Gusinje je mjesto smješteno u neposrednoj blizini granice sa Albanijom, na sjeveroistoku Crne Gore.
Okruženo je visokim Prokletijama, a do ovog mjesta može se doći samo jednim putem. Hstorija ovog mjesta veoma je bogata. Za vrijeme Osmanske imperije, ovaj gradić koji sada broji oko 4 hiljade stanovnika, imao je značajnu ulogu u političkom, društvenom i ekonomskom životu tadašnjeg prostora Crne Gore. Gusinje je imalo 4 paše, a također ovaj kraj je imao i 11 aginskih plemena. Nakon 1912.godine, počinje iseljavanje iz ovog kraja, najprije za Tursku, a kasnije i za Evropu i Ameriku. Gusinjana danas ima u 104 države svijeta.

Sagovornik Anadolije, historičar Rizah Gruda kaže da se Gusinje ubraja u najstarije gradove južnog Sandžaka.

"Sama riječ, etimologija Gusinje je ilirsko-latinska. Gusinje je dobilo naziv po geografskom položaju, što bi u prevodu značilo kotlina. U Gusinju su živjeli Rimljani, Kelti i Sasi. U zapisima popa Dukljanina, u 11.vijeku se spominje Gusinjska župa“, kaže u razgovoru Gruda.

Četiri paše iz Gusinja
Za vrijeme Osmanskog carstva, Gusinje je 350 godina bila kaza (srez). U tom periodu pod jurisdikcijom Gusinja, bili su Plav, Andrijevica, Berane, Rožaje, kao i djelovi kolašinske kapetanije. Taj period značajan je i po tome da je ovaj kraj dao četiri paše. Po posljednjem od njih, Ali-paši Gusinjskim Šabanagićem danas se naziva i poznato turističko izletište u ovom gradu, Ali-pašini izvori.

"U periodu vladavine Osmanskog carstva, Gusinje je dalo četiri paše. Prvi paša u Gusinju bio je Ibrahim paša, sin Veli-bega, kapetana gusinjske kaze. To je period pri kraju 16.vijeka. On je bio porijeklom Turčin, iz provincije Horosan. Ta provincija danas zahvata djelove Turske, Irana... Došavši u Gusinje, dobio je tri sina, među kojima je i Ibrahim-paša. Od njih je i pleme Pašići. Iz te porodice Ibrahim-paše ističu se dva značajna imena, a to su Elmaz-beg, koji je bio u užem rukovodstvu bitke na Čanakale. To je bitka koja je vođena u Prvom svjetskom ratu, 1916.godine. On je imao čin pukovnika, zajedno sa Fejzi čakmakom, generalom, kao i sa Kemal-pašom Ataturkom. Dakle, Elmaz-beg Pašić, rođeni Gusinjanin, jedan je od glavnih vojskovođa bitke na Čanakale. Ovo je bila veoma važna bitka za Tursku, jer da su izgubili bitku na Čanakale, Turska bi bila kolonija. Elmaz-beg je i umro u Turskoj“, priča za Anadoliju historiju gusinjskog kraja historičar Gruda.

Druga begovska dinastija koja je dominirala bila je porodica Šabanagić. Iz ove porodice postoje značajne ličnosti u čuvanju Osmanske imperije.

"Prije svega, to je bio Mehmed-paša Šabanagić, drugi po redu paša iz Gusinja. On je pradjed Ali-paše Šabanagića, koji kasnije postaje paša iz ovog mjesta. Treći paša bio je Džafer-paša Koljenović. Četvrti paša je Ali-paša Šabanagić, koji je rođen 1817.godine, a umro je 1889.godine. On je bio poznata ličnost druge polovine 19.vijeka. To je strateg koji je u tri bitke porazio vojsku Crne Gore. To su Polimska bitka, bitka na Nokšiće i Murinska bitka“, kaže Gruda.

Napominje da je upravo tada, Ali-paša Šabanagić zabilježen ušao u svjetske anale.

"Ali-paša je ostao zabilježen u svjetskoj historiji, jer nije priznao odluke Berlinskog kongresa, odluke porte. To je bio nezabilježen slučaj u svijetu. Tada Gusinje postaje samostalna teritorija, sve do 1912.godine. On nije dozvolio da se ovaj kraj okupira“, kaže Gruda.

Dijelovi Osmanske arhitekture i danas postoje
Ovaj gradić, veoma znamenite historije imao je još znamenitiju arhitekturu. Danas je sačuvan samo dio kula, kuća i džamija iz perioda Osmanske imperije.

"Gusinje je vrlo jedinstveno po arhitekturi. Arhitektura starog Gusinja ima primjesa tursko-istočnjačkih elemenata. A također, ima primjesa i primorske zone. Razlog za to jeste da su Gusinjani bili čuveni trgovci, pa su sa sobom i donosili nove arhitektonske momente. Imamo kule koje su građene u tom stilu. Tu su čuveni pendžeri, puškarnice. Kule su pravljene za odbranu od neprijatelja. Sve ove objekte u Gusinju, u to doba radili su Debrani iz Makedonije, čuveni majstori tog doba. Svi natpisi na tim kulama bili su na staro osmanskom jeziku“, objašnjava historičar Gruda, koji je u svojim knjigama do detalja opisao historiju ovog kraja.



Gusinje na vrhuncu moći u 19.vijeku
Prema podacima iz vremena 18. i 19.vijeka, Gusinje je bilo na vrhuncu svoje moći. Bilo je raskrsnica karavanskih puteva.

