njihovi politički istomišljenici se, u sadejstvu sa rukovodstvom Republike Srpske, javno u Bosni i Hercegovini zalažu za takvu zločinačku tvorevinu. Bosansko-hercegovački Bošnjaci se danas ponovo nalaze u teškoj situaciji i pred velikim iskušenjem. Nakon agresije i genocida, u novim uslovima, ponovo se dovodi u pitanje država - Bosna i Hercegovina, bez koje Bošnjaci ne mogu opstati. Naime, danas se Bosna (unikatna u Evropi) dovodi u pitanje: od nekih evropskih i svjetskih političara, a posebno od političkih struktura zemalja iz okruženja i iz BiH - od strane ideologija, politika i prakse koje su izvršile agresiju i genocid. Bosna i Hercegovina je u stanju totalne nemoći. Sada je ponovo iscrtavanje granica po Bosni i Hercegovini - a granice po Bosni i Hercegovini su crtali: i Austrija, i Srbija, i Hrvatska, i Crna Gora, te Dragiša Cvetković i Vlatko Maček, zatim Ante Pavelić, Draža Mihailović, Franjo Tuđman i Slobodan Milošević, “mudraci” iz Kontakt grupe i mnogi drugi. Bosna i Hercegovina stalno visi o koncu. Mnogima je stalo da se ovo stanje što više otegne. Velikosrpski zločinci računaju na međunarodno priznanje entiteta Republika Srpska. Taj scenario je, nažalost, sasvim moguć, jer se u Bosni i Hercegovini još uvijek nije profilirao opšti antifašistički pokret koji bi nosio ideju Bosne i Hercegovine. Njegovo se formiranje među Bošnjacima, nažalost, stalno odlaže zbog usko stranačkih i liderskih ambicija. Pored neposrednog osporavanja Bosne, koja je oduvijek bila zemlja tolernacije, susreta kultura i civilizacija, i dalje se osporava i njen noseći narod – Bošnjaci, narod koji iz svoje zemlje crpi identitet, narod koji je jasno profiliran – duhovno i politički, narod koji je sebe vezao za Bosnu i stalno branio Bosnu, a drugi tražili podršku u Austriji, Srbiji, Hrvatskoj i dr. Bošnjaci su autohton evropski narod, u čijoj je etnogenezi početni element ilirstvo, koji potpuno ravnopravno s najstarijim narodima Evrope baštini antičku civilizaciju i kulturu. Oni su jedini narod na balkanskim prostorima koji je imao visoku aristokratiju (velike veleposjednike po 200.000 ha; narod koji je imao zemlju, age, kapetane, trgovce, intelektualni sloj, seljake). Bošnjaci su životni prostor formirali u historijskim i međunarodno priznatim granicama Bosne i Hercegovine. Svoje prirodno pravo na državu i teritoriju Bošnjaci su stoljećima gradili i izgrađivali sa pravoslavcima - Srbima, katolicima - Hrvatima, Jevrejima i drugim bosanskohercegovačkim narodima i građanima. Oni to pravo komšijama nikada nisu uskraćivali. Smatrali su i danas smatraju da je zajednički život u zajedničkoj državi historijska i civilizacijska tekovina i nužnost potvrđena u višestoljetnom iskustvu. Bošnjaci stoga smatraju da je hiljadugodišnje duhovno i civilizacijsko iskustvo i nasljeđe osnova da se na bosanskohercegovačkim prostorima sačuva smisao zajedničkog života. Cjelokupnu historiju Bošnjaka karakteriše borba za samostalnost Bosne i Hercegovine, slobodan život i toleranciju sa drugim narodima. Borba za samostalnost Bosne i Hercegovine i slobodu svijesti ili vjere trajale su stoljećima i oblikovale su karakter i shvatanje Bošnjaka do te mjere, da je to postao dio njihove prirode i njihova osnovna osobina. Bošnjaci nisu širili duh mržnje i nasilja iako su bili izloženi stalnim progonima, istrebljenju i negiranju. U Drugom svjetskom ratu platili su najveću cijenu svog opstanka, a u agresiji na Bosnu i Hercegovinu 1991. -1995. ponovo su bili žrtve genocida. Bošnjaci su jedini narod na južnoslovenskim prostorima koji nije imao niti ima vlastitu fašističku ideologiju niti vlastiti fašistički pokret. Istrebljenje bošnjačkog naroda i uništenje svih tragova njegovog postojanja, razaranje bosanskohercegovačke državnosti i podjela teritorije bio je i ostao osnovni cilj agresije na Bosnu i Hercegovinu. Takva politika vodila je i vodi u propast i bosanskohercegovačke Srbe i bosanskohercegovačke Hrvate. Jedina mogućnost opstanka svih na ovim prostorima je zajednički život u toleranciji i miru. Bošnjački narod tome ne vidi nikakvu alternativu niti prihvata bilo koje drugo rješenje. Više od 100 godina Bošnjaci su: - negirani i marginalizirani kao politički narod, - fizički i ekonomski, sistematski i nesistematski, uništavani - kulturno nipodaštavani, - vjerski satanizirani kao azijatsko-islamski relikt - zadovoljivo utopljeni u zamagljeno jugoslovenstvo, “koje je bilo kao čistilište za buduća nacionalna opredjeljenja“ - dvadeset godina sa nacionalnim imenom Musliman, što se uvijek moglo etnogenetski i politički relativizirati i problematizirati, te, prema potrebi, zloupotrebljavati, udaljujući nas terminološki od pojma o zemlji, porijeklu i jeziku. - bez jasnog političkog programa - bez bitnog nedostatka pravog političkog vođstva, - bez dovoljno uvažavanja političkih, naučnih, kulturnih i vjerskih i autoriteta, - bez odsustva smisla za svaki oblik skladnog organiziranja - bez nedovoljne državotvorne svijesti - bez nedovoljne svijesti i poštovanja prema svojim žrtvama genocida, itd, itd. U općoj državnoj i društvenoj regresiji, izazavanoj historijskim potresima na Balkanu, kod Bošnjaka su se, nažalost, razvila, kako je to s pravom tvrdio Alija Isaković, “pogubna svojstva koja iznutra rastaču naše vlastito tijelo i vlastitu dušu“. Pored toga, što su svi Bošnjaci-muslimani, oni su još žešće: Sarajlije, Sandžaklije, Hercegovci, Krajišnici, itd., čime se naglašavaju njihove geografske odredbe, kao bitna obilježja “kvaliteta“. Kod Bošnjaka je prisutna ležernost bez pokrića, nedisciplina, lokal-patriotizam, politička lokalna kratkovidost, zavist, ljubomora, mržnja, razjedinjenost, netolerancija, nedostatak usvajanja pouka u genocidnim ponavljanjima, neproduktivno isčekivanje tuđe pomoći, itd, itd. Nažalost, u bošnjačko-muslimanskom narodu mogu se sresti svi oblici krajnosti, pri čemu je uzburkani historijski tok jedan od uzroka tog stanja. “Nigdje nisam “ – piše Alija Isaković - “sreo tako dirljivo dobrodušne, naivne i predane ljude beskrajno samopožrtvovane, spremne za svaku ličnu i kolektivnu žrtvu, i nigdje takve pojedince i skupine apsolutno uskogrude, beskrajno samožive, potkupljive, politički ljigave i, nadasve, opsjednute omalovažavanjem svega vlastitoga, vlastitoga imena, vjere, običaja, prošlosti”. Među Bošnjacima je, nažalost, i puno neznalica i velikih glava u kojima nema mnogo ni znanja ni morala. U narodu su prisutne briga i strah za državu i biološko-fizički opstanak Bošnjaka-muslimana, ne samo zbog velikodržavne srpske ideologije, politike i prakse, kao i velikodržavnog hrvatskog projekta, nego i zbog nesposobnosti i umišljenosti nekih bošnjačkih političara, a inteligencija (svjetovna i duhovna), uglavnom, šuti. Intelektualna elita, umjesto da bude “vesnik proleća“, kako je to govorio zločinac Dobrica Ćosić - šuti, strah je, boji se. Umjesto da se bori za istinu i pravdu, za državu Bosnu i Hercegovinu i narod, protiv kojih se danonoćno i u kontinuitetu bore velikodržavne zločinačke snage, bošnjačka inteligencija šuti, zaboravljajući da je sveti zadatak i odgovornost naučnika i intelektualaca da govore i da se bore za istinu, a razotkrivaju laži i falsifikate. Kod Bošnjaka danas, nažalost, nema ništa zajedničkog, ništa svetog. Nema autoriteta, nema međusobnog poštovanja i uvažavanja. I ne samo to, već je u poslednje vrijeme sve prisutnija pojava kod nekih Bošnjaka o tome kako su oni (tj. Bošnjaci) krivi za “rat“. Imajući to u vidu, kao historičar, želim ovdje i na ovom skupu otvoreno, jasno i glasno kazati sljedeće: - prvo, velikosrpsku i velikohrvatsku genocidnu ideologiju, politiku i praksu prema Bosni i Bošnjacima ne bi moglo spriječiti bilo kakvo naše drukčije ponašanje, bilo koja drukčija politička struktura i bilo koja drukčija politička ličnost našeg naroda. Ako ovo ne razumijemo na pravi način, onda se pridružujemo agresorima, njihovim kolaboracionistima i njihovim tvrdnjama o našoj krivnji ili podjeli krivice. Iznoseći navedenu ocjenu, ne bih želio da budem pogrešno shvaćen. Ja ne tvrdim da smo se u odbrambenom ratu u svemu dobro ponašali i organizirano radili, niti ću reći da je sve moralo biti kako je bilo, posebno kada je u pitanju Dejtonski sporazum, itd. Osnovni tok događaja se odvijao na način koji je poznat. To nije bio građanski rat, niti je to bilo “etničko čišćenje“. To je bio agresorski, osvajački rat - agresija na R BiH i genocid nad Bošnjacima – fizička realizacija velikodržavnih projekata: uništenje države BiH i istrebljenje Bošnjaka; - drugo, Bošnjaci ni Srbima, ni Hrvatima, s kojima žive, nisu dali nikakav povod za njihov genocid nad našim nezaštićenim narodom. Njihov genocid rezultat je planiranih radnji. O tome govori brojna relevantna dokumentacija iz bliže i daljnje prošlosti. Međutim, mi, nažalost, nismo izvukli nikakve historijske pouke niti poruke. Te pouke mi smo zaboravili u svojoj naivnoj dobrodušnosti i svome političkom nemaru; - treće, ukupna slika zapadnoevropske politike ukazuje, ne samo na nedovoljno prijateljski , nego u mnogim stvarima i izričito neprijateljski stav Evrope prema Bosni. Zašto? Zbog toga što u njoj žive i pored svih dosadašnjih genocida još uvijek su većinsko stanovništvo - bosanski muslimani. Evropa je formirana kao antiislamska tvorevina još od VIII stoljeća i veliki dio njene historije je borba protiv islama i za protjerivanje muslimana iz Evrope - iz Evrope koja je kolijevka fašizma i koncentracionih logora. Muslimani nisu autori ni fašizma ni genocida. Evropa i međunarodna zajednica, uključujući i Vijeće sigurnosti UN-a, je bosanske muslimane izložila agresiji i genocidu od strane Savezne Republike Jugoslavije (Srbije i Crne Gore) i R Hrvatske, uskraćujući joj, pored ostalog, neotuđivo pravo na individualnu i kolektivnu samoodbranu, utvrđenu Poveljom UN-a. Na očigled Evrope i cijelog svijeta u srcu Evrope je krajem XX stoljeća nad Bošnjacima počinjen genocid, a Evropljani, bojeći se “muslimanske Bosne“ i činjenice, kao što je to govorio Miteran, da “bosanska država ne spada u kršćansku Evropu“, nisu ništa učinili da ga spriječe. Recidivi te historije, politike i prakse su prisutni i danas; - četvrto, velikosrpska i velikohrvatska propagandna mašinerija, polazeći od evropske isključivosti i antimuslimanske fobije, plaši svijet našom vjerom i naše poznate, i od objektivnih stručnjaka utvrđene vrline, predstavlja kao opasnost. Bošnjaci su uvijek bili odmjereni, nenametljivi, prijazni, učtivi i obzirni i uvijek je to cijenjeno kao naša slabost, a ne kao širokogrudost našeg muslimanskog bića. Antibosanske, antibošnjačke, antimuslimanske i antiislamske najezde, s lijeva i s desna, mržnjom sumnjiče ovu našu duhovnu čistotu i krvavim tragom potiru sve što smo svojim stopama dotakli i duhom opredmetili. U ovom trenutku je, pored konstatacija koje kvalificiraju i razotkrivaju stvarnu prirodu politike srpskog i hrvatskog nacionalizma fašističkog i genocidnog karaktera, nužno izvršiti kritiku bošnjačkog političkog mišljenja i djelovanja, zapravo našeg političkog oportunizma i tačno odrediti šta je to bilo u stavovima bošnjačkih političara, od početka do današnjeg dana, šta nas je učinilo inferiornim u odbrani naših interesa. To je bitno za svaku mogućnost traženja izlaza iz sadašnje situacije. Bez te kritike i bez identifikacije takve politike u našem vremenu i bez identifikacije njenih savremenih nosilaca i njenog odbacivanja nema, ne samo izlaza iz sadašnje situacije, nego se sve svodi na jalovo pozivanje muslimana i Bošnjaka na okup, što se već po ko zna koliko puta pokazalo bespredmetno i bez efekta, jer je nemoguće okupiti i razviti stvarnu političku i historijsku snagu bez jasnog odbacivanja svake politike koja odstupa od iskustava i logike našeg položaja u strukturi evropske i balkanske političke realnosti tokom zadnjih stotinu i pedeset godina. Bošnjaci su danas, na osnovu procjene realnog stanja i spoljnjih i unutrašnjih odnosa od kojih zavisi politički položaj ovog naroda i predviđanja budućih kretanja i procesa, prisiljeni da svoje nacionalne interese iskažu cjelovito i do kraja, ako žele da sačuvaju državu Bosnu i Hercegovinu i narod. Politički ambijenti u kome Bošnjaci treba da ostvaruju svoje nacionalne interese potpuno je razbijen. S druge strane, stvara se novi politički ambijent i bošnjačko učešće u njegovoj izgradnji nezamislivo je bez vlastitog projekta u kome se neke milenijske konstante na kojima se zasnivao zajednički život moraju staviti u prvi plan. Njihovo svjesno ili nesvjesno odbacivanje imalo bi i ima katastrofalne posljedice za opstanak Bošnjaka. Ako svoje fundamentalne interese bošnjački intelekt ne iskaže sada i odmah, ti interesi će i dalje biti razasuti, isparcelisani i međusobno sukobljeni kao goli interesi pojedinih političkih, vjerskih, intelektualnih, ekonomskih, vojno-policijskih, regionalnih, mafijaških, porodičnih i drugih grupacija. Parcijalni interesi u toku agresije su se izrodili i u oružani sukob unutar bošnjačkog nacionalnog korpusa i to je najbolja ilustracija njihove pogubnosti. Parcijalni interesi se proglašavaju nacionalnim interesima, što, između ostalog, diskredituje prirodnu težnju Bošnjaka da sačuvaju državu Bosnu i Hercegovinu i narod. Zato se to prirodno pravo od strane neprijatelja Bošnjaka tako uporno i