Ovo je prvi dio serijala bošnjaèke historije, kroz historiju Bošnjaci su formirali svoje nacionalno biæe sa kulturom, vjerom, jezikom, tradicijama, politikom itd. Ako Bošnjaci znaju svoju historiju sigurniji su i u same sebe, jer narod koji ne zna svoju historijune poznaje sebe. Dosta je bilo mraka o prošlosti Bošnjaka i njihovog predstavljanja kao \"poturice\"! Vrijeme je da se istinska historija pokaže! Zato Bošnjaci.net poèinju sa ovim projektom, te je ovo prvi dio serijala gdje se objašnjavaju korijeni Bošnjaka.
Ovu tematiku naš suradnik Stefan Balorda.

Pripremio: Stefan BALORDA

Korijeni

O prvim stanovnicima Bosne iz paleolitskog doba (starije kameno doba) saznajemo preko crteža i pronaðenih oruða u peæini Badanj kraj Stoca koji se procjenjuju da su stari nekih 13000 godina, dok o stanovnicima Bosne iz neolitskog doba (mlaðe kameno doba) doznajemo preko arheoloških iskopina na Butmiru, kraj Sarajeva, a,npr., iskopine u Glasincu daju nam uvid u period gvozdenog doba...itd. Mada prvi pisani dokumenti o stanovnicima Bosne jesu oni koji se odnose na Ilire.
Ilirska plemena kao što su Desidijati, Japodi, Scordišci itd., opisana su u tim izvorima. Brojne arheoloske iskopine širom Bosne, govore nam da su se Ilirska plemena po Bosni bavila stoèarstvom i to posebno uzgojem ovaca i koza,a Rimski pisani izvori govore nam da su ova Ilirska plemena bila veoma ratoborna... veæ 171 godine p.n.e., Japodi vode rat protiv Rima, a i sami naziv \"Bosna\" potièe od Ilirske rijeèi \"Bosona\". Porijeklo samih Ilira nije totalno poznato. Kao što mnogi tvrde vjerovatno su davno došli iz srednje Azije kao i Grci i krenuli ka Evropi u kojoj tada još nije bilo civilizacija. Naselili su se širom Balkana, imali su više plemena koji su veæ spomenuti. Kada su taèno stigli na Balkan je nepoznato ali ali se bilježi da su tu vjerovatno bili i više od prije 4000 godina. Ranije stanovništvo je vjerovatno bilo neolitsko sa èime se Iliri mogu sa pravom smatrati najstarijima i autohtonim na Balkanu. Osim što je bilježeno da su se bavili stoèarstvom pronaðeni su u nekim grobnicama objekti iz dalekih država i mjesta što i pokazuje da su neki od njih bili vrsni trgovci. Iako su izgradili više vojnih utvrda i iako je od njih pronaðeno mnogo oružja pokazuje se da su veæinom bili miroljubivi narod. Ali, vrsni ratnici u sluèaju odbrane domovine dok nije zabilježeno da su kretali na ostalu dosta nerazvijenu Evropu za to doba da bi je osvajali iako su bili tako vrsni u ratu. Kroz stoljeæa Iliri su živjeli u slobodi širom Balkana a njihovo prisustvo u Bosni je itekako zabilježeno. Kakva im je bila kultura nije poznato u širem i detaljnijem smislu jer nisu bas držali do pismene tradicije, ali æemo opet objasnit dijelove njihovih naprimjer vjerovanja kasnije.
Poslije tolko dugih stoljeæa (ukupno oko 20), u slobodi na Ilire kreæu novonastali Rimljani. Rimski napad je naišao na žestoku odbranu od Ilira.

