Mr. Alija MUMINOVIĆ: Istaknimo, objektivnosti radi, pored nastojanja i pretenzija Srbije da stvori “veliku Srbiju” na historijskom prostoru Bosne i Hercegovine također, Hrvatska je dolaskom Tuđmana na vlast razvijala pretenzije i uspostavu “velike Hrvatske” na državnom teritoriju Bosne i Hercegovine o čemu će kasnije biti riječi. Kada se sagledaju srpsko-hrvatske pretenzije kao jedinstvo velikodržavnih interesa i povuku paralele, bosanska tragična i bolna desetogodišnja iskustva pokazuju i potvrđuju da su ideje iz XIX stoljeća – vrijeme kada su narodi zaokruživali svoj državni i životni prostor – retrogradne ideje i retrogradan proces koji je zaludio dobar dio i srpskog i hrvatskog naroda, dovodeći ih na granicu kolektivne odgovornosti. [18] Nosioci “velikosrpskog” i “velikohrvatskog” državnog projekta iskoristili su “sigurnosni vakuum” nastao u Evropi usljed pada Berlinskog zida, raspada SSSR-a i Varšavskog pakta, odnosno raspadom bipolarnog sistema sigurnosti, koji je održavao vojnu ravnotežu dva bloka i osiguravao mir u Evropi u posljednjih 50 godina, da u tom sigurnosno praznom prostoru izvrše agresiju na Republiku Bosnu i Hercegovinu i time realiziraju svoje velikodržavne projekte na štetu državnog teritorija Bosne i Hercegovine.

Iako prostorno mala zemlja, definirana svojim povijesnim odrednicama, geopolitički locirana u Evropi, sa pomiješanim religijskim i civilizacijskim vrijednostima, Bosna i Hercegovina ima svoje mjesto i u svijetu, i u Evropi, i na Balkanu i svakako šansu da se racionalno opredijeli. Ako se realno i pragmatično definira sa svim svojim vrijednostima te prihvati koncept “evropeizacije” ^[1], Bosna i Hercegovina može pronaći svoje optimalne koordinate u okviru kojih može braniti i svoju postojanost i svoju posebnost i svoj teritorijalni i politički subjektivitet i razvijati se u duhu općeprihvaćenih konvencija o ljudskim pravima. Alternative nema. Naravno, Evropska zajednica ili centri moći moraju na nedvosmislen način odaslati signal, izjaviti i prihvatiti Bosnu i Hercegovinu sa njenim posebnostima koja su odraz volje i naslijeđa njenih građana, pa i sa njenim naglašenim islamskim karakteristikama, ne umanjujući posebnost i karakteristike drugih naroda i građana općenito. Bosna i Hercegovina se, kao dio međunarodne zajednice, našla u fokusu međunarodnih kretanja. Globalna kretanja u svijetu su dobila planetarni karakter, i ne mogu se izbjeći, čak i kad bismo to željeli. Otuda i potreba o pisanju o ovoj aktualnoj, veoma važnoj i izazovnoj temi. Poslije pola stoljeća ideološke konfrontacije i sukobljavanja, koja su se najjače manifestirala kroz suprotstavljenost blokovskih struktura Zapada ^[2] i Istoka (NATO, Varšavski pakt) u pokušaju da promijene “pravila ponašanja”, Varšavski pakt zajedno sa tzv. “trećim svijetom” urušava se po sistemu domina. Treći svijet, odnosno “zemlje u razvoju” najdirektnije su se konfrontirale sa već, praktično, etabliranim zapadnim “globalnim pristupom svjetskom pitanju”. Pored toga, ne treba gubiti iz vida činjenicu da je “treći svijet” pitanju globalizacije prilazio samo teoretski, uokvirujući ga u sintagmu ”novi međunarodni ekonomski i politički poredak”, čije se socijalno-političke teorije na kraju potpuno relativizirane “utapaju” u nadolazeću globalizaciju.