uspješno prikazuje kao pokušaj instaliranja islamskog fundamentalizma na bosanskohercegovačkim prostorima. Jednostavno, postalo je neizdrživo da Bošnjaci nemaju odgovore na fundamentalna pitanja naše sadašnjosti i budućnosti, da se rješenja traže od slučaja do slučaja i u kompromisima koji su uvijek na štetu Bošnjaka, u uskom krugu, što još više podstiče nepovjerenje i podozrivost u samom bošnjačkom korpusu. Bošnjački kolektivni intelekt ima obavezu i pravo da iskaže i sintetizuje težnje i interese svoga naroda. To mogu cjelovito i nepristrasno da iskažu samo Bošnjaci, predstavnici svih političkih, kulturnih, naučnih, obrazovnih, ekonomskih, vjerskih, vojnih, humanitarnih i drugih institucija i asocijacija, istaknuti pojedinci i istinski antifašisti i rodoljubi, jer niko od njih sam i pojedinačno nije u stanju da to učini niti tako što ima pravo. Svoj opstanak i razvoj Bošnjaci mogu da očuvaju i ostvare samo i jedino u zajedničkoj državi svih građana i naroda Bosne i Hercegovine. U državi koja će im garantovati sigurnost i odbranu, ekonomski i demokratski prosperitet i afirmaciju kulturnih, vjerskih, tradicijskih i drugih posebnosti. Bosna i Hercegovina se mora kao država organizovati tako da se više nikada ne ponovi genocid nad Bošnjacima i dalje sužavanje njihovog životnog prostora. Stoga je nacionalni interes Bošnjaka očuvanje Bosne i Hercegovine kao države svih njenih građana i naroda (taj interes bi trebalo da bude zajednički za sve narode koji žive u Bosni). To je naš ključni, fundamentalni, najviši interes i vrhovni cilj. To je suštinska odredba nacionalnog programa Bošnjaka. U najtješnjoj povezanosti sa borbom za biološki opstanak jeste očuvanje Bošnjaka kao političkog naroda, a ne vjerske grupe. Tu svoju karakteristiku Bošnjaci će zadržati sve dok postoje teritorijalna cjelovitost, nezavisnost, integritet i suverenitet Bosne i Hercegovine i njenih institucija preko kojih se oni ostvaruju. Bošnjački nacionalni interes je uvođenje pravnih kategorija jedinstvene države, te zamjena agresivne, zločinačke i genocidne ideologije, politike i prakse - postulatima građanskog društva i države. Jedino u demokratiji Bošnjaci mogu živjeti sigurno i slobodno. Jedino tamo gdje je zagarantovana puna vjerska, nacionalna i kulturna sloboda Bošnjaci mogu živjeti čovjeka dostojnim životom. Svako gaženje i ugnjetavanje političkih, vjerskih ili nacionalnih prava ma koje vjerske ili nacionalne skupine ili pojedinca uvijek je pogađalo i Bošnjake. Zato se svaki oblik državnog uređenja Bosne i Hercegovine mora temeljiti na univerzalnim političkim i ekonomskim principima demokratskih društava. Bošnjaci borbu za demokratiju uzimaju kao osnovu borbe za očuvanje i razvijanje državno-pravnog suvereniteta Bosne i Hercegovine i njene političke nezavisnosti. Bošnjaci smatraju da je Bosna i Hercegovina Evropska zemlja, a njeni stanovnici Evropljani, u kulturnom, geopolitičkom i svakom drugom pogledu. Zbog toga je Evropa prirodno mjesto i okvir za ekonomsko, političko, civilizacijsko i kulturno povezivanje sa ostalim evropskim zemljama i evropskim asocijacijama. Osobenost Bosne i Hercegovine u okviru Evrope je što u njoj živi narod, čija je islamska tradicija i kultura osnova njegovog historijskog i nacionalnog razvoja. Bošnjaci moraju težiti da se ta karakteristika zadrži i sačuva i da se ne remeti vještačkim i neprirodnim asimilacijama ili vjerskim nasiljem i fanatizmom, što bi onemogućilo Bošnjacima da svoj nacionalni identitet razvijaju i učvršćuju na trajnoj i historijski utemeljenoj osnovi, u skladu sa istinskim historijskim i etničkim imenom i sadržajem sopstvenog nacionalnog bića, a njegovo vezivanje i svođenje isključivo na vjersku karakteristiku direktno vodi u gubljenje bošnjačkog nacionalnog identiteta i pretvaranje bošnjačkog naroda u vjersku skupinu i zajednicu. Element religije je jedan od najznačajnijih stubova bošnjačke tradicije, kulture i ukupnog nacionalnog identiteta. On treba da se njeguje i razvija potpuno slobodno i potpuno nezavisno od političkih kretanja i bilo kakvog državnog favorizovanja. Bošnjački svijet je i pored islamske duhovnosti svijet zapadne civilizacije. Bošnjaci se moraju zalagati za sekularnu državu u kojoj će vjera biti privatna stvar svakog pojedinca, u kojoj će se politika odvojiti od vjere i baviti sferom javnog interesa. Islam treba da bude element kojim će Bošnjaci obogaćivati evropski kulturni prostor i predstavljati most između zapadne i istočne civilizacije, te da pri tom ničim ne remeti uspostavljene odnose ili izaziva podozrivost kršćanske Evrope. Bošnjaci se moraju stalno odupirati decenijama nametanom historijskom zaboravu koji je doprinosio da se nad Bošnjacima vrši genocid od istih egzekutora i gotovo na isti način i da žrtva uvijek bude zatečena i nespremna da se brani. Bošnjaci se moraju žestoko suprotstavljati manipulisanjem sa bošnjačkom vjerskom i etničkom pripadnošću, suprotstavljajući se nacionalističkim konstrukcijama, sintetizujući ideje o zemlji i državi Bosni, oživljavajući bošnjačku historijsku memoriju i oslobađajući bošnjačke intelektualce decenijama nametanog kompleksa manje vrijednosti - što je slabilo i slabi kulturnu otpornost bošnjačke inteligencije i njenu sposobnost da se brani od velikosrpske i velikohrvatske zločinačke ideologije, politike i prakse koja negira postojanje Bosne i Hercegovine i bošnjačkog naroda. U tom kontekstu izuzetno je važna misija nacionalnog osvješćenja, preporoda, jačanja nacionalnog dostojanstva i svijesti o sebi i drugima, cijeneći da su nauka, misaonost, historijsko iskustvo i intelektualna sloboda temelji svakog promišljanja o vlastitoj naciji i da taj proces nikada nema kraja. Krajnje je vrijeme i nužna potreba ujedinjavanja i ujedinjenja, te aktivnijeg angažovanja svih Bošnjaka u borbi za očuvanje države Bosne i Hercegovine i uspostavljanje jedinstva naroda. I ne samo Bošnjaka, već i svih antifašista i antifašističkih snaga u borbi za opstojnost ljudskog dostojanstva u BiH. To je naš sveti zadatak, naša obaveza i stroga dužnost (farz). U ostvarivanju tih zadataka, obaveza i dužnosti značajno, ključno mjesto ima bošnjačka intelektualna elita (svjetovna i duhovna). Od njihovih pravilnih odluka, angažmana i djelovanja zavisi jedinstvo Bošnjaka u Bosni i Hercegovini i šire. Stoga se od njih očekuje da trezveno, objektivno, realno, bez ljutnje, bez srdžbe, otvoreno, iskreno, bratski, civilizacijski, a s puno mudrosti, donesu samo i jedino ispravne odluke s kojima će biti zadovoljni svi Bošnjaci u Bosni i Hercegovini i šire. Uvjeren sam da ćemo u tome uspjeti, na što nas, pored ostalog, obavezuju brojne žrtve genocida koje su ubijene samo zbog njihove nacionalne, etničke i vjerske pripadnosti, te osvajanja njihovog životnog prostora i što su branile Bosnu i Hercegovinu. To od nas očekuju i naša djeca i mole nas da, izjednačeni, bez regionalnih i stranačkih podjela, bez ikakve surevljivosti i suparničkih nakana, ugradimo ciglu po ciglu za naše jedinstvo, našu slogu i budućnost. |
Ovaj referat je u funkciji doprinosa obilježavanju 25. novembra - Dana državnosti Bosne i Hercegovine i, s tim u vezi, predstavljanja objektivnih naučnih saznanja o historiji Bosne i Hercegovine, koja, pored ostalog, potvrđuju da je Bosna i Hercegovina trajna politička, društvena i historijska kategorija. U okviru navedene teme i dozvoljenog prostora izlažu se četiri krupna problema - društveno i naučno značajna, a to su: ZAVNOBIH i njegov historijski značaj; Komunisti i pitanje nacionalnosti Bošnjaka; Obnova i eskalacija Velikosrpskog pokreta i Planiranje zločina i odbrana Bosne i Hercegovine.* [*]
Krajem XX i početkom XXI stoljeća sve su prisutniji mnogobrojni i raznovrsni historijski falsifikati iz političkih i ideoloških razloga, kojima se iznose neistinite činjenice o događanjima i događajima u Bosni i Hercegovini kojima se oni tumače, bez oslonca na dokumentacionu i arhivsku građu i konstruišu političke istine primjerene aktuelnim okolnostima. Nažalost, na sceni je prisutna najbezočnija zloupotreba nauke od strane naučnika bez moralnog lika i odgovornosti, kao i od kvazi naučnika - istraživača. To je posebno svojstveno velikosrpskim intelektualcima i političarima, koji grade i formiraju osnove za ideologiju, politiku i praksu zločinâ.
*]* Za izradu ovog izlaganja konsultovani su brojni relevantni izvori i referentna literatura, među kojima, pored Arhiva Instituta za istraživanje zločina protiv čovječnosti i međunarodnog prava Univerziteta u Sarajevu, i sljedeći: E. Redžić, BOSNA I HERCEGOVINA U DRUGOM SVJETSKOM RATU, Sarajevo, 1998; Isti, OD ZAVNOBiH-a I POSLIJE DEJTONA, u: ZAVNOBiH - DEKLARACIJA O PRAVIMA GRAĐANA BOSNE I HERCEGOVINE, Zbornik radova istoimenog Okruglog stola, održanog u Sanskom Mostu, 1. jula 1999. godine, Glavni odbor SUBNOAR-a, Akademija nauka i umjetnosti Bosne i Hercegovine, Skupština Opštine Sanski Most, Sarajevo 2001, str. 17-29; M. Filipović, DEKLARACIJA ZAVNOBiH-a O PRAVIMA GRAĐANA BOSNE I HERCEGOVINE KAO POVIJESNI DOKUMENT I KAO POLITIČKI PROGRAM, u: Zbornik radova istoimenog Okruglog stola ..., str. 31-41; M. Kreso, VRIJEME I USLOVI NASTAJANJA DEKLARACIJE O PRAVIMA GRAĐANA BOSNE I HERCEGOVINE, u: Zbornik radova istoimenog Okruglog stola ..., str. 51-60; REZOLUCIJA ZAVNOBiH-a od 26. novembra 1943, u: Zbornik radova istoimenog Okruglog stola ..., str. 127-151; M. Kreso, PLATFORMA NARODNOOSLOBODILAČKOG POKRETA OD 1941. DO 1945. GODINE - CILJEVI I REALIZACIJA, u: 60 GODINA OD ZAVRŠETKA DRUGOG SVJETSKOG RATA - KAKO SE SJEĆATI 1945. GODINE, Institut za istoriju, Sarajevo 2006, str. 175-194; Isti, VRIJEME I USLOVI NASTAJANJA DEKLARACIJE O PRAVIMA GRAĐANA BOSNE I HERCEGOVINE, u: ZAVNOBiH - DEKLARACIJA O PRAVIMA GRAĐANA BOSNE I HERCEGOVINE, Glavni odbor SUBNOAR-a BiH, Sarajevo 2001, str. 51-60; * * * ZEMALJSKO ANTIFAŠISTIČKO VIJEĆE
Imajući u vidu laži, obmane i falsifikate velikosrpske intelektualne (svjetovne i duhovne) elite, potrebno je, radi ljudske, naučne i historijske istine i desetina, hiljada i stotina hiljada, te miliona žrtava na Balkanu u posljednja dva stoljeća, ukazati, pored ostalog, na dvije bitne činjenice:
- prvo, na srpski velikodržavni projekt, koji je, nažalost, stvarnost. Projekt je nacističkog i zločinačkog karaktera, jer, između ostalog, sadrži dva krupna međusobno povezana elementa: osvajanje tuđih teritorija (lebensraum), uključujući i Bosnu i Hercegovinu, i istrebljenje narodâ, odnosno genocid, zločin nad zločinima, uključujući i nad Bošnjacima u Bosni i Hercegovini (radi “konačnog rješenje muslimanskog pitanja” ). Iako je u Drugom svjetskom ratu vojno poražen, kada je bio zvanični politički program četničkog pokreta Draže Mihailovića i Izbjegličke vlade u Londonu, koga su uporno podržavali Saveznici, srpski velikodržavni projekt je u drugoj polovini 80-tih godina XX stoljeća ponovo obnovljen i eskalirao osvajačkim ratovima i brojnim drugim zločinima protiv čovječnosti i međunarodnog prava, uključujući i genocidom nad Bošnjacima u Republici Bosni i Hercegovini, i
- drugo, na svu složenost borbe za Bosnu, obnovu njene državnosti i odbranu njenog teritorijalnog integriteta, suvereniteta i nezavisnosti, posebno u Drugom svjetskom ratu i na kraju XX stoljeća.
NARODNOG OSLOBOĐENJA BOSNE I HERCEGOVINE - ZAVNOBIH (1943.-1945.), Arhiv Bosne i Hercegovine, Sarajevo 1981.; R. Dizdarević, 60 GODINA ZAVNOBiH-a, Glas antifašista, SUBNOAR BOSNE I HERCEGOVINE, Godina VIII, Sarajevo, januar 2004, str. 6-11; S. Bandžović, TITOV ODNOS PREMA IZGRADNJI BOSANSKO-HERCEGOVAČKE DRŽAVNOSTI (1943.-1945.), u: TITO I BOSNA I HERCEGOVINA: REGIONALNI NAUČNI SKUP, Zbornik radova, Savez društava Tito u Bosni i Hercegovini, Sarajevo 2006, str. 99-128; S. Čekić, ODNOS NOP-A PREMA POČINJENIM ZLOČINIMA U TOKU DRUGOG SVJETSKOG RATA, u: TITO I BOSNA I HERCEGOVINA ..., Sarajevo 2006, str. 83-95; M. Pejanović, TITOVA VIZIJA DRŽAVNOSTI BOSNE I HERCEGOVINE U JUGOSLOVENSKOJ FEDERACIJI (1943.-1946.), u: TITO I BOSNA I HERCEGOVINA ..., Sarajevo 2006, str. 129-138; S. Čekić, AGRESIJA NA REPUBLIKU BOSNU I HERCEGOVINU - planiranje, pripremanje, izvođenje - Institut za istraživanje zločina protiv čovječnosti i međunarodnog prava Univerziteta u Sarajevu, Sarajevo, 2004; Isti, GENOCID NAD BOŠNJACIMA U DRUGOM SVJETSKOM RATU, Dokumenti, Sarajevo, 1996; Isti, HISTORIJA GENOCIDA NAD BOŠNJACIMA, Sarajevo, 1997; V. Dedijer - A. Miletić, GENOCID NAD MUSLIMANIMA 1941.-1945, Zbornik dokumenata i svjedočenja, Sarajevo, 1999; Z. Dizdar - M. Sobolevski, PREŠUĆIVANI ČETNIČKI ZLOČINI U HRVATSKOJ I BOSNI I HERCEGOVINI 1941-1945., Zagreb, 1999; M. Zečević, DOKUMENTI SA SUĐENJA RAVNOGORSKOM POKRETU: 10. juni -15. juli 1946, knj. 1-3, Beograd, 2001; M. Minić, OSLOBODILAČKI ILI GRAĐANSKI RAT U JUGOSLAVIJI 1941.-1945, Novi Sad, 1993; B. Petranović, ISTORIJA JUGOSLAVIJE 1918-1998, Beograd, 1988; F. Jelić-Butić, USTAŠE I NDH, Zagreb, 1977; D. Bilandžić, HISTORIJA SOCIJALISTIČKE FEDERATIVNE JUGOSLAVIJE, Zagreb, 1978; Ph. J. Cohen, SRPSKI TAJNI RAT. PROPAGANDA I MANIPULACIJA HISTORIJOM, Sarajevo, 1996; M. Filipović, BOSNA I HERCEGOVINA: NAJVAŽNIJE GEOGRAFSKE, HISTORIJSKE, KULTUROLOŠKE I POLITIČKE ČINJENICE, Zagreb, 1994; Š. Filandra, BOŠNJAČKA POLITIKA U XX STOLJEĆU, Sarajevo, 1998; M. Imamović, HISTORIJA BOŠNJAKA, Sarajevo, 1997. i drugi.
