---

Nastavljamo sa serijalom „Bošnjaci i Bosna kroz prizmu činjenica“, autora akademika dr. Ferida Muhića, koji će nas provesti kroz historiju Bošnjaka i Bosne, i u nekoliko nastavaka odgovoriti na set pitanja koja se obično nameću kako kod običnog svijeta ali isto tako kod akademske zajednice.

---

---

Napomena: O Bošnjacima i Bosni napisano je i piše se mnogo tekstova, ispričano je i priča se bezbroj priča. Zašto je potreban ovaj tekst, koji je motiv ove priče!? Svaki tekst i sve priče o Bošnjacima i Bosni izloženi su kroz neku ličnu prizmu. Neko je Bošnjake i Bosnu gledao kroz prizmu političkih interesa ili ideoloških stereotipa; neko da iskali svoj otrov mržnje prema Bošnjacima i da opravda pohlepu prema njihovoj zemlji Bosni; neko da izrazi svoju ljubav i prema Bošnjacima i prema Bosni; neko kroz prizmu kulturološke arogancije i vjerske netrpeljivosti; neko iz oholosti sopstvene neukosti... Niko kroz prizmu činjenica! Zato je potreban ovaj tekst o Bošnjacima i Bosni kroz prizmu činjenica, to je motiv ove priče: da se jasno kaže ko su Bošnjaci i kakva je zemlja Bosna.
Da bi se omogućilo maksimalno prisustvo činjenica, izlaganje je organizovano kao interakcija tematski koncipirane Liste pitanja koja obuhvata bitne aspekte ove teme i sažetih odgovora potkrijepljenih činjenicama.

---

LISTA PITANJA
Lociranje
1. Gdje je Bosna?
2. Od kada ljudi žive u Bosni?
3. Ko su bili prvi poznati stanovnici Bosne?

Zemlja Bošnjaka
1. Koji je korijen toponima “Bosna“?
2. Da li je autohtono stanovništvo ostalo kontinuirano prisutno u Bosni do danas?

Porijeklo i etnički identitet Bošnjaka
1. Od kada datiraju prvi pisani izvori o Bošnjacima i Bosni?
2. Ko su Bošnjaci? Šta znači biti Bošnjak? Šta mislimo kad kažemo Bošnjak?
3. Jesu li Bošnjaci ilirski narod? Zašto je to važno?
4. Da li je rimsko osvajanje Bosne bitno uticalo na njen demografski sastav?
5. Zašto su Južni Sloveni naselili Bosnu u znatno manjem procentu nego susjedne teritorije na Balkanu?



1. Gdje je Bosna?
Bosna je u Evropi. Prostire se na centralnim dijelovima Balkanskog Poluostrva, između Jadranskog mora na Jugu i rijeke Save na Sjeveru, rijeke Une na Zapadu i rijeke Drine, uz jedan dio teritorije na njenoj istočnoj obali, na Istoku. Država Bosna i Hercegovina, koja zauzima najveći dio teritorije geografske Bosne. Graniči se sa Hrvatskom, Crnom Gorom, te Srbijom.

2. Od kada ljudi žive u Bosni?
Arheološka istraživanja potvrđuju da je Bosna bila naseljena već tokom interglacijalnog perioda, dakle prije 25.000 godina kada je led prekrivao dvije trećine cijele Evrope. Vidi Irfan Mirza, The History of Bosnia & Herzegovina (Second edition, 2018)

3. Ko su bili prvi poznati stanovnici Bosne?
Prvi stanovnici koja su u Bosni našli povoljne uslove za život i trajno se naselili na tlu današnje Bosne, u nauci su locirani kao genetska podgrupa “I1b“. Sa poboljšanjem povoljnih klimatskih uslova do kog je došlo tokom narednh milenijuma, jedan dio ovih stanovnika u grupama je napuštao ovu teritoriju i naseljavao se u drugim regionima Evrope, ali je njihovo jezgro trajno ostalo u Bosni, što potvrđuje činjenica da je ova genetska podgrupa, u odnosu na sve narode u Evropi, u izrazito najvišem procentu ostala do danas očuvana kod Bošnjaka. Ovo dokazuje da su današnji Bošnjaci potomci onih prvih stanovnika Bosne i da kao takvi u Bosni žive u kontinuitetu dužem od 25.000 godine, što egzaktno potvrđuje da su današnji Bošnjaci praktično najizvorniji, najautentičniji, genetski najmanje izmijenjeni autohtoni Evropljani.


