Kolumne
ISLAM I NAUKA
|
|
Autor: Dr. Šemsudin H. Hadrović
Objavljeno: 19. December 2024. 02:12:28
- „Tinta učenjaka je vrijednija od krvi mučenika“. (Hadis)
- „Ko opismeni deset vjernika, zaslužuje Džennet“. (Hadis)
- Islam je nauka
- Historija prešućenih činjenica-
(Kako je, kada i zašto prestala da se razvija islamska nauka)
ABSTRACT
Ovaj je rad nastao u kontekstu programskih aktivnosti IHDAS-a, a u okviru BANU-a, sa namjerom da u traženju sopstvenog identiteta Bošnjaka na Balkanu, prije svega zemalja bivše SFRJ, približi javnosti a posebno mladima činjenicu da je postojalo „Zlatno doba Islamske nauke“ u periodu od 750-1258.) godine, te njeni promotori, (koji su po priznanju svjetske naučne elite) zadužili kulturnu povijest, prije svega kao čuvari, prenositelji i stvraoci mnogih civilizacijskih vrijednost.
Ključne riječi: Islam, Islamska nauka, islamski učenjaci, zlatno doba islama
UVOD
Ove je hadise autor nekada davno pročitao u jednoj od zbirki hadisa. Bio je nakratko zatečen, zbunjen. Tokom života se često prisjećao toga. Međutim, kako se u tim se godinama nije bavio dubljom analizom značenja zabilježenih hadisa (poslanika Muhammeda a.s.) ona je ipak u okolnostima u kojima je njegova generacija živjela, u njemu napravila „diskretnu distancu“ spram onoga što su tada imali prilike čuti ili naučiti o Islamu. Od tadašnje uleme posebno. U današnje vrijeme, kada je vjera postala dominantan dio naših života nastavio je intenzivnije razmišljati o tome, što je uzrokovalo da počne sebi postavljati mnoga pitanja na koja u početku nije imao odgovora.
Dakle, ako je taj hadis izrekao poslanik Muhammed s.a.v.s., ili uostalom bilo ko drugi i bilo kada, znači da su nesumnjivo pored ostalih postojale dvije najznačajnije kategorije ljudi o kojima se u njemu govori. Učenjaci -naučnici i vjernici, mučenici-šehidi.
I sada, u kontekstu prioritetne potrebe i želje za širenjem Islama toga doba, veličanstveni um poslanika Muhammeda s.a.v.s. nadahnut Božjom voljom prenosi taj stav i obznanjuje ga narodu, obznanjuje ga vjernicima(!!!), dajući prednost učenjacima i ističući vrijednost i značaj učenjaka, što je bila revolucionarna odrednica koja je snažno „povukla muslimane i islamsku civilizaciju“ ka sveopštem napretku i konačno ka svekolikoj dominaciji medju narodima tada poznatog svijeta.
Kako je onda došlo do pada islamske nauke, njenog slabljenja i skoro nestajanja sa sjetske naučne pozornice? Odgovor na ovo pitanje moguće je pronaći jedino kroz postavljanje i traženje odgovora na niz drugih pitanja:
1. Kako je ostvarena ta svekolika civilizacijska, prije svega naučna i vjerska dominacija muslimana, koji su u prvih sto godina od objave (610.) osvojili, srednji istok, dobar dio dalekog istoka, čitavo sredozemlje te čak i dio Evrope u Anadaluziji (sadašnjoj Španiji i Portugaliji)?
2. Na koji način su ti učenjaci uspjeli da budu prepoznati kao najvažniji dio tadašnjeg islamskog društva?
3. Ko su bili učenjaci toga doba i kasnije sve do XV stoljeća koji su obezbjedjivali uspon Islama
4. Šta je uzrokovalopad islamske nauke, te posljedično slabljenje i povlačenje islama sa tih prostora na kojima su prko VIII vijekova bili dominantni u svakom smislu te riječe?
5. Kakav je danas odnos islama i nauke u islamskom svijetu generalno a posebno kakov je taj odnos na prostorima na kojima mi danas živimo?
6. Šta bi danas trebalo preduzeti da se sjaj „Zlatnog doba islama“ iz perioda VIII-XV stoljeća koliko toliko vrati na svjetsku pozornicu?
ISLAMSKI UČENJACI
- Pored mnogobrojnih naučnih okrića islamskih učenjaka „ZLATNOG DOBA“, islamske nauke, izdvajaju se i antibakterijski izumi: Sapun, Al-kuhul, (Alkohol) dezinfekcija i Karantin (Ibn Sina) (Al Arbaniya- Četrdeset / Quarant-in), (od Quarant (lat.-četrdeset)
Svi ovi izumi su se počeli primjenjivai u Bagdadu u bolnici davne 805-e godine (Khalif Harun Al Rašid).
V-i Abasidski kalifa Harun al Rašid Bagdan 805 god. “Kuća mudrosti“ (Bayt al Hikmah)*
USPON
Cjelokupna nauka srednjeg vijeka je poznata uglavnom kao „Islamska nauka“ iako se sam pojam NAUKA ne može definisati po vjerskoj ili nacionalnoj odrednici, jer NAUKA je jednostavno civilizacijska tekovina i ona pripada svima.
ZLATNO DOBA ISLAMSKE NAUKE (VII – XV) je za kršćane u zemljama Evrope zapravo bio ono što se zove „Mračni srednji vijek“!!!???
Intelektualni susret „Grčke i Arabije (misli se na razmjenu naučnih iskustava) bio je jedan on najvažnijih dogadjaja u historiji civilizacije. Tada su Muslimani, prepoznavajući značaj nauke na temeljima grčkog iskustva napravili društvo koje sve do XV stoljeća držalo civilizacijski i naučni primat tada poznatog svijeta.)[1*]
Od prve naredbe svemogućeg Allaha dž.š. prenesene preko Džibrila poslaniku Muhammedu s.a.v.s.: IKRE (uči), pa do momenta kada su muslimani kazali: “Traži nauku, pa makar u Kini“, bilo je jasno da je nauka dobila prioritetno mjesto u životu muslimana, i ona se od tada počela nezadrživo razvijati, doživjevši svoj najveći procvat od osmog do XIII pa i XV stoljeća. Taj period od 8 vijekova (VIII - XV) koji je započinjao prvo sakupljanjem, prevodjenjem na arapski jezik dotadašnjih naučnih znanja indijske, asirske, iranske, kineske i grčke civilizacije te nihova dugogodišnja analiza je zapravo bio „zlatni period“ islamske nauke. Najvažija stvar u svemu tome je to da je to bilo uvođenje naučne metodologije i prevodi su u dužem vremenskom periodu bili podstrek naučnih napredaka istaknutih učenjaka toga doba, tj. onih koji su živjeli u islamskom svijetu srednjeg vijeka. Oni su poticali iz različitih etničkih grupa, bili su to: Perzijanci, Arapi, Asirci, Kurdi, Egipćani, Indijci, Predosmanska plemena i drugi. Naravno, većina njih su bili Muslimani, ali je bilo i Kršćana, Jevreja, Hindusa i drugih. Ono što se podrazumijevalo pod pojmom Islamske civilizacije sadržavalo je mnogo kultura i vjera toga doba, mada je Islam bio dominantan.
Kada je riječ o islamskoj nauci njeni se korijeni prije svega nalaze u grčkim, perzijskim arapskim, indijskim, kineskim i nekim drugim manje uticajnim učenjima. Tadašnji obim islamskih naučnih dostignuća još uvijek nije u potpunosti obuhvaćen, niti shvaćen ali je svakako izuzetno velik i predstavlja ogroman doprinos ljudskoj civilizaciji.
Na krilima Kur'anskih objava koje se odnose na to pitanje uz djelomičnu podršku i razumijevanje tadašnjih „nosioca vlasti i moći“ nauka je doživjela takav zamah i procvat da su prosto arapski jezik i Islam bili sinonimi za nauku i načna postignuća toga doba. To se posebno odnosilo na Bagdad i “Školu mudrosti“ u njemu, te nešto kasnije na prvi univerzitet u svijetu gradu Fes u Maroku kao i na Andaluz tj. na gradove u Španiji kao što su Kordoba, Granada i drugi.
Jer, ako je proklamovan i stav da se svijet pored neophodnog posredovanja vjerovjesnika drži na četiri stuba:
1. - znanju učenih,
2. - pravdi moćnih,
3. - molitvi pravednih,
4. - hrabrosti odvažnih,
onda je jasno da je time obezbijeđena ne samo egzistencija tog društva već i njegov beskonačni prosperitet.