U velikom dijelu svoje dosadašnje historije Bosna i njeno stanovništvo, posebno Bošnjaci, bili su raspeti između krupnih ideoloških i političkih podjela na Balkanu i evropskom kontinentu. Preko teritorije Bosne prolazile su granice između Zapadnog i Istočnog rimskog carstva (između Rima i Bizanta), zatim istočnog i zapadnog hrišćanstva, kao i one što su razdvajale Veneciju, Austriju i Austro-Ugarsku monarhiju i Osmansko carstvo.
U srednjem vijeku protiv Bosne, koja kao država postoji najkasnije od sredine X stoljeća, i njene autohtone Crkve bosanske organizovani su brojni krstaški ratovi i osvajački pohodi. Bosna je kao ugledno kraljevstvo uspješno branila svoju državnu samostalnost sve do sredine XV stoljeća. Oslabljena tim ratovima i unutrašnjim sukobima, te pod sve jačim udarom Osmanlija, a bez ikakve pomoći od strane kršćanskog Zapada, koja je posebno očekivana poslije pokrštavanja kralja Stjepana Tomaša i krunisanja papskom krunom Stjepana Tomaševića, Bosna je 1463. konačno pala pod osmansku vlast.
Kao isturena osmanska provincija Bosna je služila kao polazište za dalja osmanska osvajanja prema srednjoj Evropi. Nakon poraza Osmanlija u Bečkom ratu (1683.-1699.), Bosna je postala granična osmanska provincija izložena stalnim napadima Austrije i Venecije. U tim ratovima, koji su trajali tokom čitavog XVIII stoljeća, Bosna je vlastitim snagama uspijevala da se odbrani, pri čemu je, pored ostalog, 1737. izvojevala ključnu pobjedu pod Banja Lukom.
U XIX i XX stoljeću oko Bosne se sukobljavaju Srbija (sa istoka) i Hrvatska (sa zapada), dok su Bošnjaci element preko čijih prava i interesa se namiruju težnje i interesi ta dva faktora. Historijski gledano, od kraja Osmanske vlasti 1878., pa sve do danas, Bosna je glavno poprište i žrtva suprotstavljenih srpskih i hrvatskih nacionalističkih i velikodržavnih interesa. Radi se o programima i zahtjevima srpskih i hrvatskih hegemonističkih aspiracija na Bosnu i Bošnjake, sa ciljem da se Bosna zauzme - inkorporira u Srbiju ili Hrvatsku, a Bošnjaci biološki i duhovno zatru - istrijebe.
Osvajačke aspiracije genocidnog karaktera zapadnih i istočnih susjeda prema Bosni prisutne su i odražavaju se i u djelima jednog broja srpskih i hrvatskih historičara i političara. Srpska i hrvatska nacionalistička historiografija i politika negira postojanje Bosne kao države i osporava postojanje Bošnjaka. Osporavajući Bošnjake, predstavnici takve historijske nauke i politike negiraju njihovu historiju, kulturu, jezik, vjeru, tradiciju, njihovo etničko porijeklo, njihov identitet i status posebnog naroda.
Na toj osnovi nacionalističkih ideologija i velikodržavnih projekata u dosadašnjoj historiji nad Bosnom i Bošnjacima izvršeni su brojni zločini, čija je kulminacija došla do izražaja u XX stoljeću.
Raspadom i kapitulacijom monarhističke Jugoslavije aprila 1941, u teškim uslovima fašističke okupacije i komadanja Jugoslavije 1941, proglašena je (10. aprila) okupatorska tvorevina, tzv. Nezavisna Država Hrvatska, u čiji je sastav, po odluci fašističkih sila i volji hrvatskih fašista, uključena i Bosna i Hercegovina. Narodi i građani Bosne za takvo pravno-političko uređenje nisu ni pitani. Bošnjaci su time pretvoreni u objekt hrvatske politike. Komunistička partija Jugoslavije, na čelu sa Josipom Brozom, nije priznala kapitulaciju ni okupaciju Jugoslavije, odredila je političku platformu i ciljeve oslobodilačke borbe - oslobođenje zemlje od fašizma i nacionalno i socijalno oslobođenje svih naroda i narodnosti Jugoslavije, te pozvala i povela sve narode i narodnosti u Narodnooslobodilačku borbu. Takvi ciljevi su sadržavali istovremeno nacionalni i klasni karakter oslobodilačke borbe, usmjeren protiv okupatora i njegovih saradnika, što je omogućavalo pokretanje u borbu najširih masa naroda. Suštinu Platforme Narodnooslobodilačkog pokreta Jugoslavije u Drugom svjetskom ratu najbolje je izrazio Tito: “Narodnooslobodilačka borba u Jugoslaviji ne bi bila tako uporna i tako uspješna da jugoslovenske narodne mase nisu u njoj vidjele, osim perspektive pobjede nad fašizmom, i prespektivu pobjede nad starim buržoaskim poretkom u Jugoslaviji, nad sistemom klasne eksploatacije i nacionalnog ugnjetavanja … Narodnooslobodilačka borba bi bila samo fraza, pa čak i prevara kad ona ne bi, osim općejugoslovenskog smisla, imala i nacionalni smisao za svaki narod posebice, kad ne bi, osim oslobođenja Jugoslavije, značila u isto vrijeme i oslobođenje Hrvata, Slovenaca, Srba, Makedonaca, Arnauta, Muslimana, itd”.
Uspostavljeni okupacioni režim rezultirao je opštim pogoršanjem prilika i uslova za život, a naročito teškim progonima i pogromima stanovništva. To i povlačenje glavnih okupacionih snaga iz Jugoslavije na Istočni front, te smanjenje gustine okupacije na evropski prosjek od 1 vojnika na 1 kvadratni kilometar okupirane teritorije, Komunistička partija Jugoslavije je iskoristila za dizanje antifašističkog ustanka. Izbjeglička vlada Kraljevine Jugoslavije se po potpisivanju kapitulacije sklonila pod zaštitu Velike Britanije, pri čemu se nije odazvala na poziv Antifašističke koalicije da u okupiranoj zemlji organizuje Pokret otpora, gdje je u hladovini (u Londonu) čekala slom Trojnog pakta, kako bi ponovo preuzela vlast u Jugoslaviji. Četnički pokret Draže Mihailovića se pridružio ostalim kolaboracionistima u borbi protiv Narodnooslobodilačkog pokreta,* vršeći genocid nad Bošnjacima i druge zločine nad borcima, pripadnicima i simpatizerima Narodnoslobodilačkog pokreta, kao i svim antifašistima.** [**]
Ustaški kolaboracionistički režim više se oslanjao na nacistički Treći Rajh i po ugledu na njega zaveo opšti progon nehrvatskog stanovništva. Na udaru ustaškog genocida prvi su bili Srbi, Jevreji i Romi, čemu se već u julu oštro suprotstavila Islamska zajednica. Bile su to dobro poznate muslimanske rezolucije, koje su predstavljale jedinstvenu pojavu u Drugom svjetskom ratu.
Osnovni oblik ustanka bio je partizanski rat, koji je prerastao u opštenarodni Oslobodilački rat protiv okupatorâ i njihovih kolaboracionista. U 1942. godini formirana je Narodnooslobodilačka vojska sa prvim divizijama i korpusima u njenom sastavu, dok su presudne bitke u 1943. godini definitivno učvrstile Narodnooslobodilački pokret, čija je Platforma bila zasnovana na dosljednom internacionalizmu.
* Četnici Draže Mihailovića i sve njegove četničke formacije su sarađivale sa njemačkim, italijanskim i bugarskim okupacionim trupama i okupacionim vlastima za svo vrijeme okupacije i zajedno s njima učestvovale u oružanim borbama protiv Narodnooslobodilačke vojske i partizanskih odreda Jugoslavije, primajući kroz čitavo to vrijeme od okupatora oružje, municiju, hranu i drugo, u cilju uništenja Narodnooslobodilačkog pokreta i pružanju pomoći okupatorima u održavanju sistema okupacije. Četnici su sklopili sporazume sa ustaškim vlastima o saradnji, u cilju uništenja partizana i zajedno s ustašama vodili borbu protiv partizana.
**]** Četnici Draže Mihailovića su u Drugom svjetskom ratu (1941.-1945.), u skladu sa (veliko) srpskom ideologijom i politikom i četničkim programom i ciljevima četničkih odreda i četničkog pokreta, posebno sa Instrukcijom Draže Mihailovića, nad Bošnjacima izvršili genocid i druge oblike zločina protiv čovječnosti i međunarodnog prava.
Četnici su zajedno sa okupatorima i pod njihovom komandom vodili borbu protiv Narodnooslobodilačkog pokreta, ubijali antifašiste, aktiviste, borce i pripadnike Narodno-oslobodilačkog pokreta. Oni su mučili, ubijali, klali i vješali i nezaštićene ljekare, bolničare (bolničarke), pa čak i ranjenike.
Četnički komandanti su se u svojim propagandnim napadima i postupcima u praksi, uz Hrvate i Bošnjake u Narodnooslobodilačkom pokretu, posebno usmjerili prema Jevrejima, optužujući ih za komunizam i partizanski antifašizam. Sve zarobljene antifašističke borce Jevreje četnici su ubijali.
*** ***] Rat koji je vođen u Jugoslaviji 1941.-1945. bio je primarno oslobodilački. Njegova narodnooslobodilačka dimenzija je početna i trajna karakteristika, koja ni u jednom momentu nije dovođena u pitanje. Na jednoj strani je bio Narodnooslobodilački pokret, koga je organizirala, pokrenula i vodila Komunistička partija Jugoslavije, na čelu sa Josipom Brozom Titom, a na drugoj strani svi okupatori Jugoslavije i kolaboracionisti, među kojima su ustaški pokret Ante Pavelića i četnički pokret Draže Mihailovića.
U antifašističkom ratu u Jugoslaviji 1941.-1945,*** [***]
pored oslobodilačke borbe protiv okupatora i njihovih kolaboracionista za novu Jugoslaviju, vođena je i borba za Bosnu i Hercegovinu, kao samostalnu federalnu jedinicu (republiku). Bosna i Hercegovina je u toku tog rata “dala od sebe sve što je mogla dati ... Najviše je u Bosni porušeno sela, gradova; najviše je uništeno inventara seljaka; najviše je uništeno imovine našeg naroda u Bosni i Hercegovini; najviše je palo i žrtava na tlu Bosne i Hercegovine...” (Tito, novembar 1945.). U Bosni i Hercegovini su vođene sve, izuzev prve, okupatorsko-kvislinške
ofanzive, kao i velike bitke, kao što su Neretva i Sutjeska, koje su predstavljale prekretnicu na jugoslovenskom ratištu.
Antifašizam u Jugoslaviji 1941.-1945. je svojom pobjedom ugradio civilizacijske temelje savremenog čovječanstva. U tom ratu Jugoslavija je, a posebno Bosna i Hercegovina, imala časno i istaknuto mjesto, dajući veliki doprinos antifašističkoj borbi i oslobođenju zemlje.
Bošnjaci su u Narodnooslobodilačkoj borbi ravnopravno s drugim narodima i snagama činili jedinstveni antifašistički blok, u kome su, odupirući se okupatorima i njihovim kolaboracionistima, uz veliko stradanje na genocidnoj osnovi, osigurali biološki opstanak (da nije bilo antifašističke borbe Bošnjaci ne bi opstali – Narodnooslobodilački pokret im je omogućio da prežive).
U Varcar Vakufu (Mrkonjić Gradu) je 25. novembra 1943, na Osnivačkoj skupštini izabrano Zemaljsko antifašističko vijeće narodnog oslobođenja Bosne i Hercegovine (ZAVNOBiH) - najviše političko predstavništvo (antifašističkog) Narodnooslobodilačkog pokreta u Bosni i Hercegovini.
ZAVNOBiH je radio u tri zasjedanja: 25.-26. novembra 1943. u Mrkonjić Gradu; 30. juna, 1. i 2. jula 1944. u Sanskom Mostu i 26.-28. aprila 1945. u Sarajevu. Njegove funkcije između zasjedanja obavljalo je Predsjedništvo, kao najviši izvršni organ vlasti u Bosni i Hercegovini.
Osnivanje ZAVNOBiH-a inicirano je Zaključkom Prvog zasjedanja AVNOJ-a, najvišeg predstavničkog političkog organa Narodnooslobodilačke borbe, održanog 26. i 27. novembra 1942. u Bihaću, da se formiraju nacionalna (zemaljska) antifašistička vijeća u Hrvatskoj, Sloveniji, Srbiji, Crnoj Gori, Makedoniji i Bosni i Hercegovini, a njegovo konstituiranje izgradnjom mreže narodnooslobodilačkih odbora, koja je do tog vremena prekrila više od 2/3 Bosne i Hercegovine.
Rezolucijom Osnivačke skupštine AVNOJ-a objavljeno je da je konstituisan AVNOJ, kao najviše predstavničko tijelo, kao izraz ostvarenog jedinstva u borbi za konačno oslobođenje i punu slobodu i ranopravnost. U Proglasu se govori i o “slobodnim nacionalnim jedinicama” u jugoslovenskoj državnoj zajednici, među kojima je izričito pomenuta Bosna i Hercegovina i tri naroda “Srbi, Hrvati i Muslimani”.
Slobodna teritorija Bosne i Hercegovine iznosila je oko 30.000 km2 i činila okosnicu centralne slobodne teritorije Jugoslavije (u vrijeme konstituisanja ZAVNOBIH-a i obnove državnosti Bosne i Hercegovine slobodna teritorija je, pored Bosne i Hercegovine, zahvatala i značajne dijelove Hrvatske, Crne Gore i Sandžaka), na kojoj je bazirana glavnina Narodnooslobodilačke vojske Jugoslavije sa Vrhovnim štabom i gotovo 300.000 boraca, grupisanih u 27 divizija i 9 korpusa (Narodnooslobodilačka vojska Jugoslavije i partizanski odredi Bosne i Hercegovine grupisani su u 2 korpusa, 6 divizija, 23 brigade, 25 odreda i nekoliko samostalnih bataljona). Slobodnu teritoriju Bosne i Hercegovine su obezbjeđivale i vojne oblasti 3. i 5. korpusa, te 29. divizijska vojna oblast sa 15 vojnih područja i pedesetak komandi mjesta (sve sa zaštitnicama, skladištima, bolnicama i partizanskim stražama).
ZAVNOBiH i njegova djelatnost od 1943. do aprila 1945. je najznačajniji događaj u historiji Bosne i Hercegovine. Svojom Rezolucijom na Osnivačkoj skupštini i Proglasom narodima Bosne i Hercegovine u noći 25./26. novembra 1943. ZAVNOBiH je nakon 480 godina obnovio državnost Bosne i Hercegovine, potvrdio njen historijsko-politički i državno-pravni individualitet i formirao federalnu Bosnu i Hercegovinu (praktično državu), što je najznačajnija tekovina antifašističkog rata. To je historijski datum - Dan državnosti Bosne i Hercegovine.
Ne želeći povratak na staro i stojeći čvrsto na platformi Narodnooslobodilačkog pokreta, Rezolucija ZAVNOBiH-a osudila je Izbjegličku vladu Kraljevine Jugoslavije zbog saradnje sa okupatorima,* narodi Bosne i Hercegovine odrekli su svako pravo toj vladi i Kralju da ih predstavlja, te zatražila od Saveznika** da i njoj i Kralju otkažu svaku podršku i, u vezi sa tim, izrazili želju za preuređenjem Jugoslavije u zajednicu ravnopravnih naroda i narodnosti i stvaranje nove demokratske federativne Jugoslavije, u kojoj će svim njenim narodima biti zajamčena puna ravnopravnost, posebno da oslobođena Bosna i Hercegovina bude slobodna i zbratimljena u kojoj će biti osigurana puna ravnopravnost i jednakost Srba, Muslimana/Bošnjaka i Hrvata. Tom prilikom je konstatirano da narodi Bosne i Hercegovine “hoće da njihova zemlja, koja nije ni srpska, ni hrvatska, ni muslimanska, nego i srpska, i muslimanska, i hrvatska, bude slobodna i zbratimljena Bosna i Hercegovina u kojoj će biti osigurana puna ravnopravnost i jednakost svih Srba i Muslimana i Hrvata”, te da će narodi Bosne i Hercegovine ravnopravno sa ostalim narodima učestvovati u izgradnji narodne demokratske federativne Jugoslavije.