Usljed navedenih globalno-planetarnih promjena koje su zadesile svijet (urušavanje komunističke “vizije, odnosno iluzuje svjetskog poretka”, kao alternative kapitalizmu – novom svjetskom poretku, zatim rušenje Berlinskog zida 1989. god. te prestanak hladnoblokovskog rata, i slabljenje Pokreta nesvrstanosti i zemalja u razvoju) dolazi do porasta “nacionalnog osvješćenja” i određenja, ne samo u političkom nego i državno-pravnom smislu mnogih zemalja, pa i Bosne i Hercegovine. Raspad SSSR-a, političko i vojno osamostaljivanje zemalja centralne i istočne Evrope otvorili su neizbježne, ali bolne procese tranzicije iz centralističkih u liberalno-demokratske ekonomske i političke sisteme. Jednostavno, preko noći vojno-politička slika i odnos snaga se promijenio u Evropi. Iznenada, bez obzira na ranija stremljenja i dugogodišnji hladnoblokovski rat, čiji je prioritetni cilj bio “urušiti komunizam” i sam NATO se suočio sa novom realnošću i problemom prilagođavanja tranzicijskih i novonastalih zemalja u očuvanju sigurnosti u Evropi i bližim regionima.

Položaj Bosne i Hercegovine u Evropi Iako prostorno mala zemlja, definirana svojim povijesnim odrednicama, geopolitički locirana u Evropi, sa pomiješanim religijskim i civilizacijskim vrijednostima, Bosna i Hercegovina ima svoje mjesto i u svijetu, i u Evropi, i na Balkanu i svakako šansu da se racionalno opredijeli. Ako se realno i pragmatično definira sa svim svojim vrijednostima te prihvati koncept “evropeizacije” [1], Bosna i Hercegovina može pronaći svoje optimalne koordinate u okviru kojih može braniti i svoju postojanost i svoju posebnost i svoj teritorijalni i politički subjektivitet i razvijati se u duhu općeprihvaćenih konvencija o ljudskim pravima. Alternative nema.

U novonastalim okolnostima, nošene inercijom događanja na svjetskoj vojno-političkoj i ekonomskoj sceni, a ohrabrene ekonomskim i političkim slabljenjem brojnih tranzicijskih zemalja i zemalja u razvoju, ključne zemlje Zapada nastavljaju slijediti logiku interesa koju brane vojnom i tehnološkom silom. Filozofija političko-ekonomskog usmjeravanja razvoja je u rukama “sedmorice najjačih”, te Rusije i Kine u budućnosti. Te zemlje kreiraju strateške strukture NATO-a, Evropske zajednice i krupnih multinacionalnih korporacija, odnosno kontroliraju preko 60% svjetske razmjene kapitala kroz sistem restriktivne poslovne prakse. Duh “liberalne” razmjene, ne samo u trgovini nego i u uslugama (know-how), razmjeni tehnologija i investicionim resursima za razvoj, poslije višegodišnjih pregovora ugrađen je u tzv. Urugvajskoj rundi u Svjetsku trgovinsku organizaciju (WTO), dok predinvesticionu saradnju u najvećoj mjeri usmjerava UN-ov program za razvoj (UNDP), kao i nacionalne agencije (USAID, SIDA i dr.). Sistematsko usmjerenje ekonomskog razvoja diktira Međunarodni monetarni fond (MMF) dok dio razvojne, prije svega infrastrukturne politike diktira Svjetska banka (WB). Postkomunističku eru, dakle, obilježava, kontrola svijeta od strane najjačih zemalja kroz NATO, WTO, IMF i UNDP.
