Bošnjak i(li) Albanac: Borac za Sandžak
ULOGA AĆIF EFENDI BLJUTE U DŽEMIJETU
Autor: Ismet Azizi
Objavljeno: 22. Jan 2018. 01:01:30
Ovaj rad predstavlja pokušaj prikazivanja uloge Aćifa Bljute u Džemijetu odnosno njegovu ulogu u organizovanju Bošnjaka i Albanaca na očuvanju svog idenideta i stvaranju uslova za preživljavanje na prostoru Sandžaka. Kao politička figura, Bljuta je sagledan prije svega; njegova uloga u Džemijetu, njegovog učešća u političkom životu Kraljevine Jugoslavije, odnosa prema bosnjačkom-albanskom i srpskom stanovništvu, kako na prostoru Istočnog Sandzaku, tako i na prostoru Kosova. Rad je pisan na osnovu raspoložive arhivske građe, Istorijskih arhiva iz regiona i odabranoj naučnoj literaturi.
Rad je predstavljen na Međunarodnom naučnom skupu u Sjenici, 20.-22. oktobra 2017.: Društveno-politički, pravni i historijski značaj Sjeničke konferencije”
 SLIKA KOJU JE 1945. OD PARTIZANA SAKRILA I SPASILA SRPKINJA RADA PROFILOVIĆ IZ NOVOG PAZARA: Aćif efendija sa ocem Eminom |
 ISMET AZIZI: Međutim, jačanje Džemijeta i sve slobodnije istupanje njegovih predstavnika, te približavanje opoziciji, odnosno Hrvatskoj republikanskoj seljačkoj stranci Stjepana Radića (uz već postojeće kontakte sa JMO), nije odgovaralo Nikoli Pašiću. On uspijeva da uz podršku dvora organizuje uklanjanje Džemijeta sa jugoslovenske političke scene.Oštrica njihovih verbalnih napada bila je usmjerena na saradnju članova Džemijeta sa većinom odmetničkih bandi. Hadžiahmetović je, s druge strane, pomenuo da su žandarmi iz Štavičkog sreza u sprezi sa odmetnicima i da dijele plijen sa njima. Rekao je da od odmetnika stradaju muslimani kao i Srbi i da Džemijet nema nikakve veze sa njima. |
Da bi umanjili njegovu historijsku ulogu pojedini historičari nameću u prvi plan albansko porijeklo njegove porodice. Pri tom zaboravljaju da je Aćif po rođenju Pazarac, i Sandžaklija, i da je cijeli svoj život posvetio borbi za ljepše sutra; kako Sandžaka, tako i Bošnjaka koji žive u Sandžaku, i da je za taj cilj i život dao.
Pri tom zaboravljaju da i partija Džemijet nije okupljala samo Albance, već i Bošnjake i sve druge muslimane sa prostora Sandžaka, Kosova i Makedonije.
Treba podsjetiti da je Aćif ef., što je rijetkost u to vrijeme, bio fakultetski obrazovan, intelektualac sa završenom vojnom akademijom, i vrlo uspješno poslovni čovjek, koji je spadao u privrednu elitu Sandžaka u tom vremenu.
Aćif Hadžiahmetović Bljuta je rođen u Novom Pazaru 1887.g. u porodici Bljuta, od oca Emin-age i majke Jalduze. Bio je Albanac, a njegova porodica je vodila porijeklo iz Đakovice. Budući veoma pobožan, uzeo je prezime po svom dedi Ahmetu, koji je u 19. vijeku išao na hadžiluk u Meku. [1]Da bi ga kopromotirao, oko imena prodice Bljuta, komunistički lider Novog Pazara, Ramiz Crnišanin, pisao je: “Zadržao je i očevo prezime Bljuta, koga ističe od početka okupacije 1941.g. da bi se pred nemačkom vlašću definisao kao Albanac”. [2] Zatim upisuje i završava Vojnu akademiju u Bitolju. Godine 1913. seli se u Tursku, gdje ga zatiče Prvi svjetski rat. Kao aktivni oficir u činu kapetana, borio se u turskoj vojsci tokom Prvog svjetskog rata. Po Živkoviću, zaslužio je nemački gvozdeni krst II klase za hrabrost”. Autor Živković, pominje neke izvore, i po njemu ne provjerene: “Neki izvori govore da je Hadžiahmetović, bio umešan u krijumčarenje izvesne robe iz vojnih magacina u kojima je bio stacioniran u Istambulu, da je zbog toga otvorena istraga protiv njega i da je to bio jedan od razloga za njegov povratak u Jugoslaviju[3].
Hadžiahmetović se vratio u Jugoslaviju 1919.g. kada počinje njegova politička karijera. [4] Darko Tanasković[5] za Bljutu kaže: “Svoju političku ličnost je gradio na osnovama religioznosti i posvećenosti islamu, te lične harizme i bogatstva koje je stekao u međuratnom periodu baveći se trgovinom. Prema rečima savremenika, Hadžiahmetović je bio skloniji derviškom (sufijskom) viđenju islama. I pored toga, često se pojavljivao u džamijama, ali ne samo zbog vjerskih osjećanja, nego i da bi držao političke govore zahvaljujući kojima je širio svoj politički uticaj. [6] Dobro je razumio psihologiju mase i vešto se služio demagogijom i populizmom. [7] Pored toga, jedan njemački izvor iz 1941.g., Hadžiahmetovića opisuje kao „markantnu ličnost iz koje izbijaju bezobzirnost i energija"[8]. Bljuta je bio jedan od najbogatiji ljudi istočnog Sandžaka.