Dakle, muslimani toga doba su na vrijeme uočili značaj nauke i naučnih dostignuća te su se posvetili pronalaženju, prevođenju i izučavanju nauke starih Grka, Bizantinaca, Rimljana, Indijaca, Kineza i drugih i nisu zanemarili značaj i potrebu da se na temelju tih saznanja nastavi razvijati i unapređivati sve ono pod čime se podrzumijeva termin „islamska nauka“. Prva naslijeđena naučna znanja i dostignuća zapisana su na klinastom pismu i hijeroglifima. Međutim, perzijska, grčka a naročito islamska civilizacija malo je ili skoro nimalo tih znanja u tom dobu mogla dešifrovati i koristiti. Zato se pristupilo sakupljanju i prevođenju dostupnih znanja prije svega grčke nauke i civilizacije u kojoj je Sokrat dao filozofiju a Aristotel - nauku. I jedna i druga su naravno postojale i prije ove dvojice, ali tek u embrionalnom obliku, a sa njima su rođene. Sva znanja prije Nove ere, bila su objašnjavana natprirodnim silama. Za njih su bogovi bili svugdje prisutni i sve određivali. Grci su bili prvi koji su se usudili dati prirodna objašnjenja svemirskih veza i tajanstvenih dešavanja. (Tales iz Mileta 640-550) i njegov učenik Anaksimander (610-540) su bili prvi koji su učinili te naučne korake, tvrdivši da su sunce i planete tek vatrene lopte a ne nikakva božanstva. [2*]
Kasnije su Leukip (oko 440.prije Hr) i njegov učenik Demokrit otvorili prostor o atomima i njihovom slobodnom kretanju. Glavni izvori naučnih znanja za muslimane toga doba su bila učenja tzv. Polimata Sokrata, Platona i Aristotela i drugih, koji su bili multitalentirani učenjaci, i koji su se bavili mnogim naučnim disciplinama.
Oblasti istraživanja islamskih učenjaka (HAKIMA) su prevashodno bile: matematika, astronomija, medicina, epidemiologija, fizika, alhemija, kosmologija, oftalmologija, geografija, kartografija, sociologija, psihologija, filozofija, antropologija i dr. Naučnici toga doba su u srednjem vijeku zastupali tzv. HOLISTIČKI koncept. [3*]
Kada danas pretražujemo internetski dostupne materijale-linkove o islamskoj nauci i islamskim naučnicima uopšte, obično nailazimo na ono što se odnosi na period izmedju osmog i petnaestog stoljeća. Taj period je označen vrhuncem, „zlatnim dobom islamske nauke“, čiji su glavni predstavnici Abu Abas (731- ?) Abbas ibn Firmas (875- ?) Ibn-Al Haytham,(X stoljeće), Al Biruni (973-1048) Al Jazari (1136-1206), Al Kindi ( ? ), El Gazali ( ? ), Ibn Sina (Avicena), Ibn Ružd –Averoes 1126-),, Ibn Khaldun al-Aash- ari, (1332-1406), Omar Khayyam (1048-1131), Zheng Ze (1371-1435) Gazi Husref Beg, (1480. u Serezu - Grčka,) Ibn Arebi, Jabir ibn Hayan, Ar Razi, Yunus Emre, i mnogi drugi.
DOMINACIJA
Između ostalog, značajan doprinos razvoju nauke ima se zahvaliti snažnom razvoju trgovine i veoma čestim kontaktima sa drugim narodima bliskog i dalekog istoka koji su koristili „ put svile“ te dodatno sredozemlja, gdje su dominirali trgovci muslimanskih zemalj a posebno oni iz Andaluzije koji su razvili snažnu pomorsku trgovinu. Iz tih sredstava koja su obezbjedjivana trgovinom i koja su u jednom momentu vladavine Omejadske države iznosila 12 miliona dukata, što je bilo neuporedivo više nego što su imali svi tadašnji vladari Evrope, nije bilo teško finansirati razvoj naučnih disciplina. Ti pronalasci su fascinirali učenjake nemuslimane tadašnje Evrope, tako da su mnogi od njih dolazili da žive i stvaraju u muslimanskim zemljama, jer su u zemljama Evrope bili proganjani zbog svojih slobodoumnih idea i stavova. Mnogima je prijetila i smrt. Zbog toga su bukvalno „hrlili“ ka muslimanskim zemljama, posebno ka Andaluziji, gdje su u ugodnim baščama i hladovini Kordobe i Granade, uz uvijek prisutan žubor vode sa mnogobrojnih česama mogli čitati šta su željeli i stvarati šta su htjeli.
Dok se u Evropi toga doba sputavala i proganjala svaka slobodoumna misao i ideja koja nije korespondirala sa crkvenom dogmom, dotle su u islamskom svijetu ljudi slobodnog duha slobodno pokretali proces otkrivanja nauke i njenih beskrajnih mogućnosti, bez straha i opasnosti da ih neko institucijski nadgleda ili ugrožava.[4*]
Tu pokretačku snagu su činili krugovi dobrostojećih ljudi koji su se neformalno, dakle vaninstitucijski okupljali u velikim gradovima, centrima nauke i trgovinekao što su Bagdad, Damask, Alep, Karo, kasnije Fes u maroku te Kordoba i Granada u Andaluziji i tu razmjenjivali svoje ideje, znanja i iskustva.[5*]
Nažalost, djelovali su uglavnom individualno, (kao uostalom i danas) i bili upućeni sami na sebe bez neophodne uzajamne kompeticije, što je vremenom dovelo do toga da pored ostalih uzroka islamska nauka počne zaostajati naročito u komparaciji sa naukom koja se u medjuvremenu užurbano razvijala u kršćanskoj Evropi.
I danas fasciniraju sposobnosti POLIMATA/HAKIMA da u tako davnom vremenu bez mnogo naslijeđenih znanja i pomagla prepoznaju prioritetne teme koje se tiču države, društva i svakodnevnog života narodna u cjelini. Posebno su veliki njihovi konkretni izumi i doprinosi svjetskoj nauci u svakom smislu i svakoj oblasti.
(Tu su se školovali tadašnji veliki duhovi Evrope: Gerbert od Orijaka kasnije postao papa Silevester II, Anđelard von Bat, Leonardo de Pisa - obnovio matematiku na zapadu, Albert Veliki, Robert Bekon, Mišel Skot, Alfonso X, Toma Akvinski, Francuz Abelar i mnogi drugi koji su strastveno pristupili prevodjenju islamskih knjiga iz svih naučnih oblasti te tako postavili temelje kasnijoj evropskoj nauci koja je postepeno preuzimala primat). [6*]
Šta se dešavalo u tom periodu od sedam-osam vijekova? Nauka se razvijala u svim pravcima. Entuzijazam je na sve strane rastao. Islamski državnici su proširivali teritiorije svojih uticaja, i finansirajući individualni razvoj nauke obezbjedjivali dominaciju u svim oblastima tada poznatog svijeta.
Međutim, nakon tih prvih 100 godina ekspanzije, te kasnije izmedju dvanaestog i trinaestog stoljeća očito je da su muslimanski lideri toga doba na trenutak „prispali“, pa potom zaspali čvrstim snom, uljuljani u blagodeti nasljedja svojih predaka te svekolikog komfora koji su te blagodeti pružale. Kršćani su u medjuvremenu, boraveći u islamskim zemljama, malo po malo preuzmali stečena znanja i naučna iskustva muslimana, i dok su ovi „spavali“, ili se medjusobno borili i ratovali za vlast dijeleći se na sunite i šiite prije svega, kršćani su strasno nastavili razvijati naučne discipline,ujedinjavali se i tako kroz vrijeme preuzeli primat i apsolutnu dominaciju koju i dan danas imaju.
PAD
Šta je još uticalo na tako drastičnu promjenu odnosa „islamske“ i „kršćanske“ nauke nakon XIII stoljeća ?Analitičari navode da je ključni momenat početka pada islamske nauke bio pad Bagdada 1258. godine, kada su Mongoli predvodjeni Hulagu-khanom za svega 12 dana (29. januar – 10. februar) osvojili i porušili te opljačkali Bagdad počinivši mnoga zlodjela. Uništena je ogromna bagdadska biblioteka, srušena i potpuno uništena „Kuća mudrosti“ koju je u cilju razvoja i unapređenja nauke osnovao Harun al –Rašid, (763-809), peti Abasidski kalifa. Tako je Abasidski kalifat počeo lagano da propada a sa njime prvo da stagnira a potom da slabi i nestaje islamska nauka i njen uicaj na svijet.