I pored ključnih opredjeljenja ka liberalizaciji, od 60-ih godina uporno se formiraju integracione grupacije, ne samo u Evropi. Ovaj proces je započeo u Evropi sa carinskim unijama, što se van Evrope tek oblikuje. Evropa ipak ide dalje tako da pored ekonomskog ujedinjavanja koje integrira ^[3] jedinstven ekonomski prostor sa oko 400 miliona potrošača, stvara jedinstvenu valutu EURO i pokušava ustrojiti “interventnu jedinstvenu vojnu strukturu”. Ovo je trenutni i budući veliki permanentni izazov Americi kao monopolarnoj svjetskoj sili. Ostali dio Evrope, uključujući tranzicijske zemlje i zemlje nastale disolucijom bivše SFRJ, nastoje ući ili su ušle u euro-atlanske asocijacije. Na prostoru sjeverne Amerike postoji trgovinska grupacija zemalja (SAD-e, Kanada, Meksiko), a čine se napori stvaranja slobodne trgovinske zone u obje Amerike, čemu se protive neke od zemalja Južne Amerike. U Aziji djeluje grupacija ASEAN. Budući trgovinski džin, Kina, napokon je postala članica WTO-a. Arapske (golfske) zemlje djeluju kroz GCC ^[4] na ekonomskom planu. Pa i pored svega mnogi tokovi izmiču kontroli zapadnih zemalja. Nagomilani socijalno-politički problemi, recidivi kolonijalnih (ne)rješenja u brojnim zemljama “trećeg svijeta” te povampirenje i reinkarnacija fašističkih ideologija krvi i tla proizvode tenzije, krize pa i najkrvavije konfliktne situacije, kao što su etničko čišćenje pa i genocid u Bosni i Hercegovini i Palestini. S druge strane neki teoretičari (Samuel P. Huntington) ^[5], i političari (Willy Claas, 1995. godine u funkciji Generalnog sekretara NATO-a), kao i neki premijeri i predsjednici država: italijanski premijer Silvio Berluskoni ^[6] i američki predsjednik Džordž V. Buš ^[7] – mlađi (George W. Bush) u svojim “ishitrenim” izjavama nakon tragičnih događaja u SAD-a od 11. septembra 2001. godine, čini se, posežu za novim podjelama između različitih civilizacija – kršćanstva i islama.
Navedene činjenice potvrđuju da tzv.”novi poredak” u svijetu, baziran navodno na “neoliberalizmu”, nije još dovoljno uobličen, da nema niti čvrstu orijentaciju niti nosioce realizacije i, prije svega, nema instrumente koji bi trebali uzeti u obzir pravila iz baznih dokumenata UN-a (Povelja OUN, Deklaracija o ljudskim pravima, Pakt o građanskim i drugim pravima, Konvencije o prevenciji kažnjavanja akata genocida i dr.) i ugraditi ih u politiku ključnih zemalja. Indikativan je napor Sedmorice (Lion juli 1996. godine), kroz donošenje Deklaracije o globalizaciji, gdje se problemi svijeta tek naznačuju, dok nove strategije nema, kao što je i indikativan sve organiziraniji oblik borbe i suprotstavljanja globalizaciji.

Kako su Milošević i Tuđman dijelili BiH

Slijedom gore navedenih globalnih “događanja” našla se i Bosna i Hercegovina, jedna od konstitutivnih federalnih jedinica bivše SFRJ, kao jedna od domina koju je zahvatio “val globalizacije” u Evropi. Dokidanje bipolarnog svijeta i nestanak SSSR-a, kao svjetske sile sa pozornice najdirektnije je utjecao na promjene u bivšoj SFRJ, u kojoj je ”srpski faktor” i dalje nastojao ostati dominantnim i superiornim u unutarnjim, vanjskim, vojnim i saveznim poslovima. Međutim, uprkos tim nastojanjima da se zadrže stečene pozicije, koje su direktna posljedica dugogodišnjeg sprovođenja “nacionalne srpske kadrovske politike” pod plaštom sprovedbe politike SKJ-u, ipak na unutarnjem planu dolazi do slabljenja centralnih organa, a jačanja bivše SR Srbije, što se posebno manifestiralo poslije preuzimanja političkog ^[8] i državnog rukovodstva od strane Slobodana Miloševića, a naročito poslije “historijske” Osme sjednice Centralnog komiteta Saveza komunista Srbije koja se održala 23.