Bio je Predsjednik Upravnog odbora Trgovačkog udruženja trgovina u gradu, većnik Trgovačke komore u Podgorici, a od 1938.g. do prve polovine 1940.g. i član Vakufske direkcije i Vakufskog sabora u Skoplju. [9]
U rad Džemijeta, prvobitno vjersko-kulturnog pokreta, a kasnije albansko-muslimanske stranke koja je okupljala muslimanske prvake iz Makedonije, Kosova i Sandžaka, Hadžiahmetović se uključuje 1919.g. Na Osnivačkoj sjednici održanoj u Skoplju, 19. decembra 1919. [10] Aćif Hadžiahmetović Bljuta je izabran za sekretara te stranke. [11] Predsjednik stranke je bio Nedžib Draga, jedan od viđenijih mladoturskih političara među Albancima, član Masonske lože i bliski saradnik radikala, stariji brat budućeg lidera Džemijeta i bliskog Hadžiahmetovićevog saradnika, Ferhada Drage. (B. Hrabak)[12] Ferhat, inače, tada se nalazio u izbegljištvo. [13] Na lokalnom nivou, Bljuta je bio organizator Osnivačke skupštine Džemijeta u Novom Pazaru, koji je održan 4. aprila 1920. god. Skup je prihvatio sve odluke Osnivačke skupštine. U ovom kontekstu, usvojena je posebna rezulucija, inače jedan od dva potpisnika je bio Aćif Bljuta. [14] Na skupu su postavljen temelji Džemijeta u Novom Pazaru sa okolinom. Po autoru M. Radoviću, [15] „Kada je osnovan Džemijet, Aćif je bio njegov član i vođa u Novom Pazaru, do rasturanja ove muslimanske političke partije. Igra vidnu ulogu u Glavnom odboru Džemijeta.“ Ipak , i ako je bio rangiran na visokom mestu na listi Džemijeta, Bljuta, nije se kaditovao na Parlamaentarne izbore u novembru 1920. godine, kada je Džemijet osvojio 8 poslaničkih mandata. Za to postoje dva razloga. Prvo, Hadžiahmetović je kao bivši oficir neprijateljske države imao problema da dobije jugoslovensko državljanstvo i trebalo mu je nekoliko godina da reguliše svoj pravni status. [17]17 Drugo, sve do 1923.g. u Džemijetu glavnu snagu predstavljaju makedonski Turci i Albanci sa Kosova, dok su muslimani iz Sandžaka bili u podređenom položaju. Hadžiahmetovića to nije sputalo. Pošto je znao turski, albanski i srpski, kao izaslanik stranke više puta odlazi u Beograd zbog raznih političkih pitanja. Savjesno je obavljao i posao sekretara stranke. Zalagao se za jedinstvo partije i slogu svih muslimana u Jugoslaviji. Tražio je da se zaborave partijske razmirice iz prošlosti i suprostavljao se frakcijaškim podjelama u Džemijetu. Njegov partijski centralizam se najbolje ogledao u predogu da kandidati za poslanike potpišu blanko ostavke za slučaj da ne slijede direktive rukovodstva stranke
Ipak, kao Albanac on se približava proalbanskoj struji u Džemijetu, podržavajući Nedžiba (preminuo 1922.g) i Ferhada Dragu[16]. Ferhad Draga se uz pomoć veza sa radikalima 1922.g. vraća u zemlju i napreduje u partijskoj hijerarhiji Džemijeta. Džemijet se priblizavao programu Radikalne stranke Nikole Pašića, koji je deklarativno u programu "dozvolio" širu opštinsku autonomiju i političku samoinicijativu u lokalnom aspektu, gdje se govorilo o administraciji. [17]
U januaru 1923.g. Ferhad Draga na IV kongresu stranke uspijeva da se kao lider Albanaca sa Kosova, te uz podršku sandžačkih muslimana, nametne kao stranački lider. Za njegov brzi uspon zasluge pripadaju i Aćifu Bljuti koji je Dragi osiguravao podršku među muslimanima iz Sandžaka.
Zbog svoje agilnosti u Džemijetu i političke podrške Ferhadu Dragi, Bljuta je postavljen za nosioca liste kandidata Džemijeta u Deževskom i Štavičkom (Tutin) srezu na parlamentarnim izborima marta 1923. godine. [18] Džemijet je na ovim izborima prošao veoma dobro osvojivši čak 14 mandata i kao politički partner ušao u radikalsku vladu Nikole Pašića. Aćif Bljuta u svojoj izbornoj jedinici postigao je uvjerljivu pobjedu, osvojivši 51,78 glasova. [19] Džemijet je na ovim izborima prošao veoma dobro osvojivši čak 14 mandata i kao politički partner ušao u radikalsku vladu Nikole Pašića. Aćif Hadžiahmetović je u svojoj izbornoj jedinici ostvario ubjedljivu pobjedu osvojivši 51,78% glasova. Rezultat izbora u Deževskom i Štavičkom srezu svjedoči o ugledu i uticaju koji je Bljuta imao u ovom kraju. Ferhad Draga je, također, odnio pobedu na nivou Zvečansko-raškog okruga. Međutim, izbori u Deževskom i Štavičkom srezu su prošli uz niz nepravilnosti[20], pa je Verifikacioni odbor osporio gotovo sve mandate Džemijetu, a između ostalih i Bljuti. Njemu je prije svega zamjerano da sarađuje sa čuvenim komitom iz tog kraja Jusufom Mehonjićem, da dugo vremena nije imao srpsko, odnosno jugoslovensko državljanstvo, kao i da je dugo živeo u Turskoj. Po Hrabaku, „Zahvaljujući intervenciji radikalskog prvaka