1. Koji je etimološki korijen toponima “Bošnjak“ i “Bosna“?
Na osnovu neprovjerene i vrlo oskudne građe, bez i jednog valjanog argumenta, toponim “Bosna“ izvodi se iz hidronima “Bosona“ (kao moguća latinskj korupcija naziva “Bosna“). Prema ovoj verziji, rijeka Bosna je dala ime zemlji Bosni, a zemlja Bosna je dala ime “Bosonima“ (Bošnjacima/Bošnjanima), autohtonom narodu Bosne. Ako je rijeka dala ime teritoriji, a teritorija narodu, kao što se tvrdi, to onda nužno znači ili:

- 1. Da su i teritorija i narod neodređeno dug period (u najmanju ruku milenijuma) morali biti bezimeni u vrijeme kada je rijeka Bosna već imala ime!?; Ili
- 2. Da su rijeci Bosni a kasnije i teritoriji ime dali ili autohtoni lokalni stanovnici dok su još sami bili bezimeni (što je malo vjerovatno jer je teško predpostaviti da su dali ime rijeci i zemlji a sebe ostavili bez imena!); Ili
- 3. Da su to učinili neki drugi narodi koji su tu bili samo u prolazu: Ili
- 4. Da da su i rijeka, i teritorija. i sami Bošnjaci dobili ime od Rimljana, koji su dva od ova tri sadržaja zatekali bezimene, pa su ih nazvali na osnovu naziva rijeke koja se nekim čudom od postanka svijeta zvala “Bosna“, iako bi i u tom slučaju ostalo neizvjesno po kom redoslijedu!?

Apsurdnost ovih implikacija nam otkriva, s jedne strane neodrživost cijele hipoteze o tome da su nazivi teritorije Bosne i authotonog naroda Bošnjaka. Derivati naziva rijeke Bosne, a s druge strane isključuje i predpostavku o Bošnjacima kao izvorno bezimenom narodu kome su tek Rimljani dali ime, jer nikada i nigdje nije konstatovano postojanje ni jednog nezimenog naroda, pa čak ni najmanjeg plemena izoliranog u bespućima tropske džumgle, nego su u svim slučajevima svako od njih imao svoje ime koje je obuhvatalo sve pripadnike ovih zajednica. Prema tome, jasno je da su i autohtoni stanovnici Bosne morali imati svoje ime, zbirnu imenicu, da bi pojmovno označili sve pripadnike svoje zajednice i razlučili ih od pripadnika drugih zajednica. Ta zajednica nije mogla tražiti korijen svog imena ni u nazivu rijeke, ni u nazivu teritorije na kojoj je oduvijek živjela, prije nego što je sama zajednica već imala svoje ime, nego samo poslije, i to upravo po nazivu svoje zajednice, kao simboličko obilježavanje sopstvene teritorije. Isto tako, kako god i na osnovu čega god da su ih nazvali Rimljana, to su mogli učiniti samo na osnovu izvornog imena kojim je ta zajednica nazivala sebe.

Budući da svi autohtoni narodi ime teritorije na kojoj žive bez izuzetka izvode iz svog imena, pouzdano se može tvrditi i da je naziv “Bosna“ i za teritoriju i za rijeku Bosnu, izveden iz imena kojim je autohtoni narod sa ovih prostora već nazivao sebe. Kada se zna da je taj naziv bio Bosoni, (vjerovatno koruptivna latinska forma izvornog naziva autohtonog plemena/naroda koji je od pamtivijeka živio na tim prostorima), logički nužno slijedi zaključak da ni rijeka Bosna, ni cijela teritorija na kojoj je ovaj narod živio i na kojoj živi do danas, nisu etimološki korijen imena do tada navodno bezimenog autohtonog naroda, nego su i rijeka i teritorija dobili nazive po imenu tog autohtonog naroda.