* Politika Izbjegličke vlade Kraljevine Jugoslavije je bila u funkciji interesa okupatora Jugoslavije, jer je zagovarala tezu “da nije vrijeme da se vodi borba protiv okupatora” (a što je bilo u suprotnosti sa pozivom Antifašističke koalicije da se u okupiranim zemljama organizira pokret otpora), koja je bila glavna deviza fašističkog, kolaboracionističkog, izdajničkog i genocidnog četničkog pokreta Draže Mihailovića, koga su dugo podržavali Saveznici.
Izbjeglička vlada u Londonu je objeručke prihvatila pukovnika Mihailovića, četnički pokret proglasila vojskom u Otadžbini i glorifikovala četnički pokret i njegov navodni doprinos borbi protiv okupatora, svjesno obmanjujući Saveznike i savezničku javnost doprinosom tog pokreta oslobodilačkoj borbi jugoslovenskih naroda. Sve borbe partizanskih jedinica koje su se jedino borile protiv okupatora, na strani Saveznika, pripisivane su svjesno četničkom pokretu.
Jedinice pod komandom Draže Mihailovića sa okupatorskim i kvislinškim jedinicama u sadejstvu ili posebno vodile su neprekidnu borbu sa jedinicama Narodnooslobodilačke vojske Jugoslavije. Izbjeglička vlada je borbu Narodnooslobodilačkog pokreta protiv okupatora pripisivala četničkom pokretu, s jedne, a četnicima preporučivala da još nije vrijeme za borbu protiv okupatora, s druge strane. Svojatajući rezultate Narodnooslobodilačkog pokreta, Izbjeglička vlada je koristila da Saveznici daju vojnu i finansijsku pomoć četničkom pokretu, koja je korištena u zajedničkoj borbi četničkih, okupacionih i drugih kvislinških snaga protiv Narodnooslobodilačke vojske, odnosno boraca koji su se borili na strani Saveznika. Za dezorjentaciju svjetske javnosti o stanju u Jugoslaviji osnovnu odgovornost je snosila Izbjeglička vlada koja je, da bi obezbijedila kakvu-takvu svoju poziciju, svjesno obmanjivala Saveznike i na sve načine radila da stvarna istina ne prodre u svijet, jer je to značilo gubljenje pozicija koje je stekla, stvarajući netačnu predstavu o stanju u zemlji i svom doprinosu savezničkoj stvari. Međutim, cijela ta politička igra oko četničkog pokreta vođena je sa znanjem i pod kontrolom, prije svega, Britanaca, a zatim i Sjedinjenih Američkih Država.
** Saveznici i Izbjeglička vlada su slali izdašnu moralnu, političku i vojnu pomoć i podršku Četničkom pokretu Draže Mihailovića. Istovremeno su četnici za borbu protiv jedinica Narodnooslobodilačke vojske i partizanskih odreda Jugoslavije dobijali vojnu i drugu pomoć od Izbjegličke vlade i Saveznika, s jedne, i njemačkog i italijanskog okupatora, s druge strane.
Dugoročni strateški interes Britanije i Sjedinjenih Američkih Država prema Srbiji i Balkanu, te politički i ideološki razlozi, imali su osnovnu ulogu u toleranciji kolaboracije Četničkog pokreta Draže Mihailovića, njegovo opremanje i naoružavanje, iako su Saveznici znali da je to oružje upotrebljavano u operacijama sa njemačkim i italinskim okupatorima protiv Narodnooslobodilačkog pokreta koji se jedino borio protiv okupatorskih snaga. U štabu Draže Mihailovića nalazili su se britanska vojna misija i američki obavještajni oficiri (britanska misija je ostala u četničkom štabu sve do kraja 1944, a Američki oficiri sve do januara 1945.).
Borba za Bosnu i Hercegovinu kao samostalnu federalnu jedinicu (republiku) u Drugom svjetskom ratu je vođena u teškim uslovima okupacije i kolaboracije, genocida, narodnooslobodilačke borbe i oslobađanja zemlje. Nastanak federalne Bosne i Hercegovine, u sastavu jugoslavenske državne zajednice, bio je praćen kontroverznim odnosom u samom rukovodstvu Narodnooslobodilačkog pokreta. Naime, kod “nekih rukovodećih drugova“ nije bilo jasnog stava o tom pitanju. Više članova Centralnog komiteta Komunističke partije Jugoslavije (CK KPJ) je bilo na stanovištu da Bosna i Hercegovina ima status autonomne pokrajine, a ne status ravnopravne federalne jedinice, pri čemu se, prije svega, mislilo na “autonomiju uz Republiku Srbiju”. Taj stav, čiji su nosioci bili Moša Pijade, Milovan Đilas i Sreten Žujović, se temeljio isključivo na nacionalnom principu (“koliko naroda - toliko federalnih jedinica”), što je u suštini značilo nepriznavanje jednog naroda, tj. Bošnjaka, i bio je u suprotnosti sa zvaničnom praksom Narodnooslobodilačke borbe u Bosni i Hercegovini i Sandžaku.
O broju federalnih jedinica je u toku priprema zasjedanja AVNOJ-a u Jajcu vođena rasprava i u CK KPJ. U prvom nacrtu Odluke, koju je predložio Milovan Đilas, zasnovanom na sovjetskom modelu: pet nacionalnih republika za pet jugoslovenskih naroda (Srbi, Hrvati, Slovenci, Makedonci i Crnogorci), bilo je, nasuprot zvaničnoj praksi Narodnooslobodilačke borbe u Bosni i Hercegovini i Sandžaku, predviđeno pet federalnih jedinica, pri čemu se za Bosnu i Hercegovinu predviđao status autonomne pokrajine u sastavu jedne od dvije najjače republike. Pošto nije postignuta saglasnost kome će pripasti - Srbiji ili Hrvatskoj predloženo je da Bosna i Herecegovina bude neposredno vezana za savezne ustanove.
U Pokrajinskom komitetu Komunističke partije Jugoslavije za Bosnu i Hercegovinu vođene su žive diskusije oko budućeg državnog položaja Bosne i Hercegovine. Priključenje Bosne i Hercegovine federalnoj jedinici Srbiji ili Hrvatskoj nije moglo doći u obzir kao konačno rješenje. Koncepcija da Bosna i Hercegovina kao autonomna jedinica bude direktno povezana sa saveznim ustanovama jugoslovenske federacije, sa nešto manjim pravom od federalnih jedinica, također, nije prihvaćena. Argumenti Pokrajinskog komiteta Komunističke partije Jugoslavije za Bosnu i Hercegovinu da Bosna i Hercegovina bude konstuituirana kao zasebna jedinica ravnopravna sa ostalim federalnim jedinicama nisu prihvaćeni od svih članova CK KPJ koji su učestvovali u raspravi.
Uoči konstituirajućeg zasjedanja ZAVNOBiH-a vođeni su iscrpni i dugi razgovori oko budućeg državnog statusa Bosne i Hercegovine između predstavnika Pokrajinskog komiteta Komunističke partije Jugoslavije za Bosnu i Hercegovinu, Rodoljuba Čolakovića i Avde Hume, sa Milovanom Đilasom, Sretenom Žujovićem i Mošom Pijade, članovima CK KPJ. Pokrajinski komitet KPJ za Bosnu i Hercegovinu je jednoglasno i odlučno zastupao stav da Bosna i Hercegovina može imati samo status ravnopravne federalne jedinice u federativnoj Jugoslaviji. Moša Pijade, Milovan Đilas i Sreten Žujović su smatrali da Bosna i Hercegovina treba biti autonomna pokrajina, a ne federalna jedinica.
Sa koncepcijom Bosne i Hercegovine kao federalne jedinice u federativnoj Jugoslaviji, po kazivanju Avde Hume, krenuo je prvih dana novembra 1943. dio Pokrajinskog komiteta KPJ za Bosnu i Hercegovinu (Rodoljub Čolaković, Avdo Humo) sa više uglednih građanskih političara iz istočne Bosne za Jajce, gdje su se nalazili Vrhovni štab i CK KPJ. Kad su stigli u Jajce, dobili su nacrt jedne odluke kojom je trebalo Bosnu i Hercegovinu konstituisati kao autonomnu pokrajinu neposredno vezanu za jugoslovensku federaciju. Taj nacrt odluke direktno je bio u suprotnosti sa koncepcijom PK KPJ za Bosnu i Hercegovinu i političkom platformom oslobodilačke borbe, te je zbog toga vođena diskusija sa pojedinim članovima CK (Mošom Pijade, Sretenom Žujovićem, Milovanom Đilasom i Edvardom Kardeljom). Članovi CK KPJ, osim Kardelja, koji se složio sa Čolakovićem i Humom, zastupali su mišljenje da Bosna i Hercegovina ne može biti republika, “jer ne postoji bosansko-hercegovačka nacija i da je republika nacionalna kategorija. Osim toga, oni su sumnjali u definiciju o Muslimanima kao naciji, ne vjerujući čak da bi se, u socijalizmu Muslimani mogli razviti kao nacija ...”.
Olga Humo (supruga Avde Hume) je krajem 2001. napisala kako je, u pripremama Drugog zasjedanja AVNOJ-a, kucajući materijale, bila upoznata sa događajima vezanim za njegovo održavanje, navodeći kako je Avdo Humo “sa Rodoljubom Čolakovićem došao iz istočne Bosne na zasedanje AVNOJ-a. Prvi razgovor u vezi sa zasedanjem njih dvojica su imala sa Mošom Pijade koji je pripremao predloge i materijale. U vezi sa statusom Bosne postojala su dva predloga. Prvo je bio da se Bosna i Hercegovina podeli između Srbije i Hrvatske, s tim što je Đilas tražio da istočna Hercegovina pripadne Crnoj Gori. Drugi predlog, koji je branio Moša Pijade, bio je da BiH dobije status autonomne oblasti. U vezi sa ovim predlogom ostalo je otvoreno pitanje kome bi ova autonomna oblast pripala, Srbiji ili Hrvatskoj. Srbi su hteli da ona pripadne njima, a Hrvati, opet, branili su stav da treba da pripadne njima, s obzirom na okolnost da se za Srbiju već predviđaju dve autonomne oblasti”.
Navedene prijedloge o budućem uređenju Bosne i Hercegovine delegacija PK KPJ za Bosnu i Hercegovinu je odbila. I pored toga što je E. Kardelj prihvatio stanovište PK KPJ za Bosnu i Hercegovinu, Pijade, Žujović i Đilas su i dalje zastupali svoje stavove. Zbog toga je rukovodstvo PK KPJ za Bosnu i Hercegovinu otišlo kod Tita, što im je sugerisao i Kardelj, i iznijeli mu svoje nezadovoljstvo, neslaganje i argumente. Razgovor sa Titom trajao je četiri sata. Tom je prilikom Avdo Humo opširno govorio o etničkim i historijskim razlozima u prilog Bosne i Hercegovine kao republike, pri čemu ga je Rodoljub Čolaković podržavao.
Tito je tada “presudio” - prihvatio je koncepciju PK KPJ za BiH o Bosni i Hercegovini kao ravnopravnoj federalnoj jedinici i rekao: “Bosna i Hercegovina mora biti ravnopravna republika najmanje onoliko koliko su to Srbija i Hrvatska. I drugo, Muslimani moraju biti apsolutno ravnopravan narod, u mjeri koliko su to Srbi i Hrvati u Bosni i Hercegovini”.
Tito se, u pogledu državno-pravnog statusa Bosne i Hercegovine, za razliku od “nekih rukovodećih drugova”, nikada nije dvoumio. To je potvrdio i prilikom posjete Bosni i Hercegovini u novembru 1979, kada je pored ostalog rekao: “Bosna i Hercegovina ne može pripadati ni ovom ni onom, već narodima koji je od davnina nastanjuju. Uostalom, to njima nije niko poklonio, već su to sami izborili u narodnooslobodilačkoj borbi u kojoj su masovno učestvovali. Bilo je to jedino moguće i srećno rješenje, ne samo za narode Bosne i Hercegovine, već i za našu zajednicu u cjelini. U prošlosti je Bosna i Hercegovina uvijek bila kamen spoticanja. Sa našom narodnooslobodilačkom borbom ona se toga otarasila”.
Republičkim statusom Bosne i Hercegovine trebalo je, pored ostalog, spriječiti njenu podjelu, a nju učiniti “minijaturnim modelom jugoslovenske integracije”. U pojedinim krugovima u Srbiji je zbog uređenja federalne Jugoslavije i nove formule međunacionalnih odnosa postojalo određeno nezadovoljstvo. Zbog toga je Blagoje Nešković, predsjednik Glavnog narodnooslobodilačkog odbora Srbije, u novembru 1944, nepunu sedmicu dana po potpisivanju Sporazuma Tito-Šubašić o formiranju jedinstvene vlade Demokratske Federativne Jugoslavije (1. novembra 1944.), na Velikoj antifašističkoj narodno-oslobodilačkoj skupštini Srbije, reagirao: “Zar zato što ima Srba u Bosni, Hercegovini i Hrvatskoj i šaroliko izmešanih sa Hrvatima i muslimanima, treba sve Hrvate i muslimane posrbiti? Da li je to stvar Srba iz Srbije da nameću Srbima u Bosni Hercegovini i Hrvatskoj razjedinjenje sa Hrvatima i muslimanima, kad je njihova zajednica životno povezana kao što su povezane i njihove kuće na istom zemljištu, kada su oni sami, u toku ove trogodišnje borbe, iskovali bratstvo i jedinstvo”. Neke primjedbe su se čule i u Hrvatskoj. Na skupštini ZAVNO Sandžaka u martu 1945. donijeta je, pod pritiskom viših organa, odluka o raspuštanju ZAVNO Sandžaka i podjeli teritorije Sandžaka između federalnih jedinica Srbije i Crne Gore. Na tom skupu je, prema zapisniku, istaknuto kako u Jugoslaviji postoje četiri naroda: Srbi, Hrvati, Slovenci i Makedonci, sa četiri federalne jedinice, a da su “iz specijalnih razloga” stvorene, još dvije federalne jedinice: Bosna i Hercegovina i Crna Gora.
Na Drugom zasjedanju 1. jula 1944. ZAVNOBiH je usvojio Deklaraciju o pravima građana Bosne i Hercegovine, koja spada u red dokumenata najvećeg dometa ove vrste u svijetu. Deklaracija iz Sanskog Mosta, čak je tri godine predhodila Univerzalnoj deklaraciji o ljudskim pravima, a bila je na njenom nivou. Odluke i drugi dokumenti usvojeni na Drugom zasjedanju ZAVNOBiH-a imali su dalekosežniji značaj za izgradnju državnosti Bosne i Hercegovine i za daljnju izgradnju narodne vlasti. ZAVNOBiH je konstituisan u najviše zakonodavno izvršno predstavničko tijelo, u najviši organ državne vlasti, kao jedini predstavnik narodnog suvereniteta. Odlučeno je da Predsjedništvo ZAVNOBiH-a obavlja i izvršne funkcije. Drugo zasjedanje ZAVNOBiH-a proglasilo je Bosnu i Hercegovinu federalnom jedinicom u Demokratskoj Federativnoj Jugoslaviji. Organi ZAVNOBiH-a postali su nosioci bosansko-hercegovačke državnosti.
