Povodom Dana oslobođenja Sarajeva
DŽAVID (HAMZA) HAVERIĆ (1920-1941)
Autor: Akademik dr. Džavid Haverić
Objavljeno: 07. Apr 2024. 05:04:52
Napisah ove redove s nadom da se ovaj dio bosanske historije sačuva od zaborava. Džavid (Hamze) Haverić je rođen u Podgorici 1920. godine u bošnjačkoj porodici imućnog terzije u vrijeme prokletstva komitske pljačke koja je preko noći od siromašnih napravila bogate, a bogate siromašnim uz mnoštvo pogroma muslimana. Hamza begva porodica je također doživlla pogrom. Džavid rano gubi oba roditelja pa sa mlađim bratom i sestrom odazi u Sarajevo. Još u prvim koracima života umjesto bezbrižnih dječijih igara Džavid je iskusio gorčinu života. Iako nije bio rođeni Sarajlija gotovo cijeli svoj život je živio u tom gradu i vrijedno radio je kao obućar.
Njegova radoznala narav i neudoljiva želja da što više sazna, inicirala ga je da strastveno čita do kasno u noć svaku knjigu do koje je dolazio. Kao mladi intelektualac izdizao se načitanošću i poznavanju tema u sredinama u kojima se družio i radio. Neposrednost, iskreno prijateljstvo, nepatvoreno poštenje, pravičnost i nesebičnost bila su karakteristike njegove ličnosti. Kao takav bio je veoma omiljen i cijenjen od svakoga ko ga je iole poznavao. Njegov sarajevski život je bio ispunjen izazovima, snalaženjem, i mnogim ljudskim vrlinama u vremenu sve težih okolnosti za grad i njegove stanovnike. Tada već dolazi do sumraka Kraljevine Jugoslavije i još crnjeg praskozorja okupacije.
Džavid Haverić je bio među prvim antifašistima u borbi za oslobođenje Sarajeva i Bosne i Hercegovine. Živio je i radio na Baščaršiji do početka agresije. Prije rata je bio član muslimanskog zanatsko-privrednog društva Hurijet, osnovanog 1908. godine u Sarajevu. Kretao se u krugu napredne omladine, bio je angažovan kao sindikalni funkcioner u Sindikatu kožara i predsjednik ogranka obućara. Zalagao se za pravedno društveno uređenje, princip svih naprednih zemalja svijeta, protiv najgoreg ološa koji je donosio nespokojstvo i nesreću cijelom ljudskm rodu.
Džavid je bio vođa antifašističkog otpora na Baščaršiji, srcu Sarajeva. U velikoj epopeji narodnooslobodilačke borbe, on je dao svoj plemeniti doprinos slobodi, demokratiji i očuvanju multireligijskog i multietničkog bića Sarajeva i Bosne i Hercegovine. Uhapšen je tokom okupatorske racije u Starom gradu kada je dijelio antifašističke proglase. Ustaški agenti su ga prvo tražili u stanu u Starom gradu da bi ga potom uhapsili u obližnjem parku, dansšnjem At Mejdanu. Odveden je u Belediju, tadašnju tamnicu napredne omladine Sarajeva, gdje je bio podvrgnut istrazi i jezivom mučenju, uporno šuteći da ne oda svoje saborce. Koračao je bolno, kao po iglama, sa vrhova prstiju curila mu je krv, ostavljajući kapljice po zatvorskom hodniku, počupanih pramenova valovite kose i obraza punih modrica. Nakon pretrpljene torture od žandara po najbržem postupku je izveden pred ustaški Pokretni prijeki sud (Ravnateljstvo za javni red i sigurnost Velike župe Vrhbosne) koji ga je osudio na smrt streljanjem. U ledenoj atmosferi sudnice i stravične tišine okružen žandarima, Džavid je mirno slušao presudu, stojeći uspravno, visoko uzdignute glave, čvrst kao granit. Tada je sud također odlučio da se Džavid na taj način razdvoji od zarobljenog brata Kemala koji će ostati u životu, inače prvoborca, kao bi mu bratska bol za rastankom od Džavida bila što veća. Potom je Džavid vođen obalom Miljacke na putu do Vraca dok su na zgradama bile naljepljene plakate o njegovom streljanju na očigled zaprepaštenih Sarajlija i Sarajki.
20-og avgusta (kolovoza) 1941. godine, Džavid je nakon dostojanstvenog držanja, strijeljan u cvijetu mladosti na Vracama u 21. godini života. Svoju smrt je gledao otvorenih očiju jer je odbio da bude streljan svezanih očiju. Kasnije se u Sarajevu pričalo o njegovom herojskom držanju prilikom streljanja. Svoju hrabrost i ljubav je podario Sarajevu, Bosni i njenim narodima, upravo kao opisuje jedn stih Ahmeta Gurbije iz 18 stoljeca:
Zemlja Bosna je moja domovina,
to ime znaju svi narodi svijeta,
Bog je napravio gnijezdo heroja.