Na osnovu univerzalne društvene prakse i logike negativnog dokaza, nužno slijedi da je izvorno ime “Bošnjaci“, etimološki korijen kako toponima, tako i hidronima “Bosna“, a nikako ne obratno. Prema tome: i teritorija, i rijeka Bosna dobile su ime po Bošnjacima, a ne Bošnjaci po teritoriji ili rijeci Bosni! Zemlju Bosnu i rijeku Bosnu, Bošnjaci su nazvali u skladu sa univerzalno rasprostranjenom praksom obilježavanja sopstvene teritorije, u smislu “naša zemlja“, “naša rijeka“, u konkretnom slučaju, “Zemlja Bošnjaka“, “Rijeka Bošnjaka“.

2. Koji dokazi potvrđuju da je autohtono stanovništvo opstalo kontinuirano prisutno u Bosni do danas?
Činjenica je da su vjerovatno više nego u bilo kom drugom dijelu Evrope današnji žitelji Balkanu potomci mnogih naroda. Međutim, to nikako ne znači da na Balkanu danas ne postoje posebni narodi sa svojom historijom, kulturom jezikom, običajima pa čak i svojim specifičnim genetskim karakteristikama. Koliko god bio velik broj naroda koji su istovremeno živjeli na prostorima Balkana, Balkan nikada nije postao “melting pot“ – posuda u kojoj su se narodi obezličili i stopili u anonimnu gomilu subjekata kojima samo država u kojoj žive daje identitet. Nakon najmanje dva milenija neprekidnih invazija i smjene mnogih naroda, na Balkanskom Poluostrvu danas postoji čak deset država sa relativno kompaktnim većinskim jednonacionalnim stanovništvom (u nekoliko slučajeva preko 90% od ukupnog broja stanovnika te države)!
To dokazuje da je stepen miješanja autohtonih naroda sa narodima koji tranzititaju ili se trajno naseljavaju na njihovoj teritoriji, bez obzira na broj naroda i trajanje vremena u kom različiti narodi žive na istom prostoru, daleko ispod olahko i paušalno generalno prihvaćenog mišljenja. Samo u uslovima u kojima je autohtono stanovništvo praktično istrijebljeno ili potpuno istisnuto iz javnog života, a osvajači i doseljenici trajno odvojeni od svojih matičnih naroda, dolazi do inter-etničkog, inter-kulturnog a u manjoj mjeri i do inter-rasnog intenzivnog miješanja, koje postepeno vodi najprije do relativizacije a kasnije i do potpunog zanemarivanja ovih kolektivnih identitetskih obilježja. Pa ipak, čak i u najekstremnijim uslovima, striktnim izbjegavanjem miješanja sa novodošlim narodima, fragmenti autohtonih naroda na tlu sve tri Amerike, u Australiji, dijelovima Afrike (posebno nekadašnji Belgijski Kongo), nisu izgubili svoj izvorni genetski identitet, sačuvali su svoj jezik, a u novije vrijeme preduzeli ozbiljne mjere da obnove i svoju tradicionalnu duhovnu svijest i kulturnu tradiciju, uprkos svih nastojanja evropskih kolonizatora da ih totalno unište
Međutim, tamo gdje autohtoni narod neprekidno živi kao većina na svojoj teritoriji, čak i kada novodošli narodi dolaze kao osvajači i preuzimajući vlast, trajno se naseljavaju na istoj teritoriji, nikada ne dolazi do značajnijeg miješanja među narodima. U uslovima u kojima veći broj naroda živi stoljećima zajedno na zajedničkoj teritoriji, čak i u istoj državi, kao što je to slučaj sa Balkanom gdje su, od vremena Rimske i Vizantijske imperije do kraja Osmanlijskog carstva, dakle pune dvije hiljade godina, desetine naroda iz cijele Evrope i većeg dijela Azije, živjeli zajedno, praktično ni jedan narod nije izgubio svoje kolektivne osobenosti ni karakteristike koje jedan narod čine narodom i razlikuju ga od drugih naroda!
Ako se ima u vidu da su Bošnjaci konstantno prisutni na cijeloj teritoriji georafske Bosne još od interglacijalnog perioda, uz stalno prisustvo naroda koji su kroz Bosnu tranzitirali, kao i onih koji su se u Bosni trajno naselili, a pri tom, ne samo što Bosna nije postala nikakav “melting pot“ – posuda za topljenje naroda! – nego su svi ti narodi do najmarginalnije finese očuvali svoj identitet i do danas ostali jasno definisni i razgraničeni jedni od drugih u svim osobinama koje čine narod narodom! Kako god i koliko god se ovi narodi miješali, ostale su vrlo velike razlike u procentu starijih i novijih DNK faktora kod pripadnika svih naroda koji danas žive na teritoriji Bosne i Hercegovine. U ovom kontekstu, naučno je potvrđeno da su upravo Bošnjaci narod u čijim genima je hronološki najkonstantnije i u najvišem procentu prisutna DNK podgrupa “I1b“ ne samo na teritoriji današnje Bosne nego i cijele Evrope.
Da su upravo Bošnjaci jedini autohtoni narod Bosne i jedan od rijetkih autohtonih naroda Evrope, dokazuje i podatak da je ova genetska specifičnost daleko najizrazitije prisutna kod njih i u Bosni i Hercegovini, dok se njeno prisustvo smanjuje proporcionalno sa udaljavanjem od njene teritorije. Treba dodati da su genetska istraživanja potvrđila najviši procenat prisustva genetskih markera specifičnih za prve stanovnike Evrope (Native Europeans), u odnosu na sve druge narode koji danas žive na tlu Evrope, upravo kod Bošnjaka! Konkretno, riječ je o genetskoj podgrupi-I1b (Subclade-I1b).
Međutim, jednako važan, iako sasvim zanemaren dokaz tvrdnje da su današnji Bošnjaci potomci praktično prvih stanovnika ovog dijela Evrope, jeste podatak da su upravo Bošnjaci sačuvali do danas vezu svog imena sa Bosnom! Svi ostali narodi koji su duže ili kraće boravili u Bosni, od kojih su najpoznatiji Goti, Kelti, Vizigoti, Tračani, Avari, Srbi, Hrvati...čak i nakon što su se u njoj trajno naselili, zadržali svoj ime da bi jasno markirali razliku između sebe i starosjedelaca Bošnjaka! U socijalnoj sferi, posebno u političkoj organizaciji i kulturnom životu, ova distinkcija ima vrijednost društvenog DNK markera prvog ranga! Stvaranje sopstvene države u ranom srednjem vijeku, koja je potrajala duže od bilo koje druge feudalne države na Balkanu, pod nazivom Bosna, predstavlja kulminaciju svijesti Bošnjaka o posebnosti njihovog kolektivnog etničkog identiteta i krunski dokaz da se, čak i po svojoj genetskoj konstituciji, razlikuju od pripadnika svih ostalih naroda koji danas žive u Bosni i Hercegovin, što potvrđuje da su Bošnjaci danas jedini autentični potomci autohtonih proto Evropljana na ovom dijelu Balkanskog Poluostrva


