Prvo arheološko iskopavanje sjeverne tabije – Bedema novopazarske tvrđave, jedan je od najbitnijih projekata muzeja i grada Novog Pazara, jer su prilikom istraživanja pronađeni dokazi koji će baciti novo svjetlo na historiju grada i čitave regije.

Zaštitna iskopavanja sjeverne tabije novopazarske tvrđave su počela 3. septembra, s ciljem revitalizacije kule, poznatija kao “Džephana”. Novčić iz 1618. godine, pronađen prilikom čišćenja santrača kule, mađarski srebrni dinar (vladar Matijas II), pokazuje da bi najraniji period gradnje kule mogao biti 1618. godina, a otkriven je i tipični osmanski objekat izgrađen prije nego što je građena tabija.

Arheolog i rukovodilac projekta Vladan Vidosavljević zaključuje da bi na osnovu ovog, do sada najznačajnijeg otkrića, početak gradnje kule mogao biti početak treće decenije 17. vijeka, a i prije.

“Imamo polaznu tačku na osnovu koje možemo da datujemo zidove koji su bili naslonjeni na nju, koji su pravljeni u funkciji zaštitinih zidova tog prvog kamenog utvrđenja koje je nastalo na ovom prostoru, a sama tabija je nastala u prvim decenijama 18. veka. U jednom hodniku, između severnog obimnog zida i ostatka kasarne iz vremena sultana Abdulaziza, pronašli smo 133 đuleta, ali to nije konačan broj, jer nismo uspeli sva da ih izvučemo. Kao da su vojnici u tom periodu spustili jedan novčić na jedno đule iz vremena sultana Abdulhamida II, iz 1876. godine, tako da znamo kada su ta đulad pohranjena na tom prostoru”, pojašnjava Vidosavljević.

Prvi put se govori o tačnoj godini gradnje
Nova otkrića, kako potvruđje za Anadolu Agency (AA), znače da, što se tiče samog grada-utvrđenja, “Novi Pazar definitivno može da rediguje svoju historiju”.

“Ni za jedan objekat novopazarske tvrđave nemamo da je pouzdano datovan. Prvi put imamo tačnu godinu kada je neki objekat podignut na ovom prostoru. Za sve ostalo, nemamo podatke, sem za kasarnu gde postoje pisani tragovi, a za ove starije faze nemamo”, navodi on i naglašava, kao značajano, da je i to što je otkriveni objekat, koji zovu “zindan”, nastao prije izgradnje sjeverne tabije.

Saznali su, kaže, da je taj objekat bio vidljiv i iznad površine zemlje, te je kasnije bio uključen u sistem odbrane, zatvoren i zatrpan zemljom.

Uz ostatke kule do sada su otkriveni ostaci građevine s tavanicom od opeka, koju su Osmanlije pravile u svoje vrijeme, a arheolozi su trenutno fokusirani na otkrivanje ostataka kule, u potpunosti, faze korišćenja, a možda i datum kada je srušena. Arheolog Vidosavljević kaže i da značaj pridaju objektu “baruthana” kako bi utvrdili kada je ona podignuta.



“Stiče se utisak, na osnovu tehnike zidanja ovih zidova, korišćenja maltera, da su iskoristili stariji objekat za izgradnju baruthane. To je još uvek hipoteza, u jednom trenutku su poravnali i svedenom tavanicom natkrili taj prostor da bi dobili prostoriju za čuvanje baruta”, kaže on, naglašavajući da se radi o preliminarnim zaključcima koji mogu biti korigovani, ali se može doći i do novih saznanja.

Arheolog i istraživač ne ovom projektu Mustafa Baltić iz Sjenice ukazuje da su do sada postojali samo “polupisani” podaci o tome kako je nastao Novi Pazar i tvrđava u Novom Pazaru, a novi dokazi utvrđuju novu hronologiju ovog grada.

Kako ističe, uglavnom su postojali navodi da je postojalo palisadno utvrđenje i, nakon Bečkog rata (1683.) da ne bi doživio sudbinu tog rata, kao i Sarajevo što je uradilo, napravljeno je utvrđenje da se ne bi ponovilo stradanje. Baltić zaključuje da, sa novčićem koji je pronaćen na kuli Džephani, njeno trajanje pomjeramo mnogo prije Bečkog rata, minimum 80 godina prije Bečkog rata, što možda ne znači i prije.

“Prvi put imamo dokaz kada je u Novom Pazaru građena tvrđava od čvrstog materijala. Niko ne pominje da je Novi Pazar imao zidano utvrđenje i prije tog Bečkog rata i da je jedan od gradova koji je branjen na način kako se to radilo i u 17. i 18. stoljeću. Bedem koji danas vidimo je vezan za 1758. godinu, kada je bosanski vezir od novopazarskog kadije tražio posljednju obnovu bedema. Danas na terenu utvrđujemo, konkretno, da postoji starije utvrđenje koje je vezano za kulu Džephanu i da je kula Džephana možda starija i od tog utvrđenja”, kazuje Baltić, procjenjujući da je možda kula Džephana postojala i za vrijeme palisadnog utvrđenja i služila kao objekat sa kojeg je branjen nadziran ulaz u grad.

Grad je, kako na osnovu dosadašnjih otkrića, konstatira Baltić, fazno građen i mnogo ozbiljnije branjen nego što se to do sada zamišljalo.