On je među prvim Bošnjacima koji su ubijeni u Sarajevu, a svakako prvi na stratištu Vraca. Sahranjen je na mjestu streljanja u današnjem prostoru platoa Memorialnog parka Vraca gdje se nalazila njegova spomen-ploča uz nekolicinu prvih streljanih saboraca, bosanskih krsćana i jevreja, koja je uklonjena. Džavid je jedan od simbola multietničkog grada Sarajeva. Kasnije je na Vracama podignut nacionalni Memorijalni park Vraca, posvećen svim žrtvama Drugog svjetskog rata u Sarajevu. U unutrašnjem paviljonu Memorijalnog centra bila je izložena osvjetljena slika Džavida Haverića sa još nekolicinom prvih žrtava streljanja.
Njegova hrabrost u NOB je zabilježena u nekoliko knjiga “Sarajevo u revoluciji” (1981, tom IV) grupe autora; “Bošnjaci (Muslimani) Crne Gore” (2002) i “Poznati Bošnjaci Sandžaka i Crne Gore” (1998) Mustrafe Memića, “Ulice i trgovi Sarajeva“ (1973) Alije Bejtića, “Leksikon Bošnjaka/Muslimana Crne gore” (2016) Šerbe Rastodera i Saita S. Šabotića zatim nekoliko historijskih arhiva koje je, pored ostalih, sačuvao tadašnji kustos Muzeja revolucije Sait Orahovac, te rukopis njegovog brata Kemala. Sarajlije i Sarajke raznih etniciteta, vjera i kultura, posebno starijih generacija, s poštovanjem se sjećaju Džavida Haverića.
U njegovu čast nazvana je jedna od najvećih osnovnih škola u Sarajevu, koja je nosila njegovo ime od 1957. do 1992. godine. Škola se nalazi na Vratniku, iznad Baščaršije. Simboličn naziv toj školi je dat po ovom prvom bošnjačkom heroju jer je Sarajevo bilo oslobođeno iz prvaca Vratinka, 6 aprila. Inače, Vratink je dio grada koji je i prije a i u novije vrijeme bio jedan od bedema odbrane od agresora. Ispred škole, na Vratnik mejdanu, su se svojevremeno održavale prigodne manifestacije povodom 6 aprila uz spomen njegovog imena. Jedna od najstarijih ulica u Sarajevu, sagrađena 1602. godine, Dugi sokak na Baščaršiji, je od 31. jula 1950. godine noslila naziv po Džavidu Haveriću također u znak sjećanja na ovu historijsku ličnost Bosne. Danas je naziv ulice Džavid Haverić premješten u Novom Sarajevu.
Džavid Haverić je za Sarajevo i Bosnu dao ono najvrijednije – svoj život. Zaboravljen je u jednom od vodećih centara anitifašizma u bivšoj Jugoslaviji. Dans “nove” Sarajlije i domaća historija kao da održavaju kolektivni zaborav o njemu neznajući njegovu zaslugu u odbrani Sarajeva u Drugom svjetskom ratu. Zato 6 april treba da bude pouka ali i podsjetnik i na ovog heroja Sarajeva. Neka mu je lahka zemlja bosanska.
Autor je njegov bratić i istoimenjak, Akademik dr. Džavid (Kemal) Haverić
Njegova radoznala narav i neudoljiva želja da što više sazna, inicirala ga je da strastveno čita do kasno u noć svaku knjigu do koje je dolazio. Kao mladi intelektualac izdizao se načitanošću i poznavanju tema u sredinama u kojima se družio i radio. Neposrednost, iskreno prijateljstvo, nepatvoreno poštenje, pravičnost i nesebičnost bila su karakteristike njegove ličnosti. Kao takav bio je veoma omiljen i cijenjen od svakoga ko ga je iole poznavao. Njegov sarajevski život je bio ispunjen izazovima, snalaženjem, i mnogim ljudskim vrlinama u vremenu sve težih okolnosti za grad i njegove stanovnike. Tada već dolazi do sumraka Kraljevine Jugoslavije i još crnjeg praskozorja okupacije.
Džavid Haverić je bio među prvim antifašistima u borbi za oslobođenje Sarajeva i Bosne i Hercegovine. Živio je i radio na Baščaršiji do početka agresije. Prije rata je bio član muslimanskog zanatsko-privrednog društva Hurijet, osnovanog 1908. godine u Sarajevu. Kretao se u krugu napredne omladine, bio je angažovan kao sindikalni funkcioner u Sindikatu kožara i predsjednik ogranka obućara. Zalagao se za pravedno društveno uređenje, princip svih naprednih zemalja svijeta, protiv najgoreg ološa koji je donosio nespokojstvo i nesreću cijelom ljudskm rodu.