Izgradnja bosansko-hercegovačke državnosti, intenzivirana naročito poslije Drugog zasjedanja ZAVNOBiH-a, početkom 1945. je ulazila u višu fazu organizacije. Do ubrzanog rada na dogradnji Bosne i Hercegovine kao federalne jedinice u sastavu Demokratske Federativne Jugoslavije naročito je došlo poslije oslobođenja Sarajeva, 6. aprila 1945, gdje je bilo sjedište Predsjedništva ZAVNOBiH-a i drugih državnih organa federalne Bosne i Hercegovine. Na Trećem, Sarajevskom zasjedanju, ZAVNOBiH je prerastao u Narodnu skupštinu federalne Bosne i Hercegovine, kao najviši zakonodavni i predstavnički organ naroda Bosne i Hercegovine, i formirao Vladu Bosne i Hercegovine, kao najviši izvršni i naredbodavni organ vlasti. Formiranjem Narodne skupštine Bosne i Hercegovine i Vlade Bosne i Hercegovine, te proglašenjem narodnih odbora, kao teritorijalnih organa vlasti, federalna Bosna i Hercegovina je dobila svoju potpunu organizaciju potrebnu za mirnodopske uslove života.
U Bosni i Hercegovini je u toku antifašističke borbe došlo do bitne promjene u političkim odnosima. Antifašistička borba protiv okupatorâ i njihovih kolaboracionista mogla je računati na uspjeh samo pod uslovom da su svi stanovnici Bosne i Hercegovine i svi narodi koji u njoj žive bili uvjereni da će im ona donijeti ravnopravnost i slobodu. To je bio odlučujući faktor koji je politički život i mišljenje u Bosni orijentirao ka zajedničkim, a ne parcijalnim političkim ciljevima. Iz te činjenice proizašao je stav da Bosna i njeni stanovnici, svi narodi koji u njoj žive mogu biti slobodni i ravnopravni samo pod uslovom da i Bosna bude jednaka i ravnopravna ostalim državama koje su nasta(ja)le iz Narodnooslobodilačke borbe. Tako je došlo do dominacije stava da je borba protiv fašizma i borba za ravnopravnost građana i naroda koji žive na teritoriji Bosne i Hercegovine moguća i efikasna samo pod uslovom da bude obnovljena bosanska država i da svi njeni narodi budu ravnopravni. Ta politička platforma imala je apsolutnu i neupitnu podrškku svih antifašističkih snaga u Bosni i Hercegovini i predstavnika svih njenih naroda koji su 25. novembra 1943. donijeli čuvenu Rezoluciju ZAVNOBIH-a, kojom je obnovljena državnost Bosne i Hercegovine, kao zajednička država Srba, Hrvata i Muslimana (Bošnjaka).
Rezolucija ZAVNOBIH-a i nastanak Republike Bosne i Hercegovine predstavlja ključni datum novije historije Bosne i Hercegovine i osnovu koja omogućava postizanje i potpune samostalnosti Bosne i Hercegovine. ZAVNOBIH je dokaz da je u Bosni i Hercegovini, ne samo moguć, nego i logičan zajednički život njenih naroda, da njihova zajednička država može da funkcionira za dobro svih i da dâ velike rezultate. Stoga je ZAVNOBIH od 1943. najznačajniji datum naše historije, datum koji potvrđuju milenijsko historijsko postojanje Bosne i pruža model po kojem se jedino Bosna i Hercegovina može razvijati, a njenim narodima omogućiti punu ravnopravnost i slobodu. Nezavnisnost Bosne i Hercegovine (1992.) je samo logični slijed i rezultat onoga što je cijela historija Bosne i Hercegovine iskazala i za što je ZAVNOBIH ostavio bitne političke i ustavno-pravne pretpostavke. Tekovine Narodnooslobodilačkog pokreta i antifašističke borbe u Drugom svjetskom ratu bile su značajan temelj odbrambenog rata 1992.-1995. protiv fašizma, a za očuvanje Bosne i Hercegovine.
Jugoslovenski komunistički pokret prema Bošnjacima nikada nije uspio artikulisati jasne, opće prihvatljive i poštujuće stavove. Različiti stavovi, rezerve, nedoslijednost, negiranje, “nacionaliziranje”, nepovjerenja i drugačija gledanja u odnosu na zauzimane stavove u visokim partijskim (KPJ/SKJ) tijelima uvijek su bili pristuni, pa i onda kada su (sedamdesetih godina XX stoljeća) Bošnjaci pod nazivom Muslimani i zvanično “priznati” kao nacija.
Ideološka krajnost i nacionalistički stavovi pojedinih vodećih jugoslovenskih komunista, kao i stalno prisutne predrasude prema Bošnjacima i islamu, bili su, uz srpsko i hrvatsko (ne)razumijevanje, osporavanje (bosanske državnosti i bošnjačke nacionalnosti) i prisvajanje Bosne i Hercegovine, otežavajući faktor za pravilno razumijevanje nacionalnog pitanja Bošnjaka.
Komunistički pokret u monarhističkoj Jugoslaviji, oličen u Komunističkoj partiji Jugoslavije, nije imao jasno izgrađen stav prema nacionalnom pitanju Muslimana/Bošnjaka. On je u tom pitanju bio krajnje podvojen, s prevagom snaga koje Bošnjacima nisu priznavale položaj nacije, već vjerske grupe, “koja je tek trebalo da se nacionalno opredijeli u srpskom i hrvatskom pravcu, a ne kao treća nacionalna grupa u Bosni i Hercegovini”. Komunisti nisu, “ni vremenski, ni taktički, ni strategijski” zahvatili bošnjačko nacionalno pitanje, analogno srpskom, hrvatskom, makedonskom i slovenačkom. S tim u vezi, oni su smatrali da Bošnjaci, kao “neopredijeljeni”, tj. “bez nacionalne svijesti”, treba da postanu ili Srbi ili Hrvati ili, pak, i Srbi i Hrvati. Ni na Petoj zemaljskoj konferenciji KPJ (1940.), prilikom rasprave o nacionalnom pitanju, nije iznesen usaglašen stav prema Bošnjacima. Tada je KPJ ocijenila da je najveći broj Bošnjaka “uglavnom opredijeljen konfesionalno, a ne nacionalno”, na čemu su posebno ustrajavali partijski funkcioneri Srbi i Crnogorci, posebno Milovan Đilas, koji je zastupao tezu da Muslimani nisu formirana nacija, već su ili Srbi ili Hrvati.
Bošnjačka komunistička inteligencija je jedina unutar bošnjačkog naroda i cjeline komunističkog pokreta uoči Drugog svjetskog rata dosegla svijest o nacionaloj samobitnosti Bošnjaka i državotvornoj posebnosti Bosne i Hercegovine. I komunistički pokret je tada akcentirao bosansku samobitnost i postojanje vlastite teritorijalno-političke jedinice Bosne, odnosno posebnog teritorijalnog i historijskog individualiteta Bosne i Hercegovine.
Komunistički pokret se na početku oružanog ustanka protiv okupatora i njihovih kolaboracionista (1941.) u većini svojih proglasa narodima i građanima Bosne i Hercegovine, pored Srba i Hrvata, obraćao i Bošnjacima kao Muslimanima (sa velikim slovom M) kao posebnom narodu. U toku Narodooslobodilačkog pokreta i antifašističke borbe komunisti su zastupali stav koji se ogledao u tome da su Muslimani/Bošnjaci ravnopravno s drugim narodima i snagama činili jedinstveni antifašistički blok, što se ogledalo i u formiranju muslimanskih jedinica Narodnooslobodilačkog pokreta (muslimanske brigade, bataljoni i odredi).
“Muslimansko pitanje” je pred Narodnooslobodilački rat i socijalističku revoluciju ozbiljnije razmatrano usljed mogućeg i poželjnog savezništva koje će omasoviti i ojačati antifašistički blok, a ne usljed poželjnosti nacionalnog preobražaja Bošnjaka u revoluciji, kako je to bilo s drugim narodima. Međutim, do nekog bitnog i radikalnog zaokreta u teorijskom gledanju na nacionalnost Bošnjaka od komunista u Drugom svjetskom ratu nije došlo.
U temeljnim dokumentima Drugog zasjedanja AVNOJ-a, održanog u Jajcu 29. i 30. novembra 1943, gdje je, pored ostalog, AVNOJ konstituisan u vrhovno zakonodavstvo i izvršno predstavničko tijelo Jugoslavije i formiran izvršni organ AVNOJ-a - Nacionalni komitet oslobođenja Jugoslavije (NKOJ), za čijeg je predsjednika imenovan Josip Broz Tito, nažalost, Muslimani/Bošnjaci kao narod nisu pomenuti. Odlukom o izgradnji Jugoslavije na federativnom principu odlučeno je da se Jugoslavija izgradi na federativnom principu, “koji će osigurati punu ravnopravnost Srba, Hrvata, Slovenaca, Makedonaca i Crnogoraca, odnosno naroda Srbije, Hrvatske, Slovenije, Makedonije, Crne Gore i Bosne i Hercegovine”.
Za izgradnju Jugoslavije na federativnom principu uzeta su dva različita kriterija na osnovu kojih su formirane federalne jedinice. Pet federalnih jedinica (Srbija, Hrvatska, Slovenija, Makedonija i Crna Gora) svoj status unutar Demokratske Federativne Jugoslavije stekle su na osnovu nacionalnog kriterija. Svakom od pet službeno priznatih naroda (Srbi, Hrvati, Slovenci, Makedonci i Crnogorci) pripala je (njegova) federalna nacionalno-politička zajednica, odnosno republika preovlađujućeg naroda.
Šesta federalna jedinica - Bosna i Hercegovina svoj federalni status nije stekla na osnovu nacionalnog kriterija, već kao historijska zajednica (sa historijskim i državno-pravnim kontinuitetom, tj. teritorijalno-političkom tradicijom), odnosno republika sa dva službeno priznata naroda (Srbi i Hrvati). Tako je Bosna i Hercegovina zasnovana na nacionalnoj ravnopravnosti Srba i Hrvata. Na taj je način stav koga su zagovarali Moša Pijade, Milovan Đilas i Sreten Žujović, ipak, došao do izražaja u tekstu odluke o izgradnji Jugoslavije na federativnom principu.
Na Drugom zasjedanju AVNOJ-a Muslimani/Bošnjaci nisu službeno priznati kao poseban politički narod, kao što je to bio slučaj sa Srbima, Hrvatima, Slovencima, Makedoncima i Crnogorcima. Tako su Odlukom o izgradnji Jugoslavije na federativnom principu iz buduće Jugoslavije isključeni Muslimani/Bošnjaci, odnosno treći narod po broju, ignorišući konkretnu praksu u Bosni i Hercegovini i temeljni dokument ZAVNOBiH-a, te činjenicu da predstavlja bitan faktor u dvije već zacrtane pokrajine (Bosnu i Hercegovinu i Sandžak), te da su u 1941. godini za te pokrajine formirani Glavni štabovi narodnooslobodilačkih odreda; kao i da je shodno odluci Osnivačke skupštine AVNOJ-a u Bihaću - bio zakazan izbor najviših političko-predstavničkih tijela tih pokrajina, odnosno zemaljskih antifašističkih vijeća.
Jasnu i kategoričku Rezoluciju ZAVNOBiH-a, od 25. novembra 1943, o Bosni i Hercegovini, “zbratimljenoj zemlji”, “u kojoj će biti osigurana puna ravnopravnost i jednakost svih Srba i Muslimana i Hrvata”, AVNOJ u Jajcu, bez objašnjenja, nije prihvatio. Očigledno je riječ o znatnoj suprotstavljenosti između odluka bosanske i jugoslovenske ratne skupštine. Naime, ZAVNOBiH i AVNOJ su protivurječni u vezi sa Bošnjacima. Politički status naroda, pod nazivom Musliman, koji je Bošnjacima priznat na ZAVNOBIH-u, uskraćen je na AVNOJ-u. Bosni i Hercegovini kompromisno je priznat položaj ravnopravne republike, ali Bošnjacima nije priznat politički status naroda, pri čemu su se oni u daljem društvenom razvitku trebali “opredijeliti” između Srba i Hrvata.
Isključivost i prevaga nacionalnog u odnosu na historijsko-političko kriterij, kakav je stav zauzet prilikom uspostavljana komunističke federativne Jugoslavije, dovodili su u pitanje ravnopravni federalni status Bosne i Hercegovine i ostavljale prostor za mogućnosti njene podjele između Srba i Hrvata, odnosno Srbije i Hrvatske.
Neuzimanje u obzir Rezolucije ZAVNOBiH-a, od 25. novembra 1943, kao i ZAVNO Sandžaka od 20. novembra 1943, dovelo je u pitanje vjerodostojnost Platfome narodnooslobodilačkog pokreta. Nečastan postupak kojim je onemogućeno prisustvo delegacije ZAVNOS-a na Drugom zasjedanju AVNOJ-a to, također, potvrđuje.
Glavni unutrašnji protivnik Platforme Narodnooslobodilačkog pokreta u Drugom svjetskom ratu bio je Srpski kulturni klub i četnički Ravnogorski pokret Draže Mihailovića. Rukovodeći ljudi Srpskog kulturnog kluba su u toku borbe za međunarodno priznanje Demokratske Federative Jugoslavije bili vrlo angažirani da se to priznanje uslovi izmjenom Platforme Narodnooslobodilačkog pokreta. Dr Slobodan Jovanović i Dr Živko Topalović su to radili okupljanjem reakcionarne emigracije, a Dr Vasa Čubrilović, kao “Srbo-hrvat” i “slovenofil, bez stranačkog opredjeljenja” u okviru Jedinstvenog narodno-oslobodilačkog fronta Srbije. Time je Narodnooslobodilačkom pokretu, pored borbe protiv okupatora i njihovih kolaboracionista, uključujući i četnike, nametnut značajan element konfrontacije sa Izbjegličkom vladom u inostranstvu, a preko toga i zainteresiranim silama Antifašističke koalicije.
Narodnooslobodilački pokret se u periodu borbe za međunarodno priznanje Demokratske Federativne Jugoslavije suočio sa stavovima, ideologijom i platformom Srpskog kulturnog kluba i četničkog Ravnogorskog pokreta Draže Mihailovića i konačno bio prisiljen na, od međunarodne zajednice uslovljene kompromise, objedinjavanje “Kraljevskog i Narodnooslobodilačkog pokreta”. Time je Platforma Narodnooslobodilačkog pokreta značajno okrnjena.
Odluka Predsjedništva AVNOJ-a od 21. novembra 1944, donesena na sjednici u Beogradu, je bila u suprotnosti sa Odlukom AVNOJ-a o izgradnji Jugoslavije na federativnom principu od 29. novembra 1943, kojom je izričito naznačeno da će se “nacionalnim manjinama obezbijediti sva nacionalna prava”. Time je, pod pritiskom Saveznika, napravljen izuzetak i to kardinalan, što je usvojenu i godinama sprovođenu Platformu Narodnooslobodilačkog pokreta teško kompromitovalo.
Narodnooslobodilački pokret, odnosno Nacionalni komitet oslobođenja Jugoslavije i lično Josip Broz Tito bili su pod snažnim pritiskom i ucjenom priznavanja tekovina četverogodišnje narodnooslobodilačke borbe zbog nepriznavanja Izbjegličke vlade, koja je putem svoje Vojske (četnika) u Otadžbini sarađivala sa okupatorima i izvršila brojne zločine, uključujući i genocid nad Bošnjacima.
Poslije Moskovske konferencije i “fifti-fifti” dogovora Čerčila i Staljina, a zatim sovjetske vojne prevage na Balkanu, nije bilo u pitanju samo prihvatanje Izbjegličke vlade kao partnera u jedinstvenoj vladi Demokratske Federative Jugoslavije, nego i ozbiljno kršenje jasno formulisane Platforme Narodnooslobodilačkog pokreta u pogledu preuređenja zemlje u zajednicu istinski ravnopravnih naroda i narodnosti. Spriječen je povratak na predratnu velikosrpsku hegemoniju, odbranjeno je na Drugom zasjedanju u Jajcu utvrđeno federativno uređenje zemlje, ali je izostalo 1941, strukturom rukovođenja i komandovanja oružanim ustankom, zacrtano formiranje svih 9 federalnih jedinica (Srbija, Hrvatska, Slovenija, Crna Gora, Makedonija, Bosna i Hercegovina, Sandžak, Kosovo i Vojvodina).
