Historija Bošnjaka, kao i mnogih drugih naroda, obuhvata teške i tragične periode. Tokom njihovog postojanja, Bošnjaci su pretrpteli ozbiljne posltedice u vidu etničkog čišćenja, progona, maltretiranja i ubistava. Međutim, uprkos svim stradanjima, Bošnjaci su i dalje opstali kao narod. To je dokaz njihove snage, otpornosti i borbe za opstanak, kao i njihove sposobnosti da se izbore za svoje pravo na identitet, slobodu i dostojanstvo.

Njihova priča je priča o preživljavanju, hrabrosti i nade za opstanak, unatoč svim teškoćama kroz koje su prošli tokom njihove historije. Koliko god bilo bolno, ta iskustva oblikuju njihovu kolektivnu memoriju i identitet. Iako su prošli kroz izuzetno teške periode, pokazali su nevjerovatnu sposobnost da nastave dalje, da ponovo izgrade svoje zajednice i očuvaju svoju kulturu i tradiciju. Stradanja Bošnjaka nisu bila samo vezana za poslednji rat, već su se protezala kroz historiju, posebno tokom srednjeg veka, kao i u Prvom i Drugom svetskom ratu. Kroz period kraljevine SHS, i sve te periode, Bošnjaci su preživeli različite oblike nasilja, progonstva i nepravde.

U periodu osmanske vlasti na Balkanu, islamizacija Bošnjaka je bila proces koji je u mnogim slučajevima bio postepen i često motivisan različitim faktorima, kao što su ekonomske koristi, društvena mobilnost, ili čak lični i porodični razlozi, kao i da nikad više ne dožive maltretiranja sa istoka ili zapada i ti sve radi njihovog duhonog odgoja. Islam, kao religija, pa i sistem vlasti, u velikoj mjeri nijesu bili opresivni prema drugim religijama, uključujući hrišćanske crkve. U stvarnosti, Osmanlije su praktikovale politiku religijske tolerancije kroz svoj sistem zvan „millet“, u kojem su verske zajednice bile organizovane kao samostalne jedinice, sa određenim stepenom autonomije u pitanjima vere, prava i običaja.

Odnos između Bošnjaka i hrišćanskih crkava, kako Istočne (pravoslavne), tako i Zapadne (katoličke), često bio napet u srednjem vijeku, a u mnogim slučajevima i opresivan. Tokom srednjeg veka i kasnijih perioda, mnogi Bošnjaci su zaista tražili izlaz iz ovog opresivnog okvira, što je u mnogim slučajevima uključivalo prelazak na islam. Za razliku od osmanskog režima, koji je imao sistem religijske tolerancije, sa širim stepenom autonomije za sve veroispovesti, istočne i zapadne crkve, nisu pružale istu vrstu slobode i fleksibilnosti.

Bošnjaci, su narod, koji nisu direktno dio slavenske etničke grupe. Iako su Bošnjaci kroz istoriju bili pod uticajem slovenske kulturne i jezičke sfere (zbog geografske i istorijske povezanosti sa slovenskim narodima Balkana), oni sami nisu sloveni. Bošnjaci su autohtoni narod Balkana, čiji su preci bili u većini Iliri, i drugi starosjedioci Balkana. Tokom srednjeg veka, kao i u vreme osmanske vladavine, dio bošnjačkog stanovništva je prešao na islam, dok su mnogi zadržali svoje identitete. Njihova jezička i kulturna baština je veoma specifična, i, iako je jezik koji govore sličan jezicima drugih južnoslovenskih naroda, to nije razlog da ih nazivamo Slavenima. U stvari, Bošnjaci imaju svoj poseban kulturni identitet, koji je bogat mešavinom autohtonih i drugih istorijskih uticaja. Bosna i jedan dio Balkana, jedna je duboko duhovna i konzervativna sredina, koja se držala principa, koje su naslijedili od svojih predaka.

Jedan od specifičnih fenomena u Bosni prije osmanske okupacije bilo je bogumilstvo, odnosno pripadnost posebnoj hrišćanskoj sekti koja je imala heretička učenja prema zvaničnoj crkvi. Bogumili su verovali u specifične teološke ideje, odbijajući autoritet crkve, kao i mnoge hrišćanske dogme. Iako nisu bili brojan narod, bogumili su imali značajan uticaj u Bosni, jer su odražavali specifičan oblik hrišćanske vere koji je bio nezavistan od zvaničnih pravoslavnih i katoličkih crkvenih institucija. Bogumili i drugi slični pokreti, poput patarena, predstavljali su dualističku sektu, što znači da su verovali u postojanje borbe između dobra i zla, odbacujući tradicionalni crkveni autoritet. Iako su bili progonjeni, bogumili su ostavili svoj trag u istoriji Bosne, i delimično su uticali na kasniji razvoj religijskih i kulturnih običaja.

Iako su prešli na islam, Bošnjaci su zadržali jezik i mnoge etničke karakteristike koje potiču iz pred-smanskog perioda. To znači da su zadržali mnoge riječi, izraze i jezičke strukture koje su specifične za područje Bosne i Bošnjaka, a često su korišćeni toponimi (nazivi mesta) koji odražavaju staro-sjedilačku tradiciju. Jezik kojim govore danas, Bosanski jezik, ima sličnosti sa srpskim i hrvatskim, ali je specifičan za ovu regiju a uobičajeni su arapski, turski i persijski uticaji zbog osmanske prošlosti. Mnogi bošnjački običaji, naročito oni vezani za običajni život i praznovanja, duboko su ukorenjeni u pred-osmanskoj tradiciji. To uključuje razne običaje vezane za proslave, i venčanja, a tu je i specifična bošnjačka kuhinja koja se razvijala pod uticajem osmanske, ali i autohtone tradicije.