"Kada je Jovan Cvijić 1908. godine sa svojim studentima došao u Gusinje, izbrojao je stanovništvo. U to vrijeme, Gusinje je imalo 6.110 stanovnika. To je bilo najveće naselje. Podgorica, Nikšić, Pljevlja, Berane i ostali, svi su bili mnogo manje. Jedino je Novi Pazar imao više stanovnika. Ovdje je bila jako razvijena trgovina, zanatsvo, stočarstvo. Čak 352 dućana bilo je u Gusinju polovinom 19.vijeka. Svi putevi su išli preko Gusinja. Ovuda su razni karavani iz Azije i Evrope prolazili kroz ovaj kraj. Ovdje su dolazili vrlo važni putopisci i bilježili o ovom kraju. Čak se spominje da je Evlija Čelebija obišao ovaj kraj. U Gusinju se razvio specifičan melos, karakterističan u Evropi. U gusinjskim pjesmama ima arapskog, turskog, persijskog, albanskog govora i melosa. Citiraću poznatog njemačkog etnomuzikologa Hansa Ditriha, koji je 1934. godine boravio u ovim krajevima, pa je zapisao: Muzičko blago gusinjskog kraja, vrednije je od čitave Evrope“, objašnjava Gruda.

Brojna dijaspora, najviše ih je u New Yorku
I tako je sve bilo do 1912.godine. Tada je naišao period pokrštavanja ovog kraja, a upravo od tog perioda kraj bilježi sve veći migracioni proces. Danas Gusinjana ima u 104 države svijeta, podaci su historičara Grude.

"Nemate kraja u Evropi, a da u njemu ne živi neki Gusinjanin. Od 1912. godine, pa do danas nije bilo godine, a da se neko nije iselio iz Gusinja. Kada je u pitanju iseljavanje u Tursku, taj talas kreće 1912.godine, pa sve do 1938. godine. Migracije od 1945. godine ide prema Podgorici, Skoplju, Sarajevu, kasnije i Ljubljani. Početkom šezdesetih godina prošlog vijeka počinje odlazak za Sjedinjene Američke Države. Gusinjana danas ima u 104 zemlje svijeta. Najviše ih ima u New Yorku, u Americi, procjena je više od 30 hiljada. Ima ih u Australiji, Novom Zelandu, Japanu“, kaže Gruda.

Gusinjani koji su odlazili za Tursku, kasnije su postajali visoki činovnici ove države. Hstoričar Gruda napominje da danas potomaka tih Gusinjana ima više od 30 hiljada u ovoj državi.

"Oni danas zauzivaju visoke položaje u svim resorima. U armiji Turske bilo je 5 generala , koji su Gusinjani. Bivši komandant vazdušnih snaga Turske, koji se nedavno penzionisao Hindal Čekić, porijeklom je iz Gusinja i zadržao je prezime predaka, on je u Kajzeriju službovao. Takođe, imate podatak da su dva brata iz Gusinja bili glavni stratezi u osvajanju Kipra. Naši ljudi koji su išli za Tursku, slali su svoju djecu u vojne akademije. Otuda i ova pojava da su mnogi bili visoko pozicionirani u vojsci Turske. Danas u Gusinju nema 53 prezimena koja su nekada bila. Ostala su dva prezimena turskog porijekla, Hodžići i Šestovići. Upravo su Šestovići projektanti današnjeg Gusinja. Jer, svaka ulica u Gusinju je projektovana da vodi u centar. Gusinje je dalo 11 aginskih plemena“, naglašava Gruda.

Kulturno-istorijski spomenici Gusinja, zaštitni su znak ovog grada. Jedan od nih je i Vezirova džamija, smještena u centru Gusinja.

"Vezirova džamija je jedna od najstarijih spomenika islamske monomentalne kulture. Napravljena je 1637.godine. Prije Vezirove džamije postojala je Sultan Ahmedova džamija, 1605.godine. Vezirova džamija je dobila ime po skadarskom veziru Bušatliću“, objašnjava Gruda.

Mjesto koje je dalo 25 doktora nauka
U Gusinju danas ima 7 džamija, kao i katolička i pravoslavna crkva. Ovaj gradić prema podacima istoričara Grude, dao je veliki broj intelektualaca.

"Gusinje je dalo 2.145 visokoobrazovanih ljudi. To je velika cifra. Također, iz Gusinja su 25 doktora nauka, 30 magistara, 5 generala, 15 pukovnika, 10 potpukovnika, više od 10 majora, 4 paše. Ovo su impozantne brojke. Ovo malo Gusinje nekad nije bilo malo, već je bilo veliko. Ali Gusinje je danas kasaba, od nekada moćne varoši“, zaključio je Gruda.

Očekuju bolje dane
Početkom ove godine, Gusinje je odlukom Skupštine Crne Gore povratilo status opštine. Nakon 60 godina, san mnogih Gusinjana je ostvaren. Sada očekuju bolje dane.

"Očekujemo da Gusinje krene naprijed, da bude ono što je nekada bilo. Povratak opštine je preduslov za dalji razvoj. Očekujemo da će i investitori prepoznati da ovaj kraj nudi mnogo šansi za razvoj biznisa. Ono što je najbitnije jeste da se zaustavi migracioni proces“, poručuje Suljejman Omeragić, Gusinjanin koji više od dvije decenije živi u New Yorku, a koga smo zatekli u Gusinju.