U posljednjoj godini rata pod pritiskom velikih sila Antifašističke koalicije Narodnooslobodilački pokret Jugoslavije je morao priznati izvjestan legitimitet Izbjegličkoj vladi Jugoslavije i sa njom, bar u početku, podijeliti vlast, što se 1944.-1945, između ostalog, ogledalo u formiranju “Jedinstvene vlade DFJ”, čime su u Narodnooslobodilački pokret i organe nove države infiltrirani velikosrpski stavovi i interesi koje je ta vlada zastupala. To je dovelo do značajnog nacionalnog debalansa u strukturama vlasti, pa i u Narodnooslobodilačkoj vojsci Jugoslavije, koja je 1. marta 1945. preimenovana u Jugoslavensku armiju.
Ova činjenica je krajem 1944. i u 1945. godini, pod uticajem srpskih nacionalista u komunističkim redovima, uslovila niz poteza nespojivih sa osnovnim ciljevima Platforme Narodnooslobodilačkog pokreta, kao što su: - uvođenje vojne uprave u Vojvodini i na Kosovu; - ukidanje federanog statusa Sandžaka i njegovog Zemaljskog antifašističkog vijeća narodnog oslobođenja, te njegovu podjelu između Srbije i Crne Gore, čime su Bošnjaci Sandžaka prevareni i izigrani, a Srbija se teritorijalno proširila, čime je srpski narod dobio svoju državu kakvu po veličini nije imao još od Dušanovog (srednjevjekovnog) carstva; - protjerivanje blizu pola miliona Njemaca i na njihovo mjesto u Vojvodini, naseljavanje, uglavnom Srba; - neki srpski političari su tada predlagali i ukidanje Federacije, a Makedonija se jedva oduprla priključenju Srbiji - zbog zahtjeva jedinstva Moravsko-Vardarske doline; - Bošnjacima je osporena nacionalna posebnost, a pobjedom na novembarskim izborima napušten je i višepartijski sistem.
Politička osnovica prvih izbora u novoj jugoslovenskoj državi (septembra 1945.) nije priznala nacionalnu posebnost Bošnjaka. Na zasjedanju Ustavotvorne skupštine FNRJ (29. novembar 1945.- 1. februara 1946.) vođena je rasprava o zahtjevima narodnih zastupnika da se Bošnjacima politički uvaži status nacije i da se ta nacionalnost pod imenom Bošnjak obilježi posebnom buktinjom (šestom) u grbu savezne države , kojom bi se pokazalo da su i Bošnjaci ravnopravni subjekt sa ostalim narodima. Šestu buktinju je trebalo unijeti i kao simbol šeste federalne jedinice. Nažalost, zahtjevi za uvažavanje nacionalnosti Bošnjaka i pojačavanje državnosti Bosne i Hercegovine nisu prihvaćeni (tim zahtjevima su se oštro suprotstavili Milovan Đilas i Moša Pijade).
U prvom ustavu FNRJ (1946.) komunisti nisu Bošnjacima kao narodu priznali nacionalnu posebnost. Bošnjaci su ostali neuvaženi, nepriznati i svedeni na vjersku grupu, koja je pod usmjeravajućom palicom velikosrpske i velikohrvatske ideologije, politike i prakse trebalo da se “opredijeli” između jednih i/ili drugih.
Bosna i Hercegovina je bila šesta jugoslovenska republika u zajedničkoj federativnoj državi, u kojoj je živjelo pet jugoslovenskih naroda. Ta činjenica da je pet naroda živjelo u šest republika jasno svjedoči da Bošnjaci u političkom smislu nisu bili ravnopravno postavljeni s ostalim narodima jugoslovenske socijalističke Federacije.
U državnom grbu pet nacija kao konstituenti savezne države je bilo simbolizirano sa po jednom buktinjom (svaka nacionalnost – Srbi, Hrvati, Slovenci, Crnogorci i Makedonci – je dobila svoju buktinju) – u državni grb nije unesena šesta buktinja kao simbol bošnjačke nacionalnosti.
Iako su komunisti, s Titom na čelu, Bosni i Hercegovini vratili i utvrdili državnost, Bošnjacima nisu uvažena nacionalno-politička prava. Sve do šezdesetih, odnosno sedamdesetih godina XX stoljeća, komunisti nisu priznali Bošnjacima politički status nacije, osporavajući im svako specifično nacionalno svojstvo, pri čemu su njihovu budućnost vidjeli u nacionalnoj identifikaciji kao Srba ili Hrvata. Oni su ponovo negirani kao narod i onemogućeno im je da se nacionalno autentično izraze. Nad njima je vršen pritisak za njihovo “nacionaliziranje” u smislu srpskog, hrvatskog, crnogorskog ili makedonskog nacionalnog porijekla i identiteta. Saveznim Ustavom iz 1974. Socijalistička Republika Bosna i Hercegovina je postala ustavno-pravno i politički ravnopravna sa ostalim republikama. Istovremeno je i Bošnjacima priznata nacionalna ravnopravnost, pod nazivom Musliman (sa velikim slovom M), pri čemu im nije omogućena geografska odrednica (po zemlji i državi Bosni), kao što su je, zahvaljujući svojim maticama (Srbiji i Hrvatskoj), dobili Srbi i Hrvati. Tako je od strane vladajuće ideologije Bošnjacima nametnuto vjersko kao nacionalno ime. Time su oni ostavljeni u inferiornom položaju, kako ne bi, s obzirom na (svoj) broj i veličinu, postavljali pitanje većine u državi u kojoj žive.
Bosna i Hercegovina je u poslijeratnom periodu (1945.-1991.), na tekovinama Narodnooslobodilačkog pokreta i antifašističke borbe, postigla značajan privredni i kulturni razvoj, obezbjeđujući, između ostalog, i nacionalnu afirmaciju Bošnjaka i pored činjenice da je dvije decenije insistirano na dva naroda (Srbi i Hrvati) i muslimanima obilježenim po vjerskoj (a ne nacionalnoj osnovi). Period njene renesanse i preporoda omogućio je stvaranje samostalne i nezavisne države Bosne i Hercegovine. U izuzetno teškim uslovima agresije na Republiku Bosnu i Hercegovinu i genocida nad Bošnjacima (1993.) Bošnjaci su zamijenili dotadašnju vjersku osnovu svog identiteta (Musliman) sa identifikacijom kroz njihov historijski identitet, koji se temelji na postojanju zemlje i države Bosne i njenog naroda Bošnjana – Bosanaca – Bošnjaka.
| Izlaganje prof. Emira Ramića na okruglom stolu «Bosna i Bošnjaci» Bosanski identitet je kulturalna i historijska odrednica bosanske običajnosti, modela egzistencije bosanskog bića, čija je suština u poštivanju, prihvatanju, priznavanju i tolerisanju drugog i drugačijeg. Genocidna destrukcija i apsolutno nerazumijevanje svijeta za vrijednosti bosanskog identiteta, doveli su do razaranja bosanskoga bića. U uslovima snažne hrvatske i srpske otuđenosti od Bosne i bosanskoga, u uslovima depresivne bošnjačke izgubljenosti u unutarnjim i vanjskim zavjerama, bosanski identitet sve više nestaje, čime nestaje pripadnost bosanskome biču odnosno pripadnost jednoj posebnoj kulturi zajedništva. Bosanskim umom danas gospodare drugi, oni koji su okupirali bosanski identitet. U uslovima otuđenosti bosanskog bića od bosanskog uma stvara se neprirodni jaz između bošnjaštva i bosanstva, koji bi trebali biti u povezanosti. Bošnjačko ne negira bosansko, samim tim što bez bosanskog nema ni bošnjačkog. Traumatizirane bošnjačke pameti misle kako bi briga za bošnjačko ugrozila bosansko, jer bi se tako ojačale srpske i hrvatske zasebnosti. Pogrešno! Srpske i hrvatske zasebnosti postoje neovisno od toga koliko Bošnjaci bili bliski svojoj zasebnosti – koje svakako nema bez bosanstva. Neprirodni jaz između bošnjaštva i bosanstva produkuje bošnjačku samomržnju, koja ima dvostruko izvorište. Jedno, koje sistemski nastoji Bošnjacima nametnuti izmišljenu krivicu i time opravdati počinjeni genocid. Druga je u nespremnosti Bošnjaka da razumiju kako njihovo okruženje ne razumije toleranciju i plemenitost, već bošnjačku civiliziranost tumači kao slabost. Bošnjaci ne mogu razumjeti zašto bivaju ubijani, kažnjavani, ponižavani, iako nikome ne žele i ne čine zlo, pa se ova konfuzija, pod pritiskom zločinačke propagande, vremenom pretvorila u osjećaj samoprezira i samomržnje, zbog čega zabrinjavajuća masa Bošnjaka svoju vjersku i narodnu pripadnost vidi kao uzrok svih problema. Neko je trebao bošnjačkom narodu objasniti da nije greška u nama, Bošnjacima, već u njima. Zato nam trebaju bošnjačke nacionalne institucije, koje bi ukazale na nacionalne ciljeve, i koje bi mobilizirale Bošnjake za djelovanje za kolektivno dobro. Mnogi Bošnjaci napuštaju svoj identitet kako bi profitirali u novom sistemu vrijednosti. Srbi će ostati Srbi, Hrvati Hrvati, a Bošnjaci će razmuslimaniti i razbošnjačiti bošnjački identitet. Bošnjaci će postati narod bez domovine, ako se ne uozbilje i ako ne shvate da agresija na njih i njihovu zemlju nije okončana 1995. godine, već se vodi nesmanjenom žestinom, samo što danas nisu žrtve naši životi, već su žrtve naše duše. Bosna i Bošnjaci su kroz povijest češće živjeli izvan svojih suverenitetskih i nacionalnih atributa, nego što su bili svoji. Bosna i Bošnjaci se danas nalaze na najnižoj tački opstojnosti, koju usložnjava nemanje svijesti o stanju naroda i nemanje vizije o njegovim perspektivama. Bošnjaci nemaju adresu na kojoj se mogu zanimati za svoju sadašnjost i budućnost, što znači da su Bošnjaci narod obezglavljen, koji živi bez sistema, plana, svijesti o vremenu i prostoru, a logična posljedica je odumiranje i nestajanje. Prijeka je potreba da Bošnjaci konačno dobiju nacionalnu instituciju koja će sakupljati i raspoređivati bošnjačku energiju, kako to uostalom rade svi evropski narodi, i koja će uspostaviti vrlinu davanja za narod, a ne uzimanja od naroda. U dejtonskim lutanjima izgubljene su najvažnije vrijednosti odbranjene u ratu, a prva od njih je patriotska svijest, o kojoj najmlađe generacije ne znaju ništa, jer nemaju gdje učiti o našoj Armiji, o našim žrtvama, o ljubavi prema domovini. Danas ima više velikosrpskog i velikohrvatskog patriotizma u Bosni, nego što ima bosanskog među Bošnjacima, a uzrok tome je bosnofobija dejtonskog sistema, koji je sav zadeveran getoiziranjem i sataniziranjem Bošnjaka i vezivanjem ovdašnjih Srba za Srbiju i Hrvata za Hrvatsku. Bošnjaci su stjerani u tjesnac, opsjednuti sumnjom u sebe, u Bosnu, u svoje žrtve. Bosna kakvu pamtimo nestaje čak i na prostorima gdje su Bošnjaci u većini. Krajnji cilj dejtonskog genocidnog projekta je da se Bosna, u svojim civilizacijskim atributima tolerancije i zajedništva, izbaci i sa prostora na kojima su trenutno getoizirani Bošnjaci, a koji će se vremenom asimilirati u razmuslimanjenu i razbošnjačenu skupinu, koja će za nekoliko decenija posve nestati. To je ona Bosna bez Bošnjaka, ali, to su i oni Bošnjaci bez Bosne, koji se odrođavaju i od sebe i od svoje zemlje, pod genocidnim pritiscima, pod kojima šutke prihvataju svoj kraj i svoj nestanak. Naša je obaveza da se protiv ovog zla borimo kao što se civilizacija 20. Stoljeća borila protiv Hitlerovog fašizma. Možda ne možemo povratiti ono što smo izgubili, ali, makar možemo sačuvati čist obraz. |
Kriza jugoslavenske socijalističke države (devedesetih godina XX stoljeća) definitivno je dovela u pitanje decenijama etabliranu velikosrpsku hegemoniju. Njeni neposredni izvršioci i korisnici, od oficirskog, diplomatskog, policijskog i partijskog kadra i aparata, pa sve do SANU, univerziteta, te radio, TV i drugih medija, osjetili su se ugroženim u svojim monopolnim pozicijama. Oni su tako narasle zahtjeve za stvarnom ravnopravnošću u podjeli vlasti i društvenih funkcija, uglavnom, ostvarenih Ustavom od 1974, proglasili za ugrožavanje srpskog naroda. Te su velikosrpske snage ocijenile da će im nastupajuća konfuzija na međunarodnom planu olakšati da, još u XIX stoljeću postavljene ratne ciljeve ( “svi Srbi u jednoj državi” ), konačno i ostvare.
Narušavanje u Kraljevskoj Jugoslaviji izrazito privilegovanog položaja Srba za svo vrijeme nove Jugoslavije izazvalo je otpore, koji su kulminirali pokušajem Rankovićevog puča 1966. i često nailazili na podršku u velikoruskim stremljenjima SSSR-a. Sedamdesetih godina to se manifestovalo kao otpor Ustavu iz 1974, kako u toku pripreme, tako i neposredno po njegovom usvajanju. Prvenstveno se izražavalo kroz otpor njegovim pomacima ka stvarnoj ravnopravnosti nesrpskih naroda i nacionalnih manjina, kao i njegovom dvokomponentnom konceptu oružanih snaga. Samo dvije godine po njegovom usvajanju Draža Marković je naložio izradu PLAVE KNJIGE o “nepravdi prema Srbima”. Smrću Josipa Broza Tita 1980. nestao je bitan integrativni faktor SFRJ. Već krajem 1981. Petar Stambolić je zaprijetio da će se Srbi osloniti na svoju “moć i broj”, a iduće godine aktuelizovao PLAVU KNJIGU. Eskalacija obnove velikosrpskog pokreta nije se više mogla zaustaviti, naročito poslije stupanja na scenu Udruženja književnika Srbije i Srpska akademija nauka i umetnosti.
Uplašen izvjesnim gubitkom čvrstog materijalnog oslonca drugi takav integrativni faktor - JNA i njeno rukovodstvo (od 1982. admiral Branko Mamula i njegov nasljednik i pulen general Veljko Kadijević) krenulo je u potragu za rješenjem vlastitog položaja. Reorganizacijom sistema komandovanja i potiskivanjem teritorijalne komponente izmijenjena je uloga Oružanih snaga. Umjesto odbrane od spoljne agresije, tako reorganizovanim oružanim snagama, namjeravalo se nametnuti arbitrom unutrašnje krize. Oslonac je viđen u idejno sličnim pretenzijama takvih snaga u Srbiji i SSSR-u.