“To nam govori kako su se mijenjali uslovi i način ratovanja. Kako su se mijenjali inžinjerijski uslovi tako se i grad dograđivao, u skladu sa snagom Osmanskog carstva u tom vremenu. Pored kule, pretpostavljam da smo pronašli i temelje kasarne građene za vrijeme sultana Abdulaziza. Simbolika i značenje svih ovih objekata nije isto tad kao sad. Čitava tvrđava postaje simbol grada i šire zajednice i zbog toga dobija na značaju. Svako društvo sa svojom kulturnom matricom upisuje u objekte ono uvjerenje koje se tada smatra društveno prihvatljivim”, zaključio je Baltić.

Najznačajniji kulturno-historijski spomenik
Direktor Muzeja grada Novog Pazara Fuad Baćićanin ocjenjuje da je ovo, prema novim arheološkim otkrićima, najbitnije istraživanje koje je muzej sproveo do sada.

Prema njegovim riječima, radi se o osmanskoj arheologiji koja se može nadovezati na onu stariju arheologiju i iz tog razloga uključili su arheologe iz Sarajeva i Arheološkog instituta iz Beograda, kao i lokalne arheologe, da bi posao uradili najbolje što mogu, te i rezultate, u naboljem svjetlu, predstavili.

“Nismo znali, niti smo našli u pisanim dokumentima podatke o tome šta se sve ovdje nalazilo. Pod slojem zemlje smo otkrili dokaze o gradnji kule Džephane, prostora gdje se skladištilo oružje, tvrđave… Na osnovu nekih arheoloških nalaza moći ćemo da utvrdimo i kada se koji dio ove tvrđave gradio, i ovo je samo početak, jer se tvrđava prostire na površini oko četiri hektara”, navodi Baćićanin i dodaje da nastavak istraživanja u ostalim dijelovima kompleksa tvrđave očekuju u narednom periodu, nakon čega će uslijediti konzervacija, restauracija i izgradnja kule u autentičnom obliku.



Kamen pronađen prilikom zemljanih radova i iskopina je sklonjen i biće upotrijebljen za obnovu kule Džephane i drugih objekata.

“Ovo će zasigurno biti najznačajniji kulturno-historijski spomenik Novog Pazara i pretpostavljamo da svako ko dođe u Novi Pazar neće propustiti da vidi ove objekte koje ćemo u toku naredne godine restaurirati. Samim tim, mi vraćamo svijetlu kulturu i tradiciju grada Novog Pazara i povećavamo turističke potencijale našega grada. Imamo želju da kompletnu novopazarsku tvrđavu arheološki istražimo, restauriramo i obnovimo, jer je ona u ruiniranom stanju”, poručio je Baćićaćnin.

Ekspert osmanske arheologije iz Muzeja Sarajeva Adnan Muftarević, koji na poziv Grada Novog Pazara i gradskog muzeja učestvuje u arheološkim istraživanjima, ocjenjuje da su već vidljivi pozitivni rezultati istraživanja.

Bogato arheološko nalazište
“Bedem novopazarske tvrđave veoma je značajn, jer je ujedno sa tvrđavom Sultana Murata IV u Sjenici predstavljao kapiju Bosne u osmansko doba. Ovdje će se ići u sistematsko istraživanje do ‘kamena živca’, Kompletan bastion će biti istražen do maksimuma. Rezultati se već vide i zadovljni smo ovim istraživanjima. Novi Pazar, kao glavni grad Sandžaka i kao jedan od glavnih trgovačkih centara u doba osmanske uprave, je bogat kulturno-histrojskim spomenicima kako na tlu tako i ispod. Nadamo se da ćemo, kao što smo uradili u Sarajevu i Bosni, pronaći nešto vrlo zanimljivo”, poručio je Muftarević.

Iskopavanja na novopazarskom Bedemu finansira Grad Novi Pazar, uz izdatu dozvolu Ministarstva kulture i informisanja Srbije, Republičkog zavoda za zaštitu spomenika kulture.

Gradonačelnik Novog Pazara Nihad Biševac koji često obilazi radove je rekao da su ova istraživanja pokazala su da je riječ o lokaciji prepunoj svjedočanstava, bogatom arheološkom nalazištu.

“Zaista je ovo nalazište svojevrstan dragulj. Grad će nastaviti da pruža podršku u cilju očuvanja kulturno-istorijskog blaga na ovim prostorima, za buduće generacije“, poručio je gradonačelnik Biševac.

Tvrđava u kojoj je danas gradski park je srednjovekovno tursko utvrđenje iz 15. vijeka izgrađeno na raskrsnici karavanskih puteva koji su tada povezivali Bosnu, Dubrovnik i južni Jadran sa Solunom i Istanbulom. Podigao ga je jedan od najslavnijih osmanlijskih vojskovođa Isa-beg Ishaković. Ima trougaonu osnovu sa tvrđavom koju obrazuju tri ugaona bastiona, tabije različitih dimenzija.



Do sada se smatralo da je dogradnja tvrđave počela poslije poraza Osmanlija pred Bečom (1683) i austrijskog prodora do Skoplja (1689), a rekonstrukcija za vrijeme vladavine sultana Abdulaziza (1861-1876) i da su tada sazidane dvije nove kule, magacin za smještaj oružja i municije, manja džamija, kao i nova kasarna. U novije vrijeme je sačuvana samo kula “Motrilja” koja je zvanični simbol Novog Pazara.

Kula Džephana je porušena tokom i poslije Prvog svjetsko rata, a njeni ostaci, kao drugi dijelovi tvrđave uklonjeni su ili zatrpani zemljom 1965. godine kada su komunističke vlasti počele sa gradnjom gradskog parka.

Novopazarska tvrđava danas ima dvostruki status zaštite, kao pojedinačni spomenik kulture i u okviru šire prostorne kulturno-historijske cjeline sa starom čaršijom i kompleksom oko Altun-alem džamije, objavila je Anadolu Agency.