ILIRIJA

Pored Ilira u Bosni u vrijeme najezde Rimljana, žive i Kelti, koji se vremenom potpuno mješaju sa Ilirima. U drugom i prvom vijeku p.n.e. Rimljani prodiru duboko u Centralnu Bosnu, gdje konstantno ratuju protiv veoma ratobornih Ilira. Uprkos da su stavljali mnoga ilirska podruèja pod okupaciju mnoge su se žestoke i izrièito snažne pobune dežavale. Najveæa pobuna Ilira protiv Rimljana se dogodila 6.godine p.n.e. i trajala je èetiri godine. Centar pobune je bio oko Vareša i Vranduka, a voðe ove pobune su se zvali Boton i Pinez. Ova pobuna je prerasla u sveopšti Ilirski bunt protiv Rimljana, te je zabilježena uspanièena izjava, koju je Rimski Car Oktavijan izrekao u Rimskom Senatu, kada je rekao: \"Pobunjenici kreæu na Rim!\". Da bi ugušili pobunu Rimljani su bili primorani angažovati èak 15 legija vojske, od ukupno 25 koliko su ih tada imali... Naposljetku i sam voða pobune Boton biva zarobljen, te je zabilježeno da, kada je upitan zašto je podigao pobunu, odgovorio je: \"Vi ste nam umjesto pastira poslali vukove...\" Zadivljen njegovom mudrošæu i hrabrošæu, Rimski Car ga nije dao pogubiti, kako je to bilo uobièajeno, nego ga je zadržao u Rimu... Još jedan detalj iz ove pobune je vrijedno naznaèiti. Naime, dio pobunjenika kraj Vranduka, svjestan da æe izgubiti bitku protiv Rimljana, odluèuje se da se ne preda, veæ žene i djeca skaèu u vatru zapaljenog grada, a muškarci su se meðusobno izboli maèevima, naoèigled zapanjenih i zadivljenih rimskih vojnika. Poslije ove pobune i dalje su postojali sukobi izmeðu Ilira i Rimljana širom Bosne, a zadnja je pobuna protiv Rimskih osvajaèa bila skršena 9.godine nove ere. Od tada cijelo podruèje Bosne biva èvrsto pod kontrolom Rimljana, koji potom uspostavljaju svoja naselja i mrežu puteva širom Bosne. Ovi putevi su bili potrebni Rimljanima za njihovo daljnje vojno napredovanje, a i za prijevoz zlata, srebra i olova koji se eksploatisu iz rudnika koje Rimljani otvaraju po cijeloj Bosni. Tokom Rimske vlasti širi se upotreba latinskog jezika u Bosni, a u novosagraðena Rimska naselja doseljavaju se kolonisti iz svih krajeva Rimskog Carstva...najvise iz Itlije, Afrike, Španije, Njemaèke, Grèke, Sirije, Palestine, Egipta, itd..Od druge polovine II vijeka nove ere zabilježeno je naseljavanje podruèja Bosne brojnim Rimskim vojnim veteranima, dok se ogroman broj samih Ilira regrutuje u Rimske legije, te od konca II vijeka nove ere Ilirska podruèja bjehu snažna vojna izvorišta za brojne Rimske guvernere i generale, koji postaju Rimski Imperatori. Prvi od njih, Septimus Severus raspusta Pretorijsku gardu, kada on dolazi u Rim 193. godine, i zamjenjuje je Ilirskim trupama. Rimski uticaj na Ilire je bio snažan, mnoga ilirska naselja su izgraðena u rimskom stilu ali Iliri nastavljaju biti veæina na podruèju Bosne te se i sva ilirska podruèja ujedinjuju u jednu rimsku provinciju zvana Ilirija. A Ilirija je pokrivala cijelo podruèje danasnje Bosne i Hercegovine. Iliri isto kolko se vidi i kasnije veæinom ostaju vjerni svojoj kulturi iako se nesmije zaboravit rimski uticaj.
Jedan Rimski historièar iz toga doba opisuje Ilirske vojnike kao \"rulju\", koja izgleda poput \"divljaka\" i koja ulijeva strah u kosti svojim izgledom, govorom i ponašanjem\"... Mnogi drugi Rimski i Grèki izvori zauzimaju istovjetan \"superioran\" stav prema njima. Zanimljiv je jedan komentar, koji je saèuvan, od Grckog geografa po imenu Strabo (63 p.n.e. - 25 n.e.), gdje on bilježi da je tetoviranje bilo veoma prošireno meðu Ilirima. Njegovo svjedoèenje o tome je potvrdjeno mnogo, mnogo kasnije, kada arheolozi u Ilirskim grobnicama širom Bosne, nalaze i igle za tetoviranje.