Politička događanja u SFRJ od 1986. karakterišu otvorene manifestacije i jačanje nacionalizma. Taj nacionalizam, generiran u Beogradu, u srpskom intelektualnom, političkom i vojnom vođstvu, doveo je do unutrašnje krize u Državi, koja je uzdrmala temelje socijalističke Jugoslavije i omogućila da se, na temelju velikodržavnog projekta “Velike Srbije”, razbije zajednička jugoslavenska država. U suštini se radi o fašistoidnom nacionalističkom programu i nacionalističkoj agresivnoj politici koja opterećuje srpski narod mitološkom prošlošću. Najpoznatiji i najpotpuniji program te vrste sadržan je u shvatanjima SANU, “gdje je smišljen i rađen srpski nacionalistički program” , posebno u njenom Memorandumu (program za formiranje “Velike Srbije”, “nacionalistički testament”, “priručnik nacionalizma” ), koji je “izrazio onu političku misao - koja ima duboke korjene i dugu tradiciju od Garašaninovog ‘NAČERTANIJA’ do Moljevićevog programa ‘HOMOGENA SRBIJA’”. Ta politička misao Jugoslaviju “shvata i prihvata kao proširenu Srbiju za koju avnojski koncept uređenja međunacionalnih odnosa na osnovama pune ravnopravnosti jugoslovenskih naroda i njihovih republika u zajedničkoj federacji znači neravnopravnost Srba kao većinskog naroda”. Iz tih su razloga “autori Memoranduma osudili odluke AVNOJ-a kao ‘antisrpsku tvorevinu’ i odbacili avnojske granice ‘zato što su razbile srpski narod’ i što zbog njih ‘srpska nacija nije dobila pravo na vlastitu državu’”. Oni su “veoma teškim rečima” opisali položaj Srba u Jugoslaviji i, s tim u vezi, zaključili da se “gori istorijski poraz ne da zamisliti nego što su ga doživeli Srbi u Jugoslaviji”, “pa se rešenje srpskog nacionalnog pitanja ‘nameće kao prvorazredno političko pitanje’”. Rješenje su vidjeli u novom uređenju jugoslovenske države kojom bi se srpskom narodu, kao većinskom, osigurao dominirajući položaj u centralizovanoj jugoslovenskoj federaciji. Ukoliko se to ne bi moglo postići, Srbi “moraju tražiti drugu alternativu - objedinjavanje srpskog etničkog prostora stvaranjem Velike Srbije”.
Srpski nacionalizam se, u skladu sa svojom generalnom koncepcijom, okrenuo konceptu - Velike Srbije, odnosno zaokruživanju “srpskih zemalja” i realizaciji politike “svi Srbi u jednoj državi”. Srpska politika se odlučila da sprovede svoj program o uspostavljanju jedinstvene države srpskog naroda - “državi svih Srba” po svaku cijenu, pa i oružjem. To je značilo usmjeravanje na fašizaciju i komadanje Jugoslavije, kao i nasilno mijenjanje republičkih granica.
Na političku scenu je, poslije Osme sjednice CK SK Srbije (1987.), izbila radikalna nacionalističko-fašistoidna grupa Slobodana Miloševića, koja je nastupala sa parolama o općoj ugroženosti Srba i programom “svi Srbi u jednoj državi”. Od tada je srpski nacionalizam zločinačke prirode postao državna politika iza koje su “složno stali” republički državni aparat, masovni mediji, Srpska akademija nauka i umjetnosti, Srpska pravoslavna crkva, Udruženje književnika Srbije, “poznati srpski nacionalisti i mnogi dojučerašnji komunisti”. U ljeto i jesen 1988. organiziran je, radi širenja nacionalističke indoktrinacije masa, nacionalističko-populistički pokret i tzv. “antibirokratska revolucija”, odnosno “birokratska antirevolucija”, kako su nazivana masovna okupljanja i pučističkim činom obaranja legalne i uspostavljanja tvrde, centralističke, neograničene vlasti, u čijim su čelnim odredima bili najpoznatiji srpski nacionalisti. “Sve je gurnuto u stranu, radnički štrajkovi, socijalna nezadovoljstva: srpstvo je postalo simbol života i vrednost iznad svih vrednosti. Mitinzi su ličili na nacionalne festivale”. Mitingaška masa je “dovođena pred svaku državnu ustanovu na koju je ukazivano prstom da je za ‘rušenje’.... Ta ‘vojska odabrana’ sa četničkim kokardama iznad glava Njegoša, Vuka, Slobodana Miloševića..... sa krvožednim maskotama, parolama, transparentima, komitskim šubarama, guslama, noževima u zubima..... sa čitavom jednom ikonografijom najmračnijeg populističkog kiča, presuđivala je na licu mesta urlanjem, prozivanjem, skandiranjem, aplauzima svakoj psovci, svakoj pretnji i presudi. Sve što se nije našlo u toj rulji proglašavano je izdajničkim, neprijateljskim, antisrpskim, nemoralnim.....”. Patriotizam je “dokazivan brojem okupljenih građana, a narod je imao osećaj da prvi put slobodno diše. Prestale su da funkcionišu državne institucije: zborovi su postali najmoćnije oružje u rukama vlasti”. Nastala je “velika seča rukovodećih ljudi po komitetima, opštinama, preduzećima, ustanovama. Članstvo je posebno sluđivala demagoška propaganda da je Jugoslavija ugrožena od drugih jugoslovenskih naroda, samo ne od Srba, te da je, kako je Ljubičić i predvideo, mogu odbraniti jedino Srbi i Jugoslovenska narodna armija! A već sama takva odbrana je smrtna presuda Jugoslaviji. Šta bi drugo mogla biti kad podrazumeva da će Srbi i JNA pucati u ostale jugoslovenske narode koji takođe tvore tu Jugoslaviju, a sve, kao, da bi sačuvali Jugoslaviju!”
Miloševićevom nacionalističkom politikom i praksom masovnih mitinga i pučističkim metodama (“birokratska antirevolucija”) smijenjena su u Srbiji, na Kosovu, Vojvodini i Crnoj Gori legalno izabrana rukovodsta i uklonjeni nepoželjni kadrovi. Ukinute su, revizijom Ustava iz 1974. (donošenjem Ustava Republike Srbije, 28. septembra 1990.), i autonomije Vojvodine i Kosova, čime je Srbija prva proklamovala secesionizam, uništila ustavni poredak SFRJ (izvršila udar na savezni Ustav) i prije (višestranačkih) izbora otpočela sa procesom formiranja Velike Srbije. U Crnoj Gori je formiran kolaboracionistički režim. Ubrzan je proces homogenizacije Srba, posebno u Bosni i Hercegovini. Na taj način je srpski nacionalizam učvrstio svoje pozicije na Kosovu, Vojvodini i u Crnoj Gori i promjenom odnosa snaga u saveznim organima, prije svega, u Predsjedništvu SFRJ, JNA i CK SKJ, razbio federalne osnove SFRJ i ojačao za predstojeće pokušaje preuređenja Jugoslavije po svom modelu.
Mnogi borci Narodnooslobodilačkog rata transformisali su se u ubijeđene nacionaliste, a njihove boračke organizacije su, uglavnom, podržavale osvajačku politiku srpskog režima. “Posljednji predstavnici partizanske generacije, koja je više od četiri decenije vladala Srbijom, sklonjeni su iz politike okončanjem Osme sednice”.
Srpski nacionalizam iz devedesetih godina dvadesetog stoljeća se počeo javljati ne samo kao tradicionalni i antisistemski nacionalizam, sa platformom koja je poražena u Drugom svjetskom ratu, već i kao “legalni nacionalizam”, u samom sistemu i u SKJ. I upravo taj “partijski”, “komunistički nacionalizam” je najviše zaslužan za dokrajčivanje i socijalističkog sistema i Jugoslavije. Mnogi komunisti su izdali ideju, politiku i praksu antifašizma, prihvatajući nacionalističke ideologije i velikodržavne projekte fašističkog i genocidnog karaktera.
Srpski hegemonistički koncept koji je skrojio Jugoslaviju 1918, te preživio revoluciju i skoro poluvjekovnu vladavinu socijalizma, konačno je sahranio Jugoslaviju. Zbog nemogućnosti da se dočepaju apsolutnoga uticaja u Predjedništvu SFRJ i Centralnom komitetu SKJ velikosrpski orijentirani političari su na Četrnaestom kongresu (20. - 23. januara 1990.) razbili SKJ kao integrativni faktor Federacije. Ukidanjem autonomije Kosovu i Vojvodini, a zadržavanjem, formalno njihovih glasova u Predsjedništvu SFRJ, nastojali su osigurati mogućnost preglasavanja svih drugih, što je na kraju dovelo do paraliziranja Predsjedništva.
Pretvaranjem Generalštaba JNA u Generalštab Oružanih snaga SFRJ (1988.) i isključenjem republika i pokrajina iz sistema rukovođenja i komandovanja oružanim snagama i oružanom borbom izvršena je promjena načina rukovođenja i komandovanja u oružanim snagama. Time su republikama i pokrajinama oduzeta ustavna prava u rukovođenju Teritorijalnom odbranom. Izvršeno je potčinjavanje Teritorijalne odbrane svim štabovima JNA u zonama njihove odgovornosti. Insceniranjem krize Predsjedništva SFRJ (marta 1991.) u Jugoslaviji je započet niz prikrivenih državnih udara. Završio ih je Branko Kostić, 3. oktobra 1991, pučem u Predsjedništvu SFRJ.
U službi razbijanja federativne Jugoslavije i realizacije velikodržavnog projekta “Velike Srbije” najdirektnije je upotrijebljena i petokolonaška Srpska demokratska stranka Bosne i Hercegovine. Preduzet je čitav niz aktivnosti i postupaka u cilju rušenja legalnog poretka u Bosni i Hercegovini i planiranja i pripremanja genocida nad Bošnjacima, o čemu postoje brojni dokazi, koji potvrđuju postojanje subjektivnog (mentalnog) elementa genocida - namjere (mens rea) za izvršenje genocida nad Bošnjacima u Republici Bosni i Hercegovini.
U opštoj jugoslovenskoj krizi, suverena Bosna i Hercegovina i njeni organi vlasti su u svim razgovorima o preuređenju ili razdruživanju zajedničke države zastupali stav o njenom opstanku, bez obzira na formu (federacija ili konfederacija), pristajući i na asimetrične varijante. Po izvršenom puču u Predsjedništvu SFRJ (3. oktobra 1991.) Skupština Bosne i Hercegovine je 14. oktobra usvojila Memorandum (Pismo o namjerama) i Platformu o položaju Bosne i Hercegovine i budućem ustrojstvu jugoslovenske zajednice. Zbog specifičnosti ovog multinacionalnog sastava, uslov svoga opstanka u jugoslovenskoj zajednici vidjela je samo u slučaju da u njoj ostanu i Srbija i Hrvatska. U uslovima tihe okupacije i pokrenute Haške konferencije (od 8. oktobra u naporima udružena sa specijalnim izaslanikom generalnog sekretara Ujedinjenih nacija S. Vensa), čitavih 100 dana čekao se rezultat te konferencije i stav Evropske zajednice.
Za razliku od njih, po nalozima svojih poslodavaca iz Beograda i Zagreba, dva od tri koaliciona partnera vlasti, ne napuštajući svoje pozicije u njoj intenzivirale su svoju petokolonašku aktivnost i destrukciju Bosne i Hercegovine na svim nivoima.
Briselskom Deklaracijom o Jugoslaviji od 17. decembra 1991. na osnovu preporuka Badinterove (Robert Badenteur) Arbitražne komisije od 7. decembra, konstatovana je disolucija (raspad) SFRJ i republike pozvane da se do 23. decembra 1991. izjasne o nezavisnosti, sa obećanjima da će ih priznati 15. januara 1992. Bosna i Hercegovina je blagovremeno podnijela Prijavu i odgovorila na Upitnik Arbitražne komisije, a do tog vremena bio je pripremljen i radni tekst Nacrta Ustava Republike Bosne i Hercegovine.
Tek tog dana (15. januara 1992.) objavljen je (novi) Izvještaj Badinterove Arbitražne komisije, u kome je konstituisanje Bosne i Hercegovine kao suverene i nezavisne države uslovljeno još jedino referendumom njenih građana, pošto su ostali uslovi iz decembarske Deklaracije Evropske zajednice ispunjeni.
Na osnovu toga Skupština Bosne i Hercegovine je 26. janaura 1992. donijela Odluku o raspisivanju referenduma o budućem statusu Republike. Referendum je zakazan i održan 29. februara i 1. marta 1992.
Tako je pod međunarodnom kontrolom, u uslovima praktične okupacije zemlje, postignute povećanjem gustine posjedanja JNA i ilegalno naoružanih srpskih oružanih formacija, uključujući i zločinačko djelovanje paradržavne tvorevine Hrvatska zajednica Herceg-Bosna, u cilju “proglašenja Hrvatske države u Bosni i Hercegovini” i njenog “priključenja Republici Hrvatskoj”, odbijanja opština u kojima je “saoizacije” bila dovršena da učestvuje u pripremama i organizaciji referenduma, te pokušaja redefinisanja referendumskog pitanja za nezavisnost Bosne i Hercegovine od strane Hrvatske demokratske zajednice za Bosnu i Hercegovinu (tzv. livanjsko pitanje) i drugih organizovanih oblika destrukcije Bosne i Hercegovine, izvršen značajan pritisak na birače. Na referendum se od 3,253.847 upisanih glasača, uprkos opstrukciji i pritisku Srpske demokratske stranke Bosne i Hercegovine i uspostavljenih nelegalnih organa Republike Srpske Bosne i Hercegovine u značajnom broju opština, odazvalo 2,073.568 ili 64,31 odsto ukupnog biračkog tijela. Pozitivan odgovor na referendumsko pitanje (za suverenu i nezavisnu Bosnu i Hercegovinu, državu ravnopravnih građana, naroda Bosne i Hercegovine - Muslimana, Srba, Hrvata i pripadnika drugih naroda koji u njoj žive) dalo je 2,061.932 ili 63,95 odsto od potencijalnog broja glasača, odnosno 99,44 odsto od broja glasača koji su pristupili referendumskom izjašnjavanju (protiv referendumskog pitanja je bilo svega 6.037 birača ili 0,19 odsto glasačkog tijela Bosne i Hercegovine.*
Nakon Referenduma i dužih konsultacija sa saveznicima Evropska zajednica je 6. aprila 1992. priznala nezavisnost i suverenitet Republike Bosne i Hercegovine, a sjutradan su to učinile i Sjedinjene Američke Države. Bosna i Hercegovina je time međunarodno priznata i stekla potpunu državnu suverenost i međunarodno-pravni subjektivitet. Političko-administrativne granice Republike Bosne i Hercegovine, kao jedne od šest federalnih jedinica Socijalističke Federativne Republike Jugoslavije, postale su međunarodne državne granice.
• Referendum za suverenu i nezavisnu Bosnu i Hercegovinu (29. februara i 1. marta 1992.), organizovan na temeljima ZAVNOBiH-a, je temeljna i presudna historijska činjenica u bosansko-hercegovačkoj državnosti i bošnjačkoj političkoj opstojnosti u XX stoljeću.
Srbija i Crna Gora i Republika Hrvatska su, u uslovima razbijanja Jugoslavije, čije je osnovno polazište u suštini bilo u nacifašističkoj ideologiji i politici, razrađenoj i uobličenoj u velikodržavnim projektima, te reinkarnacije kvislinških snaga iz Drugog svjetskog rata, i formiranja kolaboracionističkih, nacional-socijalističkih tvorevina (Republika Srpska Bosna i Hercegovina, Hrvatska Zajednica Herceg-Bosna i Autonomna Pokrajina Zapadna Bosna), organizovano i sistematski izvršile sve pripreme (ideološke, obavještajne, političke, vojne, medijske, pravne, ekonomske i dr.) za izvršenje agresije i drugih oblika zločina u Bosni i Hercegovini. Cilj agresije bio je osvajanje i uništenje Republike Bosne i Hercegovine i istrebljenje Bošnjaka. Da se radi o planiranim zločinima protiv čovječnosti i međunarodnog prava svjedoče brojni podaci - originalni dokumenti različite provenijencije.
Riječ je o zločinima koji su nastali na temeljima dvije nacionalističke ideologije, dvije agresivne i genocidne strategije, dvije zločinačke politike, dva velikodržavna projekta, dva nacionalistička pokreta, dviju država, zatim dviju, odnosno triju kolaboracionističkih tvorevina, dvije strane vojske, četiri kolaboracionističke vojne formacije i više drugih oružanih jedinica i grupa, uključujući i strane plaćenike (Ruse, Grke, itd.). Takva zločinačka ideologija, politika i praksa je, po uzoru na fašizam, imala za cilj - formiranje velikosrpske i velikohrvatske države na račun samostalne i suverene, historijski trajne i jasno definirane države Bosne i Hercegovine. Cilj te ideologije, politike i prakse bio je osvajački rat za teritorije, za “životni prostor”, za otimanje tuđe - bosanske zemlje.