Pored toga je uvriježeno mišljenje da su kasnije Osmanlijski vladari, odrekavši se Khalifata i formirajući Sultanat bili prije svega osvajači i graditelji a da su manje ili slabo podržavali ili davali značaj nauci koja je nastavila da stagnira. Oni koji su raspolagali tadašnjim budžetima (parama) prestali su finansirati naučnike toga doba, a tada kao i sada nauka je zavisila od razumijevanja i materijalne potpore vlastodržaca.
Veoma važnu ulogu u procesu stagniranja i zaostajanja islamske nauke odigralo je i pomanjkanje komunikacije između gradova, centara nauke i kulture te samih aktera – učenjaka. Putovanje iz jednog centra u drugi je trajalo mjesecima što je usporavalo mogućnosti neophodne saradnje i razmjene ideja i iskustava. Evropa se u tome pored ostalog mnogo bolje snašla. Tako je primat lagano počeo da se gubi.
Tome je u velikoj mjeri doprinijela i činjenica da je islamska religija sve više preuzimala stvari u svoje ruke, u čemu se velikani islamske nauke „Zlatnog doba“, djelujući individualno, bez neohodnih institucija nisu najbolje snašli. Tadašnji vjerski autoriteti- tumači Kur´ana i hadisa su neoprezno proizvoljnim objašnjenjima dodatno doprinijeli da se „uguši “ nauka koja je kao prioritetni princip Kur´ana u njemu postojala.
Aktuelnost tumačenja Kur´anskih ajeta i hadisa je poseban problem. Naime, njihovo tumačenje ima više pouzdanosti i preciznosti što je bliže današnjem vremenu.Suprotno tome, mnogi pripadnici današnje uleme su skloni vjerovanju da je tumačenje Kur´ana i hadisa završen proces, te da se tu nema šta dodati ni oduzeti, jer je to tumačenje dato od strane najuglednije islamske uleme iz prošlosti.[7*]
Tačnost Kur´ana i hadisa je neupitna, ali je njihovo tumačenje dinamična kategorija u kontekstu vremena u kojem se na njih pozivamo i oslanjamo. Prosto je nedopustivo zanemarivanje naučno-tehnoloških i svih drugih civilizacijskin napredaka u posljednjem mileniju te se oslanjati na stavove onih koji su tumačili Kur´an i hadise u vremenu u kojem su im bila dostupna tadašnja naučna i druga znanja.
Medjutim Kur´an i hadisi su multidiscplinarni islamski izvori, i služe kao koristan izvor mnogih naučnih otkrića. a ta srednjovjekovna tumačenja nisu, niti su mogla uključivati sadašnja naučna dostignuća iz fizike, hemije, biologije, medicine, astronomije, psihologije, sociologije i drugih naučnih disciplina.[7**]
Tumačenje Kur´ana i hadisa je naučna disciplina i to je vječan proces koji obavezuje svakog islamskog učenjaka da istražuje njihov smisao u skladu s novim saznanjima kojima nas Allah dž.š. podučava. Ne smijemo dozvoliti da naučna otkrića realiziraju naučnici sa zapada koristeći tumačenje Kur´anskih ajeta za svoja nova otkrića.[7***]
Postavlja se takodjer i pitanje: Da li je islamski konzervativizam na istoku dodatno „ugušio“ skeptični duh i ambiciju islamskih učenjaka da nastave sa uspješnim razvojem nauke? Što bi trebalo dodatno istraživati i utvrdjivati. Svakako je u dugom periodu vladavine Osmanlija, nauka zapostavljena na račun tradicionalne vjere koja je za sve aspekte svakodneng života tražila potvrdu u Kur`anu, hadisima, iskustvu vjernika a tek na kraju prijedlozima racionalnih. Na taj način je „sumnja“ kao univerzalni pokretač naučne misli do te mjere obeshrabrena da je skoro i nestala.
Posebno je zanimljiva u poražavajuća činjenica da su se ovom temom (ISLAM I NAUKA) neuporedivo više bavili, čak i u savremenom dobu naučnici nemuslimanske provenijencije, nego što su to činili oni kojima je to bila obaveza, dakle muslimanski učenjaci. Nostalgični osjećaji muslimana i muslimanskih naučnika danas neće pomoći da se Islamska nauka vrati na put „zlatnog doba“ tj. put kada je punih 500 godina arapski jezik bio sinonim za nauku i svekoliko stvaralaštvo. dok je recimo perzijski jezik prije svega bio sinonim za filozofsko i poetično stvaralaštvo.
Današnji odnos muslimana i nauke je generalno odraz viševjekovne stagnacije islamske nauke. To se najočitije vidi kada se kompariraju naučna dostignuća kršćanskog svijeta i zemalja u kojima žive muslimani. Naravno, pri tome ne treba smetnuti s uma niti zaobići naučnu i svaku drugu ekspanziju kineske i drugih civilizacija. Kada je u pitanju taj odnos u zemljama Evrope, odnosno zemljama Balkana u kojima žive muslimani više je nego jasno da je tek ovdje egzaktna nauka najblaže rečeno zapostavljenja, u korist vjere i vjerske pokornosti koja je u ekspanziji. Pri tome se zaboravilo na unverzalni princip da je Intuitivni um sveti Božji dar koji vodi ka napretku, a da je ono racionalno postalo vjerni sluga Boga. Zaobilaženjem znanja (al-ilm), sumnji, novih pogleda i promišljanja učinila se velika nepravda religiji, u ovom slučaju islamskoj.
Ipak najveći doprinos islamske nauke je pored ostalog i to da su u praksu uveli naučni metod.
I S. H. Nasr (Teheran, 1933-?) je kao pionir-nosilac savremene historije i filozofije nauke u Islamu nastojao prezentirati svoje stavove i redefinirati mjesto, karakter i značaj moderne nauke u islamskom svjetonazoru. 9*]
ŠTA NAM JE ČINITI?
- Danas bi trebalo iznova preispitati odnos vjere i nauke, ulogu religije i racionalnih nauka i njenih metoda u kreiranju svakodnevnog života muslimana, obzirom na etičke implikacije koje proizvodi. U ostalom i veliki El- Gazali i Ibn Haldun su još u 14 stoljeću pokušavali dokučiti „razloge opadanja naučne aktivnosti na islamskom Magribu“. [8*]
- Moramo biti svjesni svoje posebnosti na ovim prostorima. Da bismo to postigli potrebno je da se upoznamo sa svojom prošloću, tradicijom, svojim tradicionalnim identitetima i velikanima koji su doprinijeli usponu i „Zlatnom dobu“ Islama i islamske nauke.
-Prije svega je potrebno objektivno i principijelno razdvojiti vjersku i svjetovnu nauku, izbjegavajući ponavljanje nepotrebnih nesporazuma koji proizilaze iz objektivne različitosti vjerskog i svjetovnog.
- Kako nesumnjivo imamo veliki broj istaknutih naučnika diljem svijeta, pronaći način kako da se oni institucijski animiraju, pri čemu moramo imati na umu da sadašnji vjerski narativ nije ono što bi za njih bio motiv u tom smislu.
-U okviru postojećih nacionalnih institucija osnovati fondaciju koja će se isključivo baviti potporom (stipendiranjem), praćenjem (do najviših akademskih referenci) i profesinalnim etabliranjem posebno nadarenih kadrova koji bi kroz vrijeme bili garant kontinuiranog napretka u naučnom smislu.
-Islamska zajednica (u svakoj zemlji) bi mogla / trebala biti nosilac i garant realizacije i opstojnosti tog i takvih projekata, ali bi prije toga trebala promijeniti i pomiriti sadašnju percepciju vjere i nauke kao objektivne i egzaktne djelatnosti, bez koje sav smisao bivstvovaja na planeti zapravo nebi imao smisla.
DOKAZI:
- Da li je i kada ko čuo da imami pominju bilo koga od velikih umova, učenjaka. Vjerovatno nije, jer se pominju samo oni koji se zovu „Sakupljači i čuvari hadisa“. A da li je to dobro, prosudite sami.