Džavid je bio vođa antifašističkog otpora na Baščaršiji, srcu Sarajeva. U velikoj epopeji narodnooslobodilačke borbe, on je dao svoj plemeniti doprinos slobodi, demokratiji i očuvanju multireligijskog i multietničkog bića Sarajeva i Bosne i Hercegovine. Uhapšen je tokom okupatorske racije u Starom gradu kada je dijelio antifašističke proglase. Ustaški agenti su ga prvo tražili u stanu u Starom gradu da bi ga potom uhapsili u obližnjem parku, dansšnjem At Mejdanu. Odveden je u Belediju, tadašnju tamnicu napredne omladine Sarajeva, gdje je bio podvrgnut istrazi i jezivom mučenju, uporno šuteći da ne oda svoje saborce. Koračao je bolno, kao po iglama, sa vrhova prstiju curila mu je krv, ostavljajući kapljice po zatvorskom hodniku, počupanih pramenova valovite kose i obraza punih modrica. Nakon pretrpljene torture od žandara po najbržem postupku je izveden pred ustaški Pokretni prijeki sud (Ravnateljstvo za javni red i sigurnost Velike župe Vrhbosne) koji ga je osudio na smrt streljanjem. U ledenoj atmosferi sudnice i stravične tišine okružen žandarima, Džavid je mirno slušao presudu, stojeći uspravno, visoko uzdignute glave, čvrst kao granit. Tada je sud također odlučio da se Džavid na taj način razdvoji od zarobljenog brata Kemala koji će ostati u životu, inače prvoborca, kao bi mu bratska bol za rastankom od Džavida bila što veća. Potom je Džavid vođen obalom Miljacke na putu do Vraca dok su na zgradama bile naljepljene plakate o njegovom streljanju na očigled zaprepaštenih Sarajlija i Sarajki.
20-og avgusta (kolovoza) 1941. godine, Džavid je nakon dostojanstvenog držanja, strijeljan u cvijetu mladosti na Vracama u 21. godini života. Svoju smrt je gledao otvorenih očiju jer je odbio da bude streljan svezanih očiju. Kasnije se u Sarajevu pričalo o njegovom herojskom držanju prilikom streljanja. Svoju hrabrost i ljubav je podario Sarajevu, Bosni i njenim narodima, upravo kao opisuje jedn stih Ahmeta Gurbije iz 18 stoljeca:
Zemlja Bosna je moja domovina,
to ime znaju svi narodi svijeta,
Bog je napravio gnijezdo heroja.
 |
Njegova hrabrost u NOB je zabilježena u nekoliko knjiga “Sarajevo u revoluciji” (1981, tom IV) grupe autora; “Bošnjaci (Muslimani) Crne Gore” (2002) i “Poznati Bošnjaci Sandžaka i Crne Gore” (1998) Mustrafe Memića, “Ulice i trgovi Sarajeva“ (1973) Alije Bejtića, “Leksikon Bošnjaka/Muslimana Crne gore” (2016) Šerbe Rastodera i Saita S. Šabotića zatim nekoliko historijskih arhiva koje je, pored ostalih, sačuvao tadašnji kustos Muzeja revolucije Sait Orahovac, te rukopis njegovog brata Kemala. Sarajlije i Sarajke raznih etniciteta, vjera i kultura, posebno starijih generacija, s poštovanjem se sjećaju Džavida Haverića.
U njegovu čast nazvana je jedna od najvećih osnovnih škola u Sarajevu, koja je nosila njegovo ime od 1957. do 1992. godine. Škola se nalazi na Vratniku, iznad Baščaršije. Simboličn naziv toj školi je dat po ovom prvom bošnjačkom heroju jer je Sarajevo bilo oslobođeno iz prvaca Vratinka, 6 aprila. Inače, Vratink je dio grada koji je i prije a i u novije vrijeme bio jedan od bedema odbrane od agresora. Ispred škole, na Vratnik mejdanu, su se svojevremeno održavale prigodne manifestacije povodom 6 aprila uz spomen njegovog imena. Jedna od najstarijih ulica u Sarajevu, sagrađena 1602. godine, Dugi sokak na Baščaršiji, je od 31. jula 1950. godine noslila naziv po Džavidu Haveriću također u znak sjećanja na ovu historijsku ličnost Bosne. Danas je naziv ulice Džavid Haverić premješten u Novom Sarajevu.
Džavid Haverić je za Sarajevo i Bosnu dao ono najvrijednije – svoj život. Zaboravljen je u jednom od vodećih centara anitifašizma u bivšoj Jugoslaviji. Dans “nove” Sarajlije i domaća historija kao da održavaju kolektivni zaborav o njemu neznajući njegovu zaslugu u odbrani Sarajeva u Drugom svjetskom ratu. Zato 6 april treba da bude pouka ali i podsjetnik i na ovog heroja Sarajeva. Neka mu je lahka zemlja bosanska.
Autor je njegov bratić i istoimenjak, Akademik dr. Džavid (Kemal) Haverić