Agresija na Republiku Bosnu i Hercegovinu i genocid nad Bošnjacima čine suštinu zajedničkog zločinačkog poduhvata države Savezne Republike Jugoslavije, odnosno Srbije i Crne Gore, od septembra 1991. do kraja 1995, i države Republike Hrvatske, od kraja 1991. do 18. marta 1994, njihovih državnih, vojnih i policijskih rukovodstava, te njihovih petokolonaša, kolaboracionista i plaćenika u Bosni i Hercegovini.
Namjera tog zločinačkog čina imala je za cilj osvajanje, podjelu i uništenje Republike Bosne i Hercegovine kao države, te “konačno rješenje” muslimanskog pitanja - istrebljenje Bošnjaka ili njihovo svođenje na beznačajnu etničku skupinu. Svi relevantni izvori potvrđuju da je prije izvođenja agresije na Republiku Bosnu i Hercegovinu i izvršenja genocida nad Bošnjacima postojala dobro osmišljena namjera za izvršenje tih i drugih oblika zločina.
Radi ostvarivanja navedene genocidne namjere preduzete su sljedeće aktivnosti: razbijen je ustavni koncept odbrane SFRJ; smanjena je i razoružana Teritorijalna odbrana Bosne i Hercegovine i još nekih konstitutivnih elemenata Federacije; Jugoslavenska narodna armija je, od antifašističke i multietničke oružane sile, transformisana u velikosrpsku vojsku; isprobani su klasični napadački planovi Vojske Kraljevine Srbije prema Bosni i Hercegovini; obnovljeni su i eskalirali srpski i hrvatski ekstremni nacionalistički pokreti; utvrđeni su metodi, mehanizmi i postupci planiranja i pripremanja zločina; postignut je načelan dogovor o uništenju Bosne i Hercegovine između šefova susjednih država - Pakt Milošević - Tuđman (marta 1991); omeđavane su granice Velike Srbije i Velike Hrvatske; organizovana je i naoružana peta kolona (velikosrpska i velikohrvatska) u Bosni i Hercegovini; komandovanje na okupiranim teritorijama objedinjeno je u rukama šefova susjednih država - koje su se pojavile kao okupacione sile; zauzete su polazne pozicije za agresiju i druge zločinačke aktivnosti, koje omogućavaju efikasnu agresiju i genocid nad Bošnjacima.
Agresija na Bosnu i Hercegovinu isplanirana je (politički, vojno, ekonomski, medijski, obavještajno, psihološki, itd.), sa jasno postavljenim ciljem uništenja Bosne i Hercegovine. Naređeno je izvršenje ovog plana sa nadležnih političkih i vojnih mjesta i on je planski, organizovano i sistematski izvršen. Poznate su države agresori, zatim ideolozi, planeri, organizatori, naredbodavci, izvršioci i saradnici ovog zločina.
Beogradski i zagrebački režimi, na čelu sa Slobodanom Miloševićem i Franjom Tuđmanom, planirali su, pripremali i organizovali agresiju na Republiku Bosnu i Hercegovinu i genocid nad Bošnjacima, rukovodili i komandovali izvođenjem agresije; operativno planirali, pripremali, koordinirali, usmjeravali i preko svojih oficira vodili borbene operacije protiv Bosne i Hercegovine; osiguravali živu silu (starješinski i vojnički kadar), kompletnu logističku podršku (tenkove, transportere, helikoptere, artiljerijsko i pješadijsko naoružanje, radarsko-računarska sredstva, minsko-eksplozivna sredstva, municiju, gorivo i mazivo i druge strateške sirovine; sanitetski materijal; zdravstveno osiguranje i svu drugu vojnu opremu, zatim plate i penzije, te tako neposredno učestvovali u izvršenju genocida i dugih oblika zločina protiv čovječnosti i međunarodnog prava. Samo u periodu do 31. decembra 1994. Savezna Republika Jugoslavija je za izvođenje agresije osigurala 89,4% pješadijske, 73% artiljerijske i 95,1% protivavionske municije. Navedene podatke je pravovremeno, još u toku sudskog procesa, posjedovao Međunarodni sud pravde, ali ih, nažalost, kao i mnoge druge krucijalne dokaze o neposrednom učešću i odgovornosti Savezne Republike Jugoslavije u agresiji na Republiku Bosnu i Hercegovinu i genocidu nad Bošnjacima, nije uzeo u obzir.
Oružana agresija, osvajački rat protiv Bosne i Hercegovine, bila je sastavni dio Miloševićeve i Tuđmanove državne politike, u čije je ime najveći dio Bosne i Hercegovine okupiran, a Bošnjaci ubijani, protjerivani i odvođeni u koncentracione logore samo zbog njihove nacionalne, etničke i vjerske pripadnosti. Genocid nad Bošnjacima je, pored zauzimanja i podjele Bosne i Hercegovine između dva agresora, predstavljao instrument ostvarivanja osnovnog cilja agresije - širenje agresorskog lebensrauma. Bitan uslov za ostvarenje tog cilja bilo je biološko i duhovno istrebljenje Bošnjaka. Neobjašnjiva pasivnost međunarodne zajednice, neadekvatni odnos Ujedinjenih nacija, tobožnja neutralnost svjetskih sila i nedjelotvornost međunarodnog poretka omogućili su agresorima i njihovim kolaboracionistima da upravo tim instrumentom pokušaju ostvariti eksterminaciju Bošnjaka, pri čemu su nad njima izvršili genocid.
U toku odbrambenog rata Republika Bosna i Hercegovina se odbranila od brutalne velikosrpske i velikohrvatske agresije, u koju su, kao saveznici ili kolaboracionisti, bili uključeni i brojni pripadnici sva tri njena naroda, radi pravdanja agresije i zločina, što uostalom redovno čine fašistoidni režimi. Obrambeni rat je vođen prvenstveno vlastitim snagama i sredstvima, u uslovima višestruke nadmoći agresorâ i u situaciji kada je Bosni i Hercegovini, nezakonitim embargom na oružje, koga je Vijeće sigurnosti OUN-a usvojilo na zahtjev srpskog rukovodstva i lično Slobodana Miloševića 1991, priznatoj, nezavisnoj državi i članici Ujedinjenih nacija, faktički oduzeto pravo da brani teritorijalni integritet i sigurnost svojih građana pred agresijom i genocidom, zagarantovano Poveljom Ujedinjenih nacija.
Mobilisani rezervni sastavi policije i samoorganizovane grupe patriota pružile su prvi otpor i omogućili da se na osnovama Platforme za djelovanje Predsjedništva u ratnim uvjetima, kao najšireg okvira okupljanja svih patriotskih snaga, pod rukovodstvom Štaba teritorijalne odbrane Republike Bosne i Hercegovine, okupe značajne, ali slabo naoružane snage, koje su u toku ljeta 1992. prerasle u Armiju Republike Bosne i Hercegovine, koja je narastala, ali ostala nedovoljno naoružana. Od početnih četa, bataljona, odreda i grupa Armija je transformisana u brigade i korpuse, ali su njene jedinice ostale vezane za određene teritorije, pored centralne slobodne teritorije odvojene u više slobodnih enklava. Do naoružanja se teško dolazilo, uglavnom plijenom od agresora i njihovih kolaboracionista.
Odbrambeni rat je vođen u uvjetima koji su se graničili sa nemogućim. Zemlja (i njena Teritorijalna odbrana) je prvo bila razoružana, pa okupirana i na njenoj trećini izgrađen efektivan okupacioni aparat, koji je, uz petokolonaško i zločinačko ponašanje i djelovanje više političkih partija, posebno Srpske demokratske stranke i Hrvatske demokratske zajednice, onemogućavao adekvatne pripreme za odbranu. Kao i u Narodnooslobodilačkom ratu, 1941.-1945. godine, početak je bio veoma težak: raspoloživo, zaplijenjeno, u primitivnim radionicama izrađeno, i ponešto za skupe pare nabavljeno, oružje i municija daleko je premašeno brojem dobrovoljaca, pa ih se i po nekoliko služilo jednom puškom.
Dugotrajnim naporima, konstelacija odnosa u zemlji i svijetu se ipak promijenila. Iako svedene na manje od 30% ukupne državne površine i međusobno izolirane, slobodne teritorije su nekako konsolidirane.
Odbrambeni rat je u ljeto 1995. bio na pragu potpunog uspjeha, baš zato što je bio odbrambeni, što nije težio osvajanju tuđih teritorija, nego samo za odbranu svojih teritorija i svoje suverene, međunarodno priznate države, uz to članice Ujedinjenih nacija. Približavanje tom završnom uspjehu, bilo je, međutim, vrlo mučno i dugotrajno, ostvarivalo se iscrpljujući i posljednje atome snage i naroda i Armije.
Stepen i trajanje tih napora uveliko su bili uvjetovani nesnalaženjem i neadekvatnim ponašanjem aparata Organizacije ujedinjenih nacija. Prije svega neshvatanjem “suštinske prirode sramnog eufemizma etničkog čišćenja”, odnosno “nepotpunog shvatanja srpskih ratnih ciljeva”, kako je generalni sekretar Ujedinjenih nacija Kofi Anan, naslovio jedan od završnih odjeljaka svog sveobuhvatnog IZVJEŠTAJA Generalnoj skupštini Ujedinjenih nacija, od 15. novembra 1999. (tačke 494.-498.).
Velikosrpska i velikohrvatska agresija na Republiku Bosnu i Hercegovinu zatekla je Bošnjake politički organizirane, uglavnom, oko Stranke demokratske akcije. U uslovima raspada Jugoslavije, planiranja, pripremanja i izvođenja agresije na Republiku Bosnu i Hercegovinu i genocida nad Bošnjacima, ta politička stranka se angažirala na pripremi odbrane od agresorâ. U teškim uslovima agresije na Bosnu Stranka demokratske akcije je, zajedno sa antifašističkim i patriotskim snagama iz redova svih naroda, organizirala otpor, pokrenula i vodila odbranu zemlje od agresije i genocida. S tim u vezi, posebno treba ukazati i na činjenicu da su se tako Bošnjaci i na kraju XX stoljeća ponovo borili protiv fašizma, mada u mnogo težim uslovima, jer nije postojala Antifašistička koalicija, kao u Drugom svjetskom ratu.
U toj neravnopravnoj borbi Evropa, Ujedinjene nacije i međunarodna zajednica doveli su opstanak Bosne i Bošnjaka u pitanje, između ostalog, i embargom na oružje (tu grešku priznale su Ujedinjene nacije u Izvještaju o padu Srebrenice, od 15. novembra 1999.). I u takvim uslovima Bošnjaci su, vlastitim snagama i u neravnopravnoj borbi, braneći multietničku državu Bosnu i Hercegovinu i sebe od biološkog istrebljenja, ujedno branili Evropu i svijet od fašizma, dajući na taj način ogroman doprinos u borbi protiv tog zla, koje je cijelom čovječanstvu nanijelo ogromne ljudske žrtve i velike materijalne štete. Danas se, nažalost, zaboravlja da su Bošnjaci branili cjelovitu Bosnu i Hercegovinu i njenu slobodu za sve njene građane i narode, bez obzira na njihovu nacionalnu, etničku, vjersku ili političku opredijeljenost i da su na to ponosni.
Nažalost, agresori su, u sadejstvu sa njihovim kolaboracionistima, izvršili nad Republikom Bosnom i Hercegovinom i Bošnjacima teška kršenja međunarodnog humanitarnog prava, uključujući i genocid nad tim narodom. O tome, pored ostalog, svjedoče i mnoge masovne grobnice koje se svakodnevno otkrivaju, i pored činjenice da su zločinci sistematski uništavali tragove zločina, o čemu postoje dokumenti.
Bošnjaci su, zahvaljujući stečenoj međunarodnoj nezavisnosti i suverenosti i hrabrom otporu branilaca - patriota i antifašista zaustavili agresiju, odbranili i sačuvali državu Bosnu i Hercegovinu i njen multietnički karakter. Oni su biološki preživjeli i postali svjesni svoje snage i historijske uloge u borbi za svoj opstanak i opstojnost Bosne. U najtežim uslovima agresije Bošnjaci su se borili i za univerzalne svjetske civilizacijske vrijednosti: ljudska prava i slobode, demokraciju, multietničko, multikulturno i multireligijsko društvo.
Nažalost, SAD i vodeće (zapadne) evropske sile (Velika Britanija, Francuska, Njemačka i Rusija), manipulišući međunarodnom politikom i međunarodnim institucijama, i bez odgovarajućeg moralnog autoriteta, nisu bile spremne prihvatiti činjenice o genocidu u Bosni i Hercegovini, što pokazuje i odsustvo političke volje da, zbog nacionalne, etničke i vjerske pripadnosti žrtava genocida (bosanski, evropski muslimani), pravovremeno, adekvatno i efikasno djeluju u suzbijanju i zaustavljanju genocida; ublažavale su i umanjivale zločin genocida nad mirnim, nenaoružanim, nemoćnim Bošnjacima, autohtonim evropskim naorodom. Ravnodušno su posmatrale zločine dok su (iz)vršeni i nagradile srpsku agresiju podjelom Republike Bosne i Hercegovine, što, također, samo po sebi predstavlja zločin.
Dejtonskim sporazumom nagrađeni su agresori i njihovi kolaboracionisti i nacional-socijalisti, koji su uništavali državu Bosnu i Hercegovinu i izvršili genocid nad Bošnjacima, za razliku od Drugog svjetskog rata, kada su i okupatori i kolaboracionisti vojno poraženi.
Današnja dejtonska Bosna i Hercegovina se sastoji od dva entiteta, od kojih je Republika Srpska ili srpski entitet, genocidna tvorevina velikosrpskog nacizma, nastala na teškim kršenjima međunarodnog humanitarnog prava, obilježena i natopljena, uglavnom, bošnjačkom krvlju, te omeđena i prekrivena brojnim masovnim grobnicama i koncentracionim logorima, u kojoj legalno djeluju fašističke organizacije. Tu genocidnu tvorevinu tzv. međunarodna zajednica je legalizovala i legitimirala kao ustavnu kategoriju. Političko rukovodstvo i druge strukture entiteta Republika Srpska, u skladu sa velikosrpskom genocidnom ideologijom, politikom i praksom, na sve moguće načine prikrivaju, minimiziraju, relativiziraju i negiraju genocid nad Bošnjacima; permanentno i kontinuirano izjednačavaju žrtve genocida sa njihovim (svojim) izvršiocima (zločincima); osporavaju historijski, političko-pravni i državni kontinuitet Bosne i Hercegovine, opstruiraju jačanje države Bosne i Hercegovine i konstantno sprovode secesiju, uništavanje i uništenje države Bosne i Hercegovine, negirajući mogućnost održanja, razvoja i unapređenja kvaliteta zajedničkog života, čime se najozbiljnije dovode u pitanje univerzalne ljudske vrijednosti, slobode i prava, civilizacijske i kulturne tekovine. Entitet Federacija Bosna i Hercegovina, čiji je temelj Vašingtonski sporazum (18. mart 1994.), u suštini djeluje kao dva zasebna entiteta, od kojih u jednom u potpunosti djeluju snage kolaboracionističke tvorevine Hrvatske zajednice Herceg-Bosne, čijem se rukovodstvu sudi (za udruženi zločinački poduhvat) u ICTY-u, a njihovi politički istomišljenici se, u sadejstvu sa rukovodstvom Republike Srpske, javno u Bosni i Hercegovini zalažu za takvu zločinačku tvorevinu.
Krajnje je vrijeme i nužna potreba ujedinjavanja i ujedinjenja, te aktivnijeg angažovanja svih antifašista i antifašističkih snaga u očuvanju i izgradnji Bosne i Hercegovine kao države svih njenih građana i naroda.