- Politika Talibana i Mudžahedina u Afganistanu i drugim islamskim zemljama;
- Stanje nauke danas generalno u islamskim zemljama;
- Današnji odnos Islamske religije i nauke u svijetu sa posebnim osvrtom na odnos u zemljama bivše Jugoslavije;
- Ažurnost naroda prilikom izgradnje vjerskih objekata-džamija;
- Sveprisutnost religije u svakodnevnom životu pojedinca i zajednice;
- Konformizam i samodovoljnost solitarne naučne elite
- Nepostojanje institucija i neadekvatan doprinos postojećih institucija;
- Lična Iskustva sa Hadža iz kontakata sa Talibanima, mudžahedinima, sudanskim muslimanima, muslimanima iz Kine, Indonezije, Bangladeša, Čada, Malija, Rusije...
- Zanimljivo bi bilo istražiti teme diplomskih, magistarskih i doktorskih radova muslimanskih učenjaka generalno sa posebnim osvrtom na učenjake muslimane Evrope i Balkana u posljednjih 100 godina.
- Takodjer bi bilo zanimljivo istražiti teme radova svih stupnjeva akademskiih obrazovanja evropske uleme, sa posebnim osvrtom na ulemu IZ u bivšoj SFRJ, i kasnije u zemljama nakon raspada iste.
(Pri tome nas ne smije zavarati činjenica da se ulema ipak bavi mislimanskim učenjacima „Zlatnog doba“ islamske nauke, ali se to bavljenje odnosi na skupinu naučnika toga doba koji su poznati kao „Sakupljači hadisa“) tj. „prenosioci hadisa“ i prevashodnon su bili teolozi. Među njima se posebno ističu: Muhammed ibn Abdul Vahab (1703-1792), Abdulah ibn Abas (618-687), Abu Hanifa (699-767), Abd al-ahman al Awzai( 707-774), Abu Abdulah al-Basri( 900-980),Ibn Haldun (732-806), El Gazali i EL Buhari, Al Rumani, Said ibn Džubaj, Davud al Zahiri, Ibn Šahrašub, (1075-1192). mnogi drugi).
Uostalom ako je ljudski um unverzalan, zašto i danas nebismo prihvatili značaj i doprinos savremenih POLIMATA i Hakima koji veoma često dopunjuju onošto „prifesionalci“ propiste iline stignu?
Muhammed a.s. rođen 570. - preselio 632. godine.
Objava počela 610 – 632. (23 godine)
(Doba pravednog khalifata za vrijeme vladavine prve četiri Khalife)
LITERATURA:
- Marija Benić Penava-Đuro Benić, Sveučilište u Dubroniku, Odjel za ekonomijui poslovnu ekonomiju,2019 god.
- AVICENNA, ABI ALI IBN SINA, Metafizika, Demetra, Zagreb, 2012.
- Al - BIRUNI, The Book of Instruktion in the Elements of the Art of Astrology
Wright, R. Ramsay (prev.) Kessinger Publishing, 2004.
-Al Farabi, Uzorita država. Demetra, Zagreb, 2011.
- ARISTSOTEL, Nikomahova etika, Fakultet političkih nauka, Zagreb, 1982.
-Sahib Muminagić, Zlatno doba islamske medicin, Sa,2021
-Tanja Rudež, Zaboravljeni islamski geniji:što su arapski učenjaci dali svjetskoj znanosti,Tabula rasa Zg,2009
-Bučan, Danijel, Al Gazali i Ibn Rušd: Mišljenje u svjetlosti vjere i razuma, Hrvatsko filozofsko društvo, Zagreb, 1991. Kale, Eduard, Al Furghani on he Astrolabe, Franz Steiner Verlag Wiesbaden GmbH, Stuttgart, Conger, Heat 2005.
-Owerbay, Schaw –Schorer, Jimmy Conger, Hearter: „Al Hhawarizmi, University of Kemtucky,, (15.IX.2019.).
- O¨Conor, John Joseph-Robertson, Edmund F., Abu Ja´far Muhammad ibn Musa Al Khwarizmi“, Mac Tudor History of Mathematics archve, University of St.Andrews. Scotland,, (4.09.2018)
- Georg Saliba, Al –Biruni: „Persian Scholar and scientis“, Encyclopedia Britannica, >www. Britannica.com./al-Biruni<, (15.XI.2019.)
-Stanojević, Vladimir, Arapska medicina (historija medicine) Medicinska knjiga Beograd-Zagreb,1953.
-Džavid Begović, Blokad ilsamskog uma, Preporod, Sa, 2016.
-Resul Mehmedović AtTELJE, aprilsko izdanje+384, 2021, Sa, O Kitabal-Haragu, najpoznatijem djelu imama Abu Jusufa
-https://sh Wikipedija/ org/wikiKategorija: Muslimanski učenjaci
-https://www.deutschlandrundfunkkultur.de/muslimischeuniversalgelehrte-die-bluetezeit-der100.html
-https://de.wikipedia.org/wiki/Blutezeit_des_Islam
-https://znaci.ba/tekstovi/islam-i-moderna-nauka-I-dio
-https://www.dialogos.ba/sredovjekovnim- predodžbama -islama –je- mjesto -u -srednjem -vijeku
-https://arhiva.tacno.net/kultura/uspon-i-pad-islamske-nauke/
-Https:// wikipedia:/islamski ucenjaci/
-https://www.dialogos.ba/nauka-u-osmanskom-carstvu-sputan-okovima-tradicije/
-Zekat, Duhovnost, Nauka je farz, SA, 2023
-https:tabuislama.net/tabu-serijatsko-sakaćenje/
-https://sr.wikipediaorg/wiki/Universitet_Al_Karauin
-https://voxfeminae.net/strasne –zene/fatima-al-fihri-osnivacica-prvog-svjetskig-sveucilista/
-https://www.dialogos.ba/preporod-evrope.je.dosao-s-muslimanskim-osvajanjem-spanije/
-https://stav.ba/vijest/bez-djela-islamskih-znanstvenika-renesansa-bi.kasnila.200-godina/864https://www.dialogos.ba/islamski-primat-i-stagnacija-u-nauci/
-https:/www.poziistine.com./zasto-se-presucuje-muslimanski-doprinos-nauci/
-https://www.dialogos.ba./genijalni-um-islamske-civilizacije-al-masudi-arapski-herodot/
-https://balkantimes.press/kolijevka-nauke-kucamudrosti-da-li-moderna-nauka-svoj-razvoj-duguje-bagdadu-iz-9-stoljeca/
FUSSNOTE:
1*] - Ešref Zimbegović : Uspon i pad islamske nauke
2*] - https:// wikipediaorg/wiki- antic-philosophy/
3*] - https://wikipediaorg/wiki.the phlosophy/
4*] - Marija Benić Penava, Đuro Benić, Srednovjekovna islamska civilizacija, Sveučilište u Dubrovniku, 2019.
5*] - Marija Benić Penava, Đuro Benić, Srednovjekovna islamska civilizacija, Sveučilište u Dubrovniku, 2019.
6*] - Resul Mehmedović, Preporod Evrope je došao s muslimanskim osvajanjem Španije, Sarajevo, DIALOGS, 2020.
7*] - Džavid Begović, Preporod, Sarajevo, 2016. godine
7**] - idem.
7***] - idem.
8*] - Benič, Penava, “Doprinos islamske nauke razvoju ekonomske misli na zapadu. Sveučilište u Dubrovniku, 2019.god.
9*] https:/ wikipedia.org.wiki.
- „Ko opismeni deset vjernika, zaslužuje Džennet“. (Hadis)
- Historija prešućenih činjenica-
(Kako je, kada i zašto prestala da se razvija islamska nauka)
ABSTRACT
Ovaj je rad nastao u kontekstu programskih aktivnosti IHDAS-a, a u okviru BANU-a, sa namjerom da u traženju sopstvenog identiteta Bošnjaka na Balkanu, prije svega zemalja bivše SFRJ, približi javnosti a posebno mladima činjenicu da je postojalo „Zlatno doba Islamske nauke“ u periodu od 750-1258.) godine, te njeni promotori, (koji su po priznanju svjetske naučne elite) zadužili kulturnu povijest, prije svega kao čuvari, prenositelji i stvraoci mnogih civilizacijskih vrijednost.