1. Od kada datiraju prvi pisani izvori o Bošnjacima i Bosni?
Iako su rani izvori većinom datirani u prvom vijeku n.e. dio istraživanja historije Bosne poziva se i na dokumente od početka 3. vijeka p.n. do kraja prvog vijeka n.e. – primarno kroz anale i prikaze rimskih autora koji se odnose na Bosnu a obuhvataju period od prvih ratova Rima sa Ilirima, do poslednje pobune ilira protiv rimske vlasti. Napomene o autohtonim stanovnicima sa područja Bosne, u sastavu rimskih provincija Dalmacije i Ilirikuma, kao i obimni prikazi ratova koje je Rim vodio protiv njih, sabrane su u djelima slijedećih autora:
Appian, The Foreign Wars, The Illyrian wars, Book 10, The Illyirian Wars; Loeb Classical Library.
Apian iz Aleksandrije (Grčki: Ἀππιανὸς Ἀλεξανδρεύς Appianòs Alexandreús; Latinski: Appianus Alexandrinus; rođen oko 95, umro oko 165 n.e.) grčki istoričar kojui je kao rimski građanin živo i radio u Rimu, u vrijeme imperatora Trajana, Hadrijana i Antonija Pijusa. Njegov glavni sačuvani rad pod naslovom Historija Rima (grčki: Ρωμαϊκά Romaiká; Latinski: Historia Romana), obuhvata 24 knjige na grčkom jeziku, završen je 165 godine, par mjeseci prije Apijanove smrti. Stanovnike ovih područja, primarno Bosne, iako organizovane u mnoga plemena, naziva zajedničkim imenom Iliri, dok se teritorija većeg dijela Balkanskog poluostrva, ujljučujući tu i teritoriju Bosne naziva Dalmatia et Ilyricum. (Vol II, Books 8.2-12, Harvard University Press, 1912.)
Titus Livius, The History of Rome (Ab Urbe Condita),45.26.11-15.
Tit Livije) rođen u Pataviumu, današnja Padova, 59 p.n.e. u rodnom gradu je umro 17 n.e.