-24. septembra 1987. godine i objavljivanja Memoranduma SANU ^[9] ili “srpskog nacionalnog pitanja” u Večernjem listu 1986. god, a za koga je još tada poznati srbijanski komunista i političar Ivan Stambolić rekao: ”Memorandum je in memoriam Jugoslaviji”. ^[10] Nema sumnje da je Osma sjednica bila operativni uvod u sukobe u Jugoslaviji pa i rat. Historijski promatrano osmišljavanje “velikosrpske” ideje veže se za sredinu XIX stoljeća i Načertanije Ilije Garašanina (1844.). Na realizaciji ovog projekta radio je četnički pokret za vrijeme Drugog svjetskog rata. Ima mišljenja da je stvarna “balkanizacija” ili, preciznije rečeno “srbizacija” Bosne praktično počela poslije Hercegovačkog ustanka 1875. godine, da bi svoje otjelovljenje dobila brutalnom agresijom i nošenjem tzv. mošti (kostiju) Cara Lazara po unaprijed ucrtanim granicama “velike Srbije”, što je imalo za cilj najmanje dvije stvari prvo, da se “napaćenom i obespravljenom” srpskom narodu pokaže, da su to “pravoslavne” zemlje i drugo, da su to istovremeno i “srpske zemlje”. Otjelovljenje “velikosrpske” ideje u državnotvornom smislu trebao je realizirati Slobodan Milošević kroz “posrbljavanje” bivše JNA i formiranje paravojnih jedinica u Hrvatskoj, Bosni i Hercegovini, Srbiji i Crnoj Gori. Epilog pomamljene i pomračene svijesti su krvavi ratovi, prvo u Sloveniji, a zatim u Hrvatskoj, da bi se u svoj okrutnosti manifestirao agresijom ^[11] u Bosni i Hercegovini, kojoj je oduzeto prirodno ^[12] pravo ^[13] na samoodbranu i nametnut embargo na uvoz oružja od strane Vijeća sigurnosti. Miloševićev ratni pohod, kako su mnogi predviđali, završio je tamo gdje je i počeo, na Kosovu. Kao promotor i naredbodavac, “sasvim slučajno”, 24. aprila 1987. godine Milošević se obreo na mitingu u Kosovu Polju, predgrađu Prištine naseljenom Srbima. Dogodio se “incident” sa policijom, sastavljenom od Albanaca, koja je izvadila pendreke i krenula na masu. Milošević je kriknuo: “Niko ne sme da bije ovaj narod.” ^[14] Kad je već riječ o Kosovu, nije na odmet podsjetiti da je Gazimestan bio samo formalni povod “intervencije države”, a u stvari, suštinski, trebalo je derogirati Ustav bivše SFRJ iz 1974. godine i pod plaštom borbe za očuvanje SFRJ, zapravo ustrojiti borbu za inauguriranje “velike Srbije”. Na Vidovdan 28. juna 1989. okupilo se nekoliko stotina hiljada Srba na Gazimestanu da proslave šestogodišnjicu izgubljene Bitke na Kosovu gdje se Milošević opet “slučajno” obreo i najavio krvavi rasplet jugoslavenske krize rekavši: ”Posle šest vekova opet smo zaokupljeni borbama i svađama. Nisu to oružane borbe, ali nije isključeno da će do njih i doći.” ^[15] Praktično, Milošević je najavio mogućnost oružanih bitaka u cilju omogućavanja srpskom narodu kao ”jedinstvenom, suverenom i državotvornom” da takva svoja svojstva ispoljava bez obzira u kojem dijelu države živi. Bio je to moto i ključ već razuzdanom srpskom nacionalizmu da “izvozi revolucije” ^[16] metodom poznatih “mitinga istine” ^[17] gdje je, uz