Ključne riječi: Islam, Islamska nauka, islamski učenjaci, zlatno doba islama
UVOD
Ove je hadise autor nekada davno pročitao u jednoj od zbirki hadisa. Bio je nakratko zatečen, zbunjen. Tokom života se često prisjećao toga. Međutim, kako se u tim se godinama nije bavio dubljom analizom značenja zabilježenih hadisa (poslanika Muhammeda a.s.) ona je ipak u okolnostima u kojima je njegova generacija živjela, u njemu napravila „diskretnu distancu“ spram onoga što su tada imali prilike čuti ili naučiti o Islamu. Od tadašnje uleme posebno. U današnje vrijeme, kada je vjera postala dominantan dio naših života nastavio je intenzivnije razmišljati o tome, što je uzrokovalo da počne sebi postavljati mnoga pitanja na koja u početku nije imao odgovora.
Dakle, ako je taj hadis izrekao poslanik Muhammed s.a.v.s., ili uostalom bilo ko drugi i bilo kada, znači da su nesumnjivo pored ostalih postojale dvije najznačajnije kategorije ljudi o kojima se u njemu govori. Učenjaci -naučnici i vjernici, mučenici-šehidi.
I sada, u kontekstu prioritetne potrebe i želje za širenjem Islama toga doba, veličanstveni um poslanika Muhammeda s.a.v.s. nadahnut Božjom voljom prenosi taj stav i obznanjuje ga narodu, obznanjuje ga vjernicima(!!!), dajući prednost učenjacima i ističući vrijednost i značaj učenjaka, što je bila revolucionarna odrednica koja je snažno „povukla muslimane i islamsku civilizaciju“ ka sveopštem napretku i konačno ka svekolikoj dominaciji medju narodima tada poznatog svijeta.
Kako je onda došlo do pada islamske nauke, njenog slabljenja i skoro nestajanja sa sjetske naučne pozornice? Odgovor na ovo pitanje moguće je pronaći jedino kroz postavljanje i traženje odgovora na niz drugih pitanja:
1. Kako je ostvarena ta svekolika civilizacijska, prije svega naučna i vjerska dominacija muslimana, koji su u prvih sto godina od objave (610.) osvojili, srednji istok, dobar dio dalekog istoka, čitavo sredozemlje te čak i dio Evrope u Anadaluziji (sadašnjoj Španiji i Portugaliji)?
2. Na koji način su ti učenjaci uspjeli da budu prepoznati kao najvažniji dio tadašnjeg islamskog društva?
3. Ko su bili učenjaci toga doba i kasnije sve do XV stoljeća koji su obezbjedjivali uspon Islama
4. Šta je uzrokovalopad islamske nauke, te posljedično slabljenje i povlačenje islama sa tih prostora na kojima su prko VIII vijekova bili dominantni u svakom smislu te riječe?
5. Kakav je danas odnos islama i nauke u islamskom svijetu generalno a posebno kakov je taj odnos na prostorima na kojima mi danas živimo?
6. Šta bi danas trebalo preduzeti da se sjaj „Zlatnog doba islama“ iz perioda VIII-XV stoljeća koliko toliko vrati na svjetsku pozornicu?
 Khalifat Omeyada (do 750 god.) |
 |
- Pored mnogobrojnih naučnih okrića islamskih učenjaka „ZLATNOG DOBA“, islamske nauke, izdvajaju se i antibakterijski izumi: Sapun, Al-kuhul, (Alkohol) dezinfekcija i Karantin (Ibn Sina) (Al Arbaniya- Četrdeset / Quarant-in), (od Quarant (lat.-četrdeset)
Svi ovi izumi su se počeli primjenjivai u Bagdadu u bolnici davne 805-e godine (Khalif Harun Al Rašid).
V-i Abasidski kalifa Harun al Rašid Bagdan 805 god. “Kuća mudrosti“ (Bayt al Hikmah)*
 Halifat  Andalusija  Solarni system - izračunao trajanje jedne godine: 365 dana, 5 sati, 46 min, 24 sec.  IBN SINA- AVICENA- (980-1030) – Persija (medicina, fizika, astronomija, filozofija, matem). .jpg) IBN RUSHD- AVEROES-(1126-1198) Cordoba (filozofija, medicina, pravo) -geodezija,antropologija.jpg) Al-Biruni (973-1050) - geodezija, antropologija _hist.geo._Arapski.jpg) Al Masoud (986-956) hist. geo. Arapski Herodot _astronom,matem..jpg) Al-HAITHAM-Alhazen (968-1040) astronom, matematika _ljekar_i_psiholog.jpg) MAJUSSI-Masoudi (930-994), ljekar i psiholog AL JAZZARI- (1136-1206): Otac robotike i modernog ing. _otac_robotike_i_modernog_ing..jpg)  _ljekar,_sufijski_filoz,_alhemičar.jpg) Džabir ibn Hajjan- (721-815): Ljekar, sufijski filozof, alhemičar  IBN ZUHR- AVENSOAR: Hirurg, pjesnik  AL RAZI - Rhases (854/865-925) per.  V-i Abasidski kalifa Harun al Rašid  Bagdan 805 god. “Kuća mudrosti“ (Bayt al Hikmah) |
USPON
Cjelokupna nauka srednjeg vijeka je poznata uglavnom kao „Islamska nauka“ iako se sam pojam NAUKA ne može definisati po vjerskoj ili nacionalnoj odrednici, jer NAUKA je jednostavno civilizacijska tekovina i ona pripada svima.
ZLATNO DOBA ISLAMSKE NAUKE (VII – XV) je za kršćane u zemljama Evrope zapravo bio ono što se zove „Mračni srednji vijek“!!!???
Intelektualni susret „Grčke i Arabije (misli se na razmjenu naučnih iskustava) bio je jedan on najvažnijih dogadjaja u historiji civilizacije. Tada su Muslimani, prepoznavajući značaj nauke na temeljima grčkog iskustva napravili društvo koje sve do XV stoljeća držalo civilizacijski i naučni primat tada poznatog svijeta.)[1*]
Od prve naredbe svemogućeg Allaha dž.š. prenesene preko Džibrila poslaniku Muhammedu s.a.v.s.: IKRE (uči), pa do momenta kada su muslimani kazali: “Traži nauku, pa makar u Kini“, bilo je jasno da je nauka dobila prioritetno mjesto u životu muslimana, i ona se od tada počela nezadrživo razvijati, doživjevši svoj najveći procvat od osmog do XIII pa i XV stoljeća. Taj period od 8 vijekova (VIII - XV) koji je započinjao prvo sakupljanjem, prevodjenjem na arapski jezik dotadašnjih naučnih znanja indijske, asirske, iranske, kineske i grčke civilizacije te nihova dugogodišnja analiza je zapravo bio „zlatni period“ islamske nauke. Najvažija stvar u svemu tome je to da je to bilo uvođenje naučne metodologije i prevodi su u dužem vremenskom periodu bili podstrek naučnih napredaka istaknutih učenjaka toga doba, tj. onih koji su živjeli u islamskom svijetu srednjeg vijeka. Oni su poticali iz različitih etničkih grupa, bili su to: Perzijanci, Arapi, Asirci, Kurdi, Egipćani, Indijci, Predosmanska plemena i drugi. Naravno, većina njih su bili Muslimani, ali je bilo i Kršćana, Jevreja, Hindusa i drugih. Ono što se podrazumijevalo pod pojmom Islamske civilizacije sadržavalo je mnogo kultura i vjera toga doba, mada je Islam bio dominantan.
Kada je riječ o islamskoj nauci njeni se korijeni prije svega nalaze u grčkim, perzijskim arapskim, indijskim, kineskim i nekim drugim manje uticajnim učenjima. Tadašnji obim islamskih naučnih dostignuća još uvijek nije u potpunosti obuhvaćen, niti shvaćen ali je svakako izuzetno velik i predstavlja ogroman doprinos ljudskoj civilizaciji.
Na krilima Kur'anskih objava koje se odnose na to pitanje uz djelomičnu podršku i razumijevanje tadašnjih „nosioca vlasti i moći“ nauka je doživjela takav zamah i procvat da su prosto arapski jezik i Islam bili sinonimi za nauku i načna postignuća toga doba. To se posebno odnosilo na Bagdad i “Školu mudrosti“ u njemu, te nešto kasnije na prvi univerzitet u svijetu gradu Fes u Maroku kao i na Andaluz tj. na gradove u Španiji kao što su Kordoba, Granada i drugi.
Jer, ako je proklamovan i stav da se svijet pored neophodnog posredovanja vjerovjesnika drži na četiri stuba:
1. - znanju učenih,
2. - pravdi moćnih,
3. - molitvi pravednih,
4. - hrabrosti odvažnih,
onda je jasno da je time obezbijeđena ne samo egzistencija tog društva već i njegov beskonačni prosperitet.