2. Ko su Bošnjaci? Šta znači biti Bošnjak? Šta mislimo kad kažemo Bošnjak?
Pripadnost svakog čovjeka etnikumu, narodu, naciji, jeste objektivno stanje a ne stvar ličnog izbora. Bira se i po volji mijenja politička partija, članstvo u udruženjima, sportski klub, ali ne i pripadnost etnikumu i narod. Kao boja očiju i otsci prstiju, ono što je čovjek po svom rođenju, to ostaje cijelog života, bez obzira kako ga administrativno svrstali ili kako se on sam izjasnio. Kao što niko ne može stvarno promijeiti ni izabrati svoju rasnu pripadnost (nego je ili crnac, ili bjelac, ili predstavnik žute rase, ili kombinacija ovih rasa), tako niko ne može promijeniti ni izabrati ni svoju etničku, narodnu i nacionalnu pripadnost. Duže od jednog stoljeća, Bošnjaci oficijalno nisu figurirali kao statističko-demografska odrednica, ali ni za renutak nisu prestali realno postojati, nitu su bili ono u šta su ih preimenovali, nego su realno bili i ostali ono što su oduvijek i bili – Bošnjaci. Naljepnice na flaši ne određuju,niti mijenjaju ono što se u njoj nalazi.
Postoji velika zbrka oko nacionalne pripadnosti. Nacionalna pripadnost je virtuelna, nominalna kategorija isključivo vezana za status podanika državi i utoliko potpuno nezavisna od ličnog izbora njenih građana. U SFR Jugoslaviji svi njeni stanovnici bili su nacionalno “Jugosloveni“- sasvim precizno rečeno, bili su definisani kao „Građani SFR Jugoslavije“, kako je bilo upisano u pasoš. Nestade Jugoslavija, iščezoše i Jugosloveni!. I danas u pasošu ni jedne države, suprotno od rasprostranjene kolokvijalne upotrebe, ne piše ni etničkam, ni narodna pripadnost, nego se jasno naglašava da je nosilac pasoša podanik te države: “Građanin“/Citizen of the USA/Srbije/France/Hrvatske, a ne da je “Amerikanac“, “Srbin“, “Francuz“, “Hrvat“. U pasošu građana BiH piše i sve dok god se BiH oficijalno tako naziva, pisaće samo: “Građanin“(Citizen of) BiH“, a ne „Bosanac“ pa čak ni “Bosanac i Hercegovac“. Prema tome, očigledno je da je kampanja za promjenu izvornog imena „Bošnjaci“ u “Bosanci“, islamofobična histerija usmjerena da se izbriše svaki trag postojanja Bošnjaka kao etnikuma, naroda i nacije, zajedno sa njihovom tradicijom, kulturom, jezikom i posebno – sa islamskom religijom.
Bošnjaci su etnikum/narod/nacija formiran kroz milenijume zajedničkog života na zajedničkoj teritoriji, etnički srodni, sa svojim jezikom, kulturom, duhovnim naslijeđem i državotvornom tradicijom. Biti Bošnjak znači pripadati ovom etnikumu/narodu/naciji. Kad kažemo “Bošnjak“, mislimo na isto ono što znači biti pripadnik bilo kog drugog naroda/nacije u svijetu koji se formirao kroz istoriju na sopstvenoj teritoriji. U tom smislu, ovi narodi/nacije se bitni razlikuju od politički definisane kategorije “nacija“ u državama formiranim osvajanjem tzv. Novog Svijeta (Sjeverna, Srednja i Južna Amerika, Australija. Novi Zeland) koji predstavljaju rasni, etnički, kulturni, duhovni i religijski konglomerat pripadnika naroda/nacija doseljenih iz drugih dijelova svijeta. Konkretno, iako su formalno definisani kao “nacije“, građani ovih država ne predstavljaju ni etnikum, ni narod, jer je pripadnost zajedničkoj državi njihov jedini zajednički imenitelj.