već inaugurirani slogan hleba i soli, zapravo stvaran mitološki bolestan san ”nebeskog naroda” o “velikoj Srbiji” pod izgovorom ugroženosti Srba i “srpstva.” Istaknimo, objektivnosti radi, pored nastojanja i pretenzija Srbije da stvori “veliku Srbiju” na historijskom prostoru Bosne i Hercegovine također, Hrvatska je dolaskom Tuđmana na vlast razvijala pretenzije i uspostavu “velike Hrvatske” na državnom teritoriju Bosne i Hercegovine o čemu će kasnije biti riječi. Kada se sagledaju srpsko-hrvatske pretenzije kao jedinstvo velikodržavnih interesa i povuku paralele, bosanska tragična i bolna desetogodišnja iskustva pokazuju i potvrđuju da su ideje iz XIX stoljeća – vrijeme kada su narodi zaokruživali svoj državni i životni prostor – retrogradne ideje i retrogradan proces koji je zaludio dobar dio i srpskog i hrvatskog naroda, dovodeći ih na granicu kolektivne odgovornosti. ^[18] Nosioci “velikosrpskog” i “velikohrvatskog” državnog projekta iskoristili su “sigurnosni vakuum” nastao u Evropi usljed pada Berlinskog zida, raspada SSSR-a i Varšavskog pakta, odnosno raspadom bipolarnog sistema sigurnosti, koji je održavao vojnu ravnotežu dva bloka i osiguravao mir u Evropi u posljednjih 50 godina, da u tom sigurnosno praznom prostoru izvrše agresiju na Republiku Bosnu i Hercegovinu i time realiziraju svoje velikodržavne projekte na štetu državnog teritorija Bosne i Hercegovine.

Fussnote:
¹⁾Većina muslimana u BiH se zalaže za “evropeizaciju”, budući da i sami sebe drže evropskim autohtonim muslimanima, ali ne na način da se “evropeizacija” čita ”kršćanizacija”, za što se također, pod firmom “evropeizacije” neki zalažu.
²⁾Korišćenje “Istoka” i “Zapada”za identificiranje geografskih područja je vrlo zbunjujuće. Sve zavisi od toga gdje stojite. Za razliku od toga “Sjever” i “Jug” imaju općeprihvaćene i utvrđene tačke na polovima. U geopolitičkom i vojnom smislu Zapad je bio sinonim NATO-a, a Istok Varšavskog pakta. Poslije raspuštanja Varšavskog pakta vrlo često se pod tim pojmom podrazumijeva Rusija ili “pravoslavni svijet”/ nastalo od “istočnog hrišćanstva”/. Pojam “Zapad” za sada se uspješno koristi da uputi na ono što se nazivalo “zapadno kršćanstvo”, dok se za pojam “Istoka” često dolazi u konflikt između pojmovnog određenja “islamskog” i “pravoslavnog svijeta”.
³⁾U povijesti se pokazalo da “integrizmi” znače generiranje nasilja i ratova i da su smrtna bolest našeg vremena.
⁴⁾GCC (Savjet zemalja Golfa - Golf Country Counsel) čine sljedeće zemlje: Kuvajt, Ujedinjeni Arapski Emirati, Saudijska Arabija, Katar, Oman i Bahrejn.
⁵⁾Dr. Enes Karić je među prvima preveo i objavio Huntingtonov tekst “Sukob civilizacija” u “Ljudska prava u kontekstu islamske zapadne debate”.
⁶⁾Silvio Berluskoni je izjavio da je kršćanstvo i “kršćanska civilizacija” dominantnije i superiornije u odnosu na “islamsku civilizaciju.”
⁷⁾ Džordž Buš je izjavio da su događaji od 11. septembra 2001. godine objava “križarskog rata.” Izjavu je kasnije demantirao i ogradio se od nje rekavši da je neodmjerena. Izjava je, ipak otišla u eter. Više, William S. Cohen, American Holly War (op.a. A.M. Sveti rat Amerike), “Washington post”, 12. septembar 2001.
⁸⁾Bivši bankarski činovnik, Slobodan Milošević, je 1986. godine izabran za predsjednika CK SKSRS i od tada se politički eksponira kao vođa (vožd) srpskog naroda.