Dakle, muslimani toga doba su na vrijeme uočili značaj nauke i naučnih dostignuća te su se posvetili pronalaženju, prevođenju i izučavanju nauke starih Grka, Bizantinaca, Rimljana, Indijaca, Kineza i drugih i nisu zanemarili značaj i potrebu da se na temelju tih saznanja nastavi razvijati i unapređivati sve ono pod čime se podrzumijeva termin „islamska nauka“. Prva naslijeđena naučna znanja i dostignuća zapisana su na klinastom pismu i hijeroglifima. Međutim, perzijska, grčka a naročito islamska civilizacija malo je ili skoro nimalo tih znanja u tom dobu mogla dešifrovati i koristiti. Zato se pristupilo sakupljanju i prevođenju dostupnih znanja prije svega grčke nauke i civilizacije u kojoj je Sokrat dao filozofiju a Aristotel - nauku. I jedna i druga su naravno postojale i prije ove dvojice, ali tek u embrionalnom obliku, a sa njima su rođene. Sva znanja prije Nove ere, bila su objašnjavana natprirodnim silama. Za njih su bogovi bili svugdje prisutni i sve određivali. Grci su bili prvi koji su se usudili dati prirodna objašnjenja svemirskih veza i tajanstvenih dešavanja. (Tales iz Mileta 640-550) i njegov učenik Anaksimander (610-540) su bili prvi koji su učinili te naučne korake, tvrdivši da su sunce i planete tek vatrene lopte a ne nikakva božanstva. [2*]
Kasnije su Leukip (oko 440.prije Hr) i njegov učenik Demokrit otvorili prostor o atomima i njihovom slobodnom kretanju. Glavni izvori naučnih znanja za muslimane toga doba su bila učenja tzv. Polimata Sokrata, Platona i Aristotela i drugih, koji su bili multitalentirani učenjaci, i koji su se bavili mnogim naučnim disciplinama.
Oblasti istraživanja islamskih učenjaka (HAKIMA) su prevashodno bile: matematika, astronomija, medicina, epidemiologija, fizika, alhemija, kosmologija, oftalmologija, geografija, kartografija, sociologija, psihologija, filozofija, antropologija i dr. Naučnici toga doba su u srednjem vijeku zastupali tzv. HOLISTIČKI koncept. [3*]
Kada danas pretražujemo internetski dostupne materijale-linkove o islamskoj nauci i islamskim naučnicima uopšte, obično nailazimo na ono što se odnosi na period izmedju osmog i petnaestog stoljeća. Taj period je označen vrhuncem, „zlatnim dobom islamske nauke“, čiji su glavni predstavnici Abu Abas (731- ?) Abbas ibn Firmas (875- ?) Ibn-Al Haytham,(X stoljeće), Al Biruni (973-1048) Al Jazari (1136-1206), Al Kindi ( ? ), El Gazali ( ? ), Ibn Sina (Avicena), Ibn Ružd –Averoes 1126-),, Ibn Khaldun al-Aash- ari, (1332-1406), Omar Khayyam (1048-1131), Zheng Ze (1371-1435) Gazi Husref Beg, (1480. u Serezu - Grčka,) Ibn Arebi, Jabir ibn Hayan, Ar Razi, Yunus Emre, i mnogi drugi.
DOMINACIJA
Između ostalog, značajan doprinos razvoju nauke ima se zahvaliti snažnom razvoju trgovine i veoma čestim kontaktima sa drugim narodima bliskog i dalekog istoka koji su koristili „ put svile“ te dodatno sredozemlja, gdje su dominirali trgovci muslimanskih zemalj a posebno oni iz Andaluzije koji su razvili snažnu pomorsku trgovinu. Iz tih sredstava koja su obezbjedjivana trgovinom i koja su u jednom momentu vladavine Omejadske države iznosila 12 miliona dukata, što je bilo neuporedivo više nego što su imali svi tadašnji vladari Evrope, nije bilo teško finansirati razvoj naučnih disciplina. Ti pronalasci su fascinirali učenjake nemuslimane tadašnje Evrope, tako da su mnogi od njih dolazili da žive i stvaraju u muslimanskim zemljama, jer su u zemljama Evrope bili proganjani zbog svojih slobodoumnih idea i stavova. Mnogima je prijetila i smrt. Zbog toga su bukvalno „hrlili“ ka muslimanskim zemljama, posebno ka Andaluziji, gdje su u ugodnim baščama i hladovini Kordobe i Granade, uz uvijek prisutan žubor vode sa mnogobrojnih česama mogli čitati šta su željeli i stvarati šta su htjeli.
Dok se u Evropi toga doba sputavala i proganjala svaka slobodoumna misao i ideja koja nije korespondirala sa crkvenom dogmom, dotle su u islamskom svijetu ljudi slobodnog duha slobodno pokretali proces otkrivanja nauke i njenih beskrajnih mogućnosti, bez straha i opasnosti da ih neko institucijski nadgleda ili ugrožava.[4*]
Tu pokretačku snagu su činili krugovi dobrostojećih ljudi koji su se neformalno, dakle vaninstitucijski okupljali u velikim gradovima, centrima nauke i trgovinekao što su Bagdad, Damask, Alep, Karo, kasnije Fes u maroku te Kordoba i Granada u Andaluziji i tu razmjenjivali svoje ideje, znanja i iskustva.[5*]
Nažalost, djelovali su uglavnom individualno, (kao uostalom i danas) i bili upućeni sami na sebe bez neophodne uzajamne kompeticije, što je vremenom dovelo do toga da pored ostalih uzroka islamska nauka počne zaostajati naročito u komparaciji sa naukom koja se u medjuvremenu užurbano razvijala u kršćanskoj Evropi.
I danas fasciniraju sposobnosti POLIMATA/HAKIMA da u tako davnom vremenu bez mnogo naslijeđenih znanja i pomagla prepoznaju prioritetne teme koje se tiču države, društva i svakodnevnog života narodna u cjelini. Posebno su veliki njihovi konkretni izumi i doprinosi svjetskoj nauci u svakom smislu i svakoj oblasti.
 |
(Tu su se školovali tadašnji veliki duhovi Evrope: Gerbert od Orijaka kasnije postao papa Silevester II, Anđelard von Bat, Leonardo de Pisa - obnovio matematiku na zapadu, Albert Veliki, Robert Bekon, Mišel Skot, Alfonso X, Toma Akvinski, Francuz Abelar i mnogi drugi koji su strastveno pristupili prevodjenju islamskih knjiga iz svih naučnih oblasti te tako postavili temelje kasnijoj evropskoj nauci koja je postepeno preuzimala primat). [6*]
 |
Šta se dešavalo u tom periodu od sedam-osam vijekova? Nauka se razvijala u svim pravcima. Entuzijazam je na sve strane rastao. Islamski državnici su proširivali teritiorije svojih uticaja, i finansirajući individualni razvoj nauke obezbjedjivali dominaciju u svim oblastima tada poznatog svijeta.
Međutim, nakon tih prvih 100 godina ekspanzije, te kasnije izmedju dvanaestog i trinaestog stoljeća očito je da su muslimanski lideri toga doba na trenutak „prispali“, pa potom zaspali čvrstim snom, uljuljani u blagodeti nasljedja svojih predaka te svekolikog komfora koji su te blagodeti pružale. Kršćani su u medjuvremenu, boraveći u islamskim zemljama, malo po malo preuzmali stečena znanja i naučna iskustva muslimana, i dok su ovi „spavali“, ili se medjusobno borili i ratovali za vlast dijeleći se na sunite i šiite prije svega, kršćani su strasno nastavili razvijati naučne discipline,ujedinjavali se i tako kroz vrijeme preuzeli primat i apsolutnu dominaciju koju i dan danas imaju.
PAD
Šta je još uticalo na tako drastičnu promjenu odnosa „islamske“ i „kršćanske“ nauke nakon XIII stoljeća ?Analitičari navode da je ključni momenat početka pada islamske nauke bio pad Bagdada 1258. godine, kada su Mongoli predvodjeni Hulagu-khanom za svega 12 dana (29. januar – 10. februar) osvojili i porušili te opljačkali Bagdad počinivši mnoga zlodjela. Uništena je ogromna bagdadska biblioteka, srušena i potpuno uništena „Kuća mudrosti“ koju je u cilju razvoja i unapređenja nauke osnovao Harun al –Rašid, (763-809), peti Abasidski kalifa. Tako je Abasidski kalifat počeo lagano da propada a sa njime prvo da stagnira a potom da slabi i nestaje islamska nauka i njen uicaj na svijet.