3. Jesu li Bošnjaci južno-slovenski narod i kakva je njihova povezanost sa Ilirima?
Zašto je to važno?
U svojoj etnogenezi, preci današnjih Bošnjaka, nazovimo ih proto-Bošnjaci (najprije kao Bošnjani, kasnije Bošnjaci), jesu authotnu narod koji, suprotno od opšteprihvaćene zablude, po svom porijeklu ne pripada Južnim Slovenima. Ovo pitanje je važno da bi se utvrdila etnička, historijska i kulturna posebnost Bošnjaka kao autohtonog naroda, koja se uobičajeno negira njihovim neopravdanim uključivanjem u korpus Južnih Slovena odnosno, u novije vrijeme relativizira tezom o njihovom navodno ilirskom porijeklu. Nepobitan i dovoljan dokaz je činjenica da su sredinom 7. vijeka n.e. prvi doseljeni pripadnici južnoslovenskih plemena, u Bosni zatekli Bošnjane kao autohtoni narod nastanjen na cijelom prostoru Bosne. Posebnost Bošnjaka kao naroda, odnosno, njihova nepripadnost Južnim Slovenima, bila je razlog zbog zbog kog su se vrlo malo miješali sa Južnim Slovenima za njih do tada nepoznatim narodima, kao i sa drugim narodima koji su prije i poslije Južnih Slovena dolazili u Bosnu i u Bosni se zadržavali, za razliku od Južnih Slovena. S druge strane, činjenica da je u etnogenezi Ilira udio neslovenskog elementa - na istoku Grka, Albanaca, Cincara, Rumuna i drugih, a na zapadu Njemaca, Italijana, Mađara, Čeha i dr. – mnogostruko viši nego kod Bošnjaka, ukazuje na to da su Bošnjaci i Iliri, iako istorijski i teritorijalno vrlo bliski, ipak dva naroda.
Značajno je napomenuti da je ilirsko etničko ime "Iliri" (Illyrioi) tvorevina grčkih trgovaca i njihovih pisaca, nastalo u VI stoljeću p.n.e. i da se odnosilo na njihove ne-Helenske susjede na sjeverozapadu, (Illyrii proprie dicti), do rijeke Drima. Tokom 3-eg stoljeća p.n.e. ovaj naziv se proširuje na žitelje nastanjene u dolini rijeke Neretve, a u 1-om vijeku p.n.e. kako se trgovina grčkih gradova sa lokalnim stanovništvom postepeno razvijala, ovaj naziv ouhvata cijeli region do rijeke Cetine. Sa kasnijim rimskim osvajanjima na Balkanskom Poluostrvu, naziv Iliri već se odnosio na cjelokupno stanovništvo ovog područja, sve do Dunava, odnosno na cijelu teritorij rimske provincije Ilirik (Illyricum). Svi grčki izvori (Tukidid, Teopomp, Diodor) i dr, ilirsku državu nazivaju Ilirija (grčki: Ἰλλυρία, latinski: Illyria). Današnji historičari, umjesto Ilirska Kraljevina i Ilirski kralj, identifikuju ilirsku državu sa pojedinim plemenima za koje nije pouzdano da li su pripadali Ilirima, pa se koriste nazivi: Kraljevstvo Enhelejaca, Kraljevstvo Peonaca, Kraljevstvo Taulanata, Kraljevstvo Dardanaca i Kraljevstvo Ardijejaca.

4. Da li je rimsko osvajanje Bosne bitno uticalo na njen demografski sastav?
Nije. Kroz cijeli ovaj period od gotovo dva stoljeća, demografsko jezgro je proto-Bošnjaka je ostalo kompaktno, a njihov broj je ostao stabilan, uz blag ali konstantan porast populacije. Ovo je omogućilo da se, uprkos činjenice što su poslije Batonovog ustanka 71. godine n.e, cijelom njihovom teritorijom zagospodarili Rimljani, kod proto-Bošnjaka očuva kontinuitet kolektivne svijesti o sebi kao posebnom narodu, koji oduvijek živi na sopstvenoj teritoriji, u Bosni kao u svojoj zemlji!