⁹⁾Memorandum je lansirao tri teze: Prvo, osporava se legitimitet predstavnicima Srbije na Drugom zasijedanju AVNOJ-a u vezi koncepta federativne Jugoslavije, čime je praktično podriven temelj Jugoslavije, drugo teza o slovenačkoj i hrvatskoj diskriminaciji, kao razlogu ekonomskog zaostajanja Srbije, i treće, teza o položaju srpskog naroda izvan Republike Srbije, koja je imala za posljedicu pokušaj prekrajanja avnojevskih granica silom. Naime, to je dovelo do političkog zahtjeva da Srbi kao “jedinstven, suveren i državotvoran narod”, koji nije adekvatno riješio svoje nacionalno pitanje, traži takve promjene savezne države, koja bi mu omogućila da takva svojstva ispoljava na cijelom prostoru bivše SFRJ.
¹⁰⁾Više, Vidosav Stevanović, Milošević, jedan epitaf, Sarajevo 2001., str. 55.
¹⁾14. decembra 1974. godine Generalna skupština UN-a usvojila je Rezoluciju broj 3314 o agresiji. Prema njoj:
“Agresija je upotreba oružane sile od strane jedne države protiv druge suverene, teritorijalnog integriteta ili političke nezavisnosti neke druge države, ili na bilo koji način nesaglasno s Poveljom Ujedinjenih nacija.” U rezoluciji se zatim nabrajaju primjeri takve upotrebe oružane sile kao što su: invazija, napad, okupacija, aneksija, bombardiranje, korišćenje oružja, blokada, napad na flotu, slanje oružanih bandi itd.
¹²⁾ Povelja UN-a, član 51. glasi: “Ova Povelja ničim ne narušava urođeno pravo (Izraz 'Ova Povelja ničim ne narušava urođeno pravo' glasilo bi u prijevodu prema francuskom tekstu: 'Nijedna odredba ove Povelje ne narušava prirodno pravo') na individualnu ili kolektivnu samoodbranu u slučaju oružanog napada protiv nekog člana Ujedinjenih nacija, dok Vijeće sigurnosti ne preduzme mjere potrebne za održavanje međunarodnog mira i sigurnosti. O mjerama koje preduzmu članovi pri vršenju tog prava na samoodbranu, odmah će se obavijestiti Vijeće sigurnosti i one neće ni na koji način dovesti u pitanje ovlašćenje i obavezu Vijeća sigurnosti da, na osnovu ove Povelje preduzme u svakom trenutku korak koji smatra nužnim radi održanja ili uspostavljanja međunarodnog mira i sigurnosti.”
¹³⁾Više, Prof. dr. Branimir M. Janković, op. cit., str. 358.
¹⁴⁾Više, Vidosav Stevanović, op. cit., str. 56.
¹⁵⁾Izvod iz govora Miloševića na Gazimestanu od 28. juna 1989. godine.
¹⁶⁾Srpska “antibirokratska revolucija” izbacila je na površinu radikalne vođe i zagovornike “velikohrvatskih” državnih projekata.
¹⁷⁾Valikosrpski nacionalisti i protagonisti “istine” su i u Ljubljani bili zakazali “miting istine” 1989. godine, ali je slovenačka policija odbila da obezbjeđuje “skup”. Ipak, na Prešernovom trgu okupilo se nekoliko desetina Srba, promicatelja “istine o Jugoslaviji”.
¹⁸⁾ Iako po pitanju ratnih zločina (Zločin protiv čovječnosti, Genocid, kršenje Međunarodnog prava i običaja ratovanja, npr.) Haški tribunal presuđuje samo “individualnu odgovornost”, teško se oteti dojmu i prihvatiti “individualnu odgovornost” pri sljedećoj konstataciji: Ako je ubijeno blizu (ili preko) 200.000 Bošnjaka to znači da imamo blizu (ili preko) 200.000 ubica u jednom narodu!!! Je li to individualna ili kolektivna odgovornost?