Pored toga je uvriježeno mišljenje da su kasnije Osmanlijski vladari, odrekavši se Khalifata i formirajući Sultanat bili prije svega osvajači i graditelji a da su manje ili slabo podržavali ili davali značaj nauci koja je nastavila da stagnira. Oni koji su raspolagali tadašnjim budžetima (parama) prestali su finansirati naučnike toga doba, a tada kao i sada nauka je zavisila od razumijevanja i materijalne potpore vlastodržaca.
Veoma važnu ulogu u procesu stagniranja i zaostajanja islamske nauke odigralo je i pomanjkanje komunikacije između gradova, centara nauke i kulture te samih aktera – učenjaka. Putovanje iz jednog centra u drugi je trajalo mjesecima što je usporavalo mogućnosti neophodne saradnje i razmjene ideja i iskustava. Evropa se u tome pored ostalog mnogo bolje snašla. Tako je primat lagano počeo da se gubi.
Tome je u velikoj mjeri doprinijela i činjenica da je islamska religija sve više preuzimala stvari u svoje ruke, u čemu se velikani islamske nauke „Zlatnog doba“, djelujući individualno, bez neohodnih institucija nisu najbolje snašli. Tadašnji vjerski autoriteti- tumači Kur´ana i hadisa su neoprezno proizvoljnim objašnjenjima dodatno doprinijeli da se „uguši “ nauka koja je kao prioritetni princip Kur´ana u njemu postojala.
Aktuelnost tumačenja Kur´anskih ajeta i hadisa je poseban problem. Naime, njihovo tumačenje ima više pouzdanosti i preciznosti što je bliže današnjem vremenu.Suprotno tome, mnogi pripadnici današnje uleme su skloni vjerovanju da je tumačenje Kur´ana i hadisa završen proces, te da se tu nema šta dodati ni oduzeti, jer je to tumačenje dato od strane najuglednije islamske uleme iz prošlosti.[7*]
Tačnost Kur´ana i hadisa je neupitna, ali je njihovo tumačenje dinamična kategorija u kontekstu vremena u kojem se na njih pozivamo i oslanjamo. Prosto je nedopustivo zanemarivanje naučno-tehnoloških i svih drugih civilizacijskin napredaka u posljednjem mileniju te se oslanjati na stavove onih koji su tumačili Kur´an i hadise u vremenu u kojem su im bila dostupna tadašnja naučna i druga znanja.
Medjutim Kur´an i hadisi su multidiscplinarni islamski izvori, i služe kao koristan izvor mnogih naučnih otkrića. a ta srednjovjekovna tumačenja nisu, niti su mogla uključivati sadašnja naučna dostignuća iz fizike, hemije, biologije, medicine, astronomije, psihologije, sociologije i drugih naučnih disciplina.[7**]
Tumačenje Kur´ana i hadisa je naučna disciplina i to je vječan proces koji obavezuje svakog islamskog učenjaka da istražuje njihov smisao u skladu s novim saznanjima kojima nas Allah dž.š. podučava. Ne smijemo dozvoliti da naučna otkrića realiziraju naučnici sa zapada koristeći tumačenje Kur´anskih ajeta za svoja nova otkrića.[7***]
Postavlja se takodjer i pitanje: Da li je islamski konzervativizam na istoku dodatno „ugušio“ skeptični duh i ambiciju islamskih učenjaka da nastave sa uspješnim razvojem nauke? Što bi trebalo dodatno istraživati i utvrdjivati. Svakako je u dugom periodu vladavine Osmanlija, nauka zapostavljena na račun tradicionalne vjere koja je za sve aspekte svakodneng života tražila potvrdu u Kur`anu, hadisima, iskustvu vjernika a tek na kraju prijedlozima racionalnih. Na taj način je „sumnja“ kao univerzalni pokretač naučne misli do te mjere obeshrabrena da je skoro i nestala.
Posebno je zanimljiva u poražavajuća činjenica da su se ovom temom (ISLAM I NAUKA) neuporedivo više bavili, čak i u savremenom dobu naučnici nemuslimanske provenijencije, nego što su to činili oni kojima je to bila obaveza, dakle muslimanski učenjaci. Nostalgični osjećaji muslimana i muslimanskih naučnika danas neće pomoći da se Islamska nauka vrati na put „zlatnog doba“ tj. put kada je punih 500 godina arapski jezik bio sinonim za nauku i svekoliko stvaralaštvo. dok je recimo perzijski jezik prije svega bio sinonim za filozofsko i poetično stvaralaštvo.
Današnji odnos muslimana i nauke je generalno odraz viševjekovne stagnacije islamske nauke. To se najočitije vidi kada se kompariraju naučna dostignuća kršćanskog svijeta i zemalja u kojima žive muslimani. Naravno, pri tome ne treba smetnuti s uma niti zaobići naučnu i svaku drugu ekspanziju kineske i drugih civilizacija. Kada je u pitanju taj odnos u zemljama Evrope, odnosno zemljama Balkana u kojima žive muslimani više je nego jasno da je tek ovdje egzaktna nauka najblaže rečeno zapostavljenja, u korist vjere i vjerske pokornosti koja je u ekspanziji. Pri tome se zaboravilo na unverzalni princip da je Intuitivni um sveti Božji dar koji vodi ka napretku, a da je ono racionalno postalo vjerni sluga Boga. Zaobilaženjem znanja (al-ilm), sumnji, novih pogleda i promišljanja učinila se velika nepravda religiji, u ovom slučaju islamskoj.
Ipak najveći doprinos islamske nauke je pored ostalog i to da su u praksu uveli naučni metod.
I S. H. Nasr (Teheran, 1933-?) je kao pionir-nosilac savremene historije i filozofije nauke u Islamu nastojao prezentirati svoje stavove i redefinirati mjesto, karakter i značaj moderne nauke u islamskom svjetonazoru. 9*]
ŠTA NAM JE ČINITI?
- Danas bi trebalo iznova preispitati odnos vjere i nauke, ulogu religije i racionalnih nauka i njenih metoda u kreiranju svakodnevnog života muslimana, obzirom na etičke implikacije koje proizvodi. U ostalom i veliki El- Gazali i Ibn Haldun su još u 14 stoljeću pokušavali dokučiti „razloge opadanja naučne aktivnosti na islamskom Magribu“. [8*]
- Moramo biti svjesni svoje posebnosti na ovim prostorima. Da bismo to postigli potrebno je da se upoznamo sa svojom prošloću, tradicijom, svojim tradicionalnim identitetima i velikanima koji su doprinijeli usponu i „Zlatnom dobu“ Islama i islamske nauke.
-Prije svega je potrebno objektivno i principijelno razdvojiti vjersku i svjetovnu nauku, izbjegavajući ponavljanje nepotrebnih nesporazuma koji proizilaze iz objektivne različitosti vjerskog i svjetovnog.
- Kako nesumnjivo imamo veliki broj istaknutih naučnika diljem svijeta, pronaći način kako da se oni institucijski animiraju, pri čemu moramo imati na umu da sadašnji vjerski narativ nije ono što bi za njih bio motiv u tom smislu.
-U okviru postojećih nacionalnih institucija osnovati fondaciju koja će se isključivo baviti potporom (stipendiranjem), praćenjem (do najviših akademskih referenci) i profesinalnim etabliranjem posebno nadarenih kadrova koji bi kroz vrijeme bili garant kontinuiranog napretka u naučnom smislu.
-Islamska zajednica (u svakoj zemlji) bi mogla / trebala biti nosilac i garant realizacije i opstojnosti tog i takvih projekata, ali bi prije toga trebala promijeniti i pomiriti sadašnju percepciju vjere i nauke kao objektivne i egzaktne djelatnosti, bez koje sav smisao bivstvovaja na planeti zapravo nebi imao smisla.
DOKAZI:
- Da li je i kada ko čuo da imami pominju bilo koga od velikih umova, učenjaka. Vjerovatno nije, jer se pominju samo oni koji se zovu „Sakupljači i čuvari hadisa“. A da li je to dobro, prosudite sami.
