U Sarajevu je 12. marta 2022.god. održana Skupština Udruženja “Zavičajno društvo Plavljana i Gusinjana” Sarajevo, na kojoj je, pored ostalog, akademik dr. Smail Čekić, profesor emeritus; podnio izvještaj o rezultatima naučnog istraživanja na naučno–istraživačkom projektu “ZLOČINI PROTIV ČOVJEČNOSTI I MEĐUNARODNOG PRAVA NAD MUSLIMANIMA (BOŠNJACIMA I ALBANCIMA) U PLAVSKO– GUSINJSKOJ OBLASTI 1912–1913”, iz kojeg donosimo najznačajnije dijelove.

Predmetno naučno istraživanje je veoma složeno, kompleksno, zahtjevno, prostorno razuđeno i vremenski disperzirano, po tipu dugoročno, longitudinalno, empirijski naučno istraživanje. Realizacija naučnog istraživanja zahtijeva kombinaciju teorijskog, arhivskog i empirijskog naučnog istraživanja, kao saznajne osnove povezivanja, spajanja, prožimanja, integracije i objedinjavanja rezultata u jedinstvenu naučno – saznajnu cjelinu, koju je nužno iskazati u formi parcijalnih, završnih i konačnih izvještaja o rezultatima naučnog istraživanja u formi više naučnih studija, od posebnog društvenog i naučnog značaja.

Problem, predmet i ciljevi (naučni i društveni) istraživanja, hipoteze i indikatori, način istraživanja, naučna i društvena opravdanost istraživanja, te vremenski i istraživački prostor istraživanja su, dodatnom rekonceptualizacijom, koja je ostvarena kroz projekt istraživanja i njegovu realizaciju, prošireni. Naime, naučno–istraživački projekt istraživanja, pored Balkanskih ratova 1912–1913, obuhvata događaje u Plavsko–gusinjskoj oblasti i šire, uključujući Crnu Goru, Sandžak, Kosovo i Albaniju, od druge polovine XVII stoljeća, sa posebnim naglaskom na događaje od 1878–1880. i 1918–1920.

Akademik dr. Smail Čekić, podnio izvještaj istraživanja na naučno–istraživačkom projektu - Obrada i analiza različitih dokumenata rezultirala je izradom naučnog teksta od preko 4.000 strana, koji se odnosi na događaje u okupiranim krajevima 1912. – 1913. (od Mojkovca, Šahovića, Bijelog Polja, Berana, Plava, Gusinja, Rožaja, Tutina, do Sjenice, zatim Rugove, Peći, Dečana i Đakovice, sa posebnim naglaskom na događaje u Plavsko–gusinjskoj oblasti).

1. Arhivska istraživanja su realizovana u više država – od Londona do Ankare, a posebno u Republici Crnoj Gori (akademik Čekić je taksativno naveo države i njihove arhivske ustanove).

U Državnom arhivu Crne Gore je otkriveno, identifikovano, selektirano i preuzeto (u formi fotokopija i elektronskoj) više hiljada dokumenata različite provinijencije iz brojnih arhivskih fondova (dokumenta su u rukopisu). Riječ je o arhivskom blagu neprocjenjive vrijednosti. Rukovodstvo i uposlenici tog arhiva su pokazali veliko razumijevanje prema našim istraživanjima i poštovanju prema Prof. dr. Smailu Čekiću, pružajući nesebičnu podršku, na čemu smo im duboko zahvalni.

U Narodnom muzeju Crne Gore otkriveni su, istraženi, selektirani i preuzeti (nakon fotokopiranja) značajni dokumenti iz više arhivskih fondova.

2. identifikovana je, prikupljena i otkupljena veoma obimna i značajna dokumentacija i drugi izvori saznanja na engleskom, njemačkom, francuskom i crnogorskom jeziku o događajima u Plavu i Gusinju i šire poslije Berlinskog kongresa, te prije, za vrijeme i poslije bitke na Nokšiću. Radi se o obimnoj dokumentaciji (više hiljada strana);

3. pribavljeni su bitni bibliografski podaci (izvori saznanja – radovi na više jezika) od značaja za problem i predmet istraživanja;

4. prevedeno je više dokumenata sa njemačkog i engleskog jezika, kao i nekoliko (objavljenih) radova sa engleskog jezika;

5. u kontinuitetu je vršeno (i vrši se) unošenje – ukucavanje obrađenih i analiziranih tekstova raznih dokumenata;

6. u kontinuitetu je vrlo temeljito, planski, sistematično i sveobuhvatno obrađivan, analiziran i proučavan postojeći fond saznanja – dokumenta iz Državnog arhiva Crne Gore i Narodnog muzeja Crne Gore, od koga se polazi u procesu arhivskog, a posebno empirijskog naučnog istraživanja. U analizi i proučavanju sadržaja dokumenata poseban problem predstavlja i to što dokumenti nisu štampani, već su u cjelini sadržaja i forme dati u različitim rukopisima, koji otežavaju identifikaciju značenja (razumijevanja i shvatanja) i znatno utiču na dinamiku njihovog proučavanja.

U dosadašnjem periodu intenzivno se, pored toga, radi u kontinuitetu i na teorijskom naučnom istraživanju postojećih naučnih i drugih saznanja u relevantnoj literaturi i izvorima saznanja – podataka.

Obrada i analiza različitih dokumenata rezultirala je izradom naučnog teksta od preko 4.000 strana, koji se odnosi na događaje u okupiranim krajevima 1912. – 1913. (od Mojkovca, Šahovića, Bijelog Polja, Berana, Plava, Gusinja, Rožaja, Tutina, do Sjenice, zatim Rugove, Peći, Dečana i Đakovice, sa posebnim naglaskom na događaje u Plavsko–gusinjskoj oblasti).

Sa Skupštine: Ferhatović, Šabović, Ibrahimagić, akademik dr. Čekić i Musić

Na Naučno–istraživačkom projektu su stalno u kontinuitetu angažovani sljedeći saradnici:

– rukovodilac Projekta i glavni istraživač, koji je, uglavnom, realizovao arhivska istraživanja i obradio i analizirao brojna dokumenta i druge izvore saznanja;

– četvorica naučnika istraživača su (u kraćem vremenskom periodu) vršila arhivska istraživanja, od kojih je jedan i dalje povremeno (po potrebi) i dalje angažovan;

– jedan naučnik istraživač prevodi određena dokumenta i druge tekstove (sa više stranih jezika);

– jedno tehničko lice u kontinuitetu ukucava obrađene i analizirane tekstove raznih dokumenata;

– kabinetsko i terensko empirijsko istraživanje zahtijevalo je kontinuitet u saradnji i angažovanju naučnika istraživača metodologa.

U realizaciji istraživanja prisutni su određeni problemi i teškoće od kojih navodimo samo sljedeće:

- prevođenje dokumenata, posebno sa osmanskog jezika (cijena koštanja je veoma visoka);

- još uvijek nismo realizovali istraživanja u svim identifikovanim arhivama.

Zaključak:
Na Naučno–istraživačkom projektu su ostvareni izuzetno značajni rezultati na pribavljanju dokumenata (arhivska istraživanja) i drugih izvora saznanja i na obradi, analizi i proučavanju dokumenata, što je, između ostalog, rezultiralo izradom naučnog teksta od preko 4.000 strana, piše u informaciji Udruženja “Zavičajno društvo Plavljana i Gusinjana” Sarajevo, koju je potpisao predsjednik Suad Ibrahimagić.