Glavni jezik predslovenskih naroda u Bosni i Hercegovini bio je ilirski. Iliri su bili jedan od najvažnijih autohtonih naroda Balkana, i nastanjivali su šire područje, od današnje Albanije i Crne Gore, Dalmacije te do centralne Bosne. Iako se ilirski jezik nije sačuvao u pisanoj formi, mnogi toponimi (nazivi mesta), imena i drugi lingvistički tragovi ukazuju na njegovu prisutnost. Ilirski jezik je bio indoevropski, ali njegova tačna pripadnost nije u potpunosti razjašnjena jer nije preživeo pisanu formu.

U jednom dijelu Balkana, uključujući djelove Bosne i Hercegovine, živjeli su Trčani koji su govorili tračanskim jezikom, koji je bio indoevropski jezik, ali, slično ilirskom, nije preživeo u pisanoj formi. Ipak, tragovi tracijskog jezika i kultura se mogu pratiti kroz arheološke i lingvističke izvore.

Dolaskom Slovena na Balkansko poluostrvo, tokom 7. vijeka, oni su doneli svoje jezike i počeli da se mešaju sa autohtonim stanovništvom, uključujući Ilire, Tračane i druge. Iako se proces slavenizacije nije dogodio odmah, nego postepeno. Autohtoni jezici Balkana (kao što su ilirski i tračanski) postepeno su nestajali, a slovenski jezik je postao dominantan.

I ako se prva migracija Slovena na Balkanskom poluostrvu dogodila u 7. veku, njihova prisutnost u početku nije bila velika i uglavnom se koncentrisala u istočnim i severnim delovima Balkana. Kroz vreme, proces asimilacije i mešanja sa autohtonim stanovništvom doveo je do usvajanja slovenskog jezika i kulture. Tako je slavenski jezik, koji je postao dominantan, postepeno prešao u svakodnevnu upotrebu među različitim narodima Balkana, uključujući i Bošnjake.

Poznato je da jezik dolazi od "majke", i u ovom kontekstu jezik postaje centralni nosilac identiteta. Proces slovenizacije, koji je bio dug i postepen, podrazumijevao je ne samo usvajanje jezika, već i promene u kulturi, običajima i svakodnevnim životima ljudi. Tokom ovog mešanja, autohtono stanovništvo Balkana zadržalo je mnoge od svojih kulturnih osobitosti, dok je jezik postajao sve više slavenski. U Bosni i Hercegovini, kao i u južnim delovima Balkana, slavenski doseljenici su se, u početku, miješali s autohtonim stanovništvom. Mešoviti brakovi između Slovena i Ilira/Traka, kao i zajednički život, bili su ključni u ovom procesu. Zbog toga, slavenski jezik nije odmah postao dominantan, ali je tokom vremena uzimao sve veći prostor, jer su deca često usvajala jezik majke.

Zato, kada govorimo o Bosni i Hercegovini, kao i o južnim delovima Balkana, proces slovenizacije bio je spor i postepen, a slavenska komponenta je postajala dominantna tek tokom dužeg vremenskog perioda. Dakle, etnička slika tih regiona nije bila toliko "slavenska" u početku, kao što je to bio slučaj u drugim delovima Balkana. Kao što smo ranije pomenuli, slovenizacija Balkana nije bila "potpuna" i nije podrazumevala potpuno istisnuće autohtonih naroda, kao što su Iliri, Traci i drugi. Autohtoni narodi su se mešali sa slovenskim doseljenicima, ali nisu nestali. Samim tim, genetski tragovi autohtonih naroda su preživeli u velikoj meri, dok je prisustvo slavenskog genetskog materijala u ukupnoj populaciji manji nego što bismo očekivali. Samo da napomenem: Narodi ako se pretopljavaju oni se ne isparavaju! Zar ovo nije duboka i interesantna metafora, koja nosi snažnu poruku o opstanku naroda i njihovom identitetu. Može se tumačiti na različite načine, ali ako uzmemo u obzir ovu misao, može se reći da se narod, bez obzira na sve izazove i promene kroz istoriju, neće "nestati" ili "ispariti" tek tako. Umesto toga, on se prilagođava, menja, evoluira, ali ipak čuva svoje temelje i identitet.

Balkan je poznat po velikoj genetskoj raznolikosti zbog njegove istorije migracija, mešanja naroda i kulturnih uticaja. To znači da je genetski identitet Balkana u velikoj meri rezultat složenih interakcija između različitih naroda, a ne samo posledica slavenskih migracija. Dakle, genetsko prisustvo Slovena u južnom Balkanu je u manjem procentu nego što bi istorijski narativi mogli sugerisati. To je deo šire slike složenosti balkanskih identiteta, koja se ne može svesti samo na jedan faktor, kao što je slavenska migracija. Kada govorimo o genetskom prisustvu Slovena na Balkanu, posebno južno od Save i Dunava, istraživanja pokazuju da slavenski genetski materijal čini manji procenat u poređenju s drugim etničkim i genetskim komponentama koje su prisutne u tim regionima. Genetske studije koje analiziraju Južne Slovene, uključujući Bošnjake, Hrvate, Srbe i druge narode u regionu, pokazuju da je slavenski genetski doprinos prisutan, ali nije dominantan nego u manjem procentu, naročito u delovima Balkana južno od Save i Dunava. Eto toliko za ovaj put!