- Politika Talibana i Mudžahedina u Afganistanu i drugim islamskim zemljama;
- Stanje nauke danas generalno u islamskim zemljama;
- Današnji odnos Islamske religije i nauke u svijetu sa posebnim osvrtom na odnos u zemljama bivše Jugoslavije;
- Ažurnost naroda prilikom izgradnje vjerskih objekata-džamija;
- Sveprisutnost religije u svakodnevnom životu pojedinca i zajednice;
- Konformizam i samodovoljnost solitarne naučne elite
- Nepostojanje institucija i neadekvatan doprinos postojećih institucija;
- Lična Iskustva sa Hadža iz kontakata sa Talibanima, mudžahedinima, sudanskim muslimanima, muslimanima iz Kine, Indonezije, Bangladeša, Čada, Malija, Rusije...
- Zanimljivo bi bilo istražiti teme diplomskih, magistarskih i doktorskih radova muslimanskih učenjaka generalno sa posebnim osvrtom na učenjake muslimane Evrope i Balkana u posljednjih 100 godina.
- Takodjer bi bilo zanimljivo istražiti teme radova svih stupnjeva akademskiih obrazovanja evropske uleme, sa posebnim osvrtom na ulemu IZ u bivšoj SFRJ, i kasnije u zemljama nakon raspada iste.
(Pri tome nas ne smije zavarati činjenica da se ulema ipak bavi mislimanskim učenjacima „Zlatnog doba“ islamske nauke, ali se to bavljenje odnosi na skupinu naučnika toga doba koji su poznati kao „Sakupljači hadisa“) tj. „prenosioci hadisa“ i prevashodnon su bili teolozi. Među njima se posebno ističu: Muhammed ibn Abdul Vahab (1703-1792), Abdulah ibn Abas (618-687), Abu Hanifa (699-767), Abd al-ahman al Awzai( 707-774), Abu Abdulah al-Basri( 900-980),Ibn Haldun (732-806), El Gazali i EL Buhari, Al Rumani, Said ibn Džubaj, Davud al Zahiri, Ibn Šahrašub, (1075-1192). mnogi drugi).
Uostalom ako je ljudski um unverzalan, zašto i danas nebismo prihvatili značaj i doprinos savremenih POLIMATA i Hakima koji veoma često dopunjuju onošto „prifesionalci“ propiste iline stignu?
Muhammed a.s. rođen 570. - preselio 632. godine.
Objava počela 610 – 632. (23 godine)
(Doba pravednog khalifata za vrijeme vladavine prve četiri Khalife)
LITERATURA:
- Marija Benić Penava-Đuro Benić, Sveučilište u Dubroniku, Odjel za ekonomijui poslovnu ekonomiju,2019 god.
- AVICENNA, ABI ALI IBN SINA, Metafizika, Demetra, Zagreb, 2012.
- Al - BIRUNI, The Book of Instruktion in the Elements of the Art of Astrology
Wright, R. Ramsay (prev.) Kessinger Publishing, 2004.
-Al Farabi, Uzorita država. Demetra, Zagreb, 2011.
- ARISTSOTEL, Nikomahova etika, Fakultet političkih nauka, Zagreb, 1982.
-Sahib Muminagić, Zlatno doba islamske medicin, Sa,2021
-Tanja Rudež, Zaboravljeni islamski geniji:što su arapski učenjaci dali svjetskoj znanosti,Tabula rasa Zg,2009
-Bučan, Danijel, Al Gazali i Ibn Rušd: Mišljenje u svjetlosti vjere i razuma, Hrvatsko filozofsko društvo, Zagreb, 1991. Kale, Eduard, Al Furghani on he Astrolabe, Franz Steiner Verlag Wiesbaden GmbH, Stuttgart, Conger, Heat 2005.
-Owerbay, Schaw –Schorer, Jimmy Conger, Hearter: „Al Hhawarizmi, University of Kemtucky,
- O¨Conor, John Joseph-Robertson, Edmund F., Abu Ja´far Muhammad ibn Musa Al Khwarizmi“, Mac Tudor History of Mathematics archve, University of St.Andrews. Scotland,
- Georg Saliba, Al –Biruni: „Persian Scholar and scientis“, Encyclopedia Britannica, >www. Britannica.com./al-Biruni<, (15.XI.2019.)
-Stanojević, Vladimir, Arapska medicina (historija medicine) Medicinska knjiga Beograd-Zagreb,1953.
-Džavid Begović, Blokad ilsamskog uma, Preporod, Sa, 2016.
-Resul Mehmedović AtTELJE, aprilsko izdanje+384, 2021, Sa, O Kitabal-Haragu, najpoznatijem djelu imama Abu Jusufa
-https://sh Wikipedija/ org/wikiKategorija: Muslimanski učenjaci
-https://www.deutschlandrundfunkkultur.de/muslimischeuniversalgelehrte-die-bluetezeit-der100.html
-https://de.wikipedia.org/wiki/Blutezeit_des_Islam
-https://znaci.ba/tekstovi/islam-i-moderna-nauka-I-dio
-https://www.dialogos.ba/sredovjekovnim- predodžbama -islama –je- mjesto -u -srednjem -vijeku
-https://arhiva.tacno.net/kultura/uspon-i-pad-islamske-nauke/
-Https:// wikipedia:/islamski ucenjaci/
-https://www.dialogos.ba/nauka-u-osmanskom-carstvu-sputan-okovima-tradicije/
-Zekat, Duhovnost, Nauka je farz, SA, 2023
-https:tabuislama.net/tabu-serijatsko-sakaćenje/
-https://sr.wikipediaorg/wiki/Universitet_Al_Karauin
-https://voxfeminae.net/strasne –zene/fatima-al-fihri-osnivacica-prvog-svjetskig-sveucilista/
-https://www.dialogos.ba/preporod-evrope.je.dosao-s-muslimanskim-osvajanjem-spanije/
-https://stav.ba/vijest/bez-djela-islamskih-znanstvenika-renesansa-bi.kasnila.200-godina/864https://www.dialogos.ba/islamski-primat-i-stagnacija-u-nauci/
-https:/www.poziistine.com./zasto-se-presucuje-muslimanski-doprinos-nauci/
-https://www.dialogos.ba./genijalni-um-islamske-civilizacije-al-masudi-arapski-herodot/
-https://balkantimes.press/kolijevka-nauke-kucamudrosti-da-li-moderna-nauka-svoj-razvoj-duguje-bagdadu-iz-9-stoljeca/
FUSSNOTE:
1*] - Ešref Zimbegović : Uspon i pad islamske nauke
2*] - https:// wikipediaorg/wiki- antic-philosophy/
3*] - https://wikipediaorg/wiki.the phlosophy/
4*] - Marija Benić Penava, Đuro Benić, Srednovjekovna islamska civilizacija, Sveučilište u Dubrovniku, 2019.
5*] - Marija Benić Penava, Đuro Benić, Srednovjekovna islamska civilizacija, Sveučilište u Dubrovniku, 2019.
6*] - Resul Mehmedović, Preporod Evrope je došao s muslimanskim osvajanjem Španije, Sarajevo, DIALOGS, 2020.
7*] - Džavid Begović, Preporod, Sarajevo, 2016. godine
7**] - idem.
7***] - idem.
8*] - Benič, Penava, “Doprinos islamske nauke razvoju ekonomske misli na zapadu. Sveučilište u Dubrovniku, 2019.god.
9*] https:/ wikipedia.org.wiki.
|
Ostali prilozi:
» NA BOŽJU ZAPOVIJED - NE UBIJ - TREBAO BI SE ODAZVATI I SAM BOG
Dr. Sead Alić | 17. December 2024 16:42
» PATRIAM SUICID: POLITIČKA REALNOST I KOLEKTIVNA ILUZIJA U ROŽAJAMA
Velija Murić | 14. December 2024 15:10
» SRAMNA ODLUKA SKUPŠTINE CRNE GORE: ZLOČIN SE PONAVLJA ŠAHOVIĆI 1924. — ŠAHOVIĆI 2024.
Božidar Proročić, književnik i publicista | 10. December 2024 21:53
» SULEJMAN EFENDIJA PAČARIZ (03.11.1895 - 06.01.1946.)
Dr. Šemsudin H. Hadrović | 09. December 2024 04:21
» O RAZUMU I PSIHOLOGIJI: KAKO OSLOBODITI INTUICIJU?
Isa Pašalić, psiholog | 08. December 2024 23:43
» ARAPSKI CIONISTI I VESTERNIZACIJA PALESTINE
Akademik prof. dr. Adamir Jerković | 02. December 2024 17:21
» PONOS NARODA - ALBANSKA ZASTAVA KROZ VJEKOVE
Božidar Proročić, književnik i publicista | 28. November 2024 15:00 |
Ostali prilozi istog autora:
|