Mnoga druga arheološka nalazista ukazuju i na duhovni život Ilira, koji je prije svega bio zasnovan na njihovoj sprezi sa prirodom. Vrhovno božanstvo Ilira je bilo zamišljano kao dlakavo muško stvorenje, sa kozjim nogama i rogovima, a nazivano je Silvan.Silvanova pratilja je bila Dijana (Thana), boginja lova, divljaèi i prirode. Ona je na pronaðenim figurama predstavljena kao lovac sa strijelom u ruci i tulcem za strijele. Preko 300 spomenika Silvanu i Dijani je pronaðeno sirom Bosne, a naroèito na prostorima Glamockog, Livanjskog, Duvanjskog polja, te u Srednjoj Bosni... Iliri su takoðer vjerovali i u gorske vile, nimfe, koje su im stitile izvore, potoke, planinske proplanke i pecine. Na spomenicima su predstavljene kao mlade razigrane i obnažene djevojke, i nerijetko u kolu u kojem svira Silvan.Tada, u antièko doba u Bosni postoji èak 40 razlièitih vjerovanja u 52 razlièita božanstva. Vjerovanje u vile je po bilješcima dr. Augusta Heimera još uvijek u 1903. godini postojala u Bosni.
Sa razdvajanjem Rimskog carstva podruèje Bosne postaje dio Zapadnog Rimskog Carstva gdje i ostaje do 3.vijeka i nalazi se na samoj granici sa Istoènim dijelom. U 3. vijeku na podruèje Bosne upadaju Goti i nanose teške poraze Rimskoj vojsci, ostajuæi prisutni na podruèju Bosne sljedecih 300 godina, a takoðer se dogaðaju invazije Huna (u 4. vijeku) i Alana (u 5. vijeku). Poèetkom 6. vijeka Goti bivaju poraženi od Bizantijskog Cara Justinijana, te se podruèje Bosne, od tada, barem nominalno, nalazi pod kontrolom Bizantije. Uprkos svega Iliri ostaju veæina u Bosni.
Krajem 6.vijeka na teritoriju Bosne stupaju dvije nove skupine, a to su Avari i Stari Sloveni. Historija Avara i Starih Slovena do toga trenutka je bila vrlo isprepletena... bivajuæi èesto saveznicima, ali i protivnicima, mada je dokazano da su Avari uvijek bili nadmoæniji, iako manje brojniji od Starih Slovena, prvenstveno zahvaljujuæi njihovom superiornijem vojnièkom umijeæu. Avari i Stari Sloveni se naseljuju u nizinskim dijelovima Bosne, a domicilno stanovništvo Iliri, koji su se veæ ranije krvno izmiješali sa Gotima i Keltima, povlaèi se u planine.
Tek kasnije, u dodiru ovih grupa, Slaveni i Avari upoznavaju tekovine staroevropske kulture. Iliri ostaju veæina stanovništva ali zbog toga sto se u okruženju govori juznoslavenski jezik polahko oni sa ostalim autohtonim stanovnicima ga prihvataju te stanovništvo oko rijeke Bosne i dalje isto veæinom ilirskog porijekla poèinje da se identifikuje iskljuèivo sa domovinom, njeno ime je bilo Bosna što dolazi iz ilirskog jezika i rijeèi \"Bosona\" što znaèi tekuæa voda. Ovo oznaèava rijeku Bosnu ili tada Bosonu ali i kasnije podruèje oko nje. Njeno stanovništvo daje sebi po njoj ime \"Bošnjani\" u narodnom smislu i tako možemo reæi da su se iz naših ilirskih korijena izvukli naši prvi narodni preci. Ono sto karakteriše duhovnu stranu Bošnjana toga doba, jeste drugaèiji mentalitet u odnosu na svoje susjede, drugaèiji odnos prema vjeri, odbojnost prema svakoj vrsti podredjenosti i nasilja te puno veæe poštivanje i odbacivanje stvari kao pljaèka, ubijanje itd. kao i dalje veza sa prirodom, te su poznati kao \"Dobri Bošnjani\" ! Upadljiva je i totalna ravnopravnost muškarca i žene. Ovo dokazuje da Bošnjani nisu nastali od susjeda jer njihova kultura je bila skroz drugaèija nego veæinom od autohtonih Ilira.
Sve ovo ubrzo rezultira i formiranjem prve Bošnjanske Države i odupiranje Bošnjana prema bizantiskoj vlasti, prvi pisani tragovi o njoj iako još ne nezavisna se pojavljuju veæ 958 godine, kada Bizantijski Car Konstantin Porfirogenet u svome djelu \"De administrando imperio\", opisujuæi države nad kojima ima vlast, po prvi put spominje \"Horion Bosona\", što u prijevodu znaèi \"Država Bosna\"!
Legneda:
Odreðeni materijali korišteni sa stranice www.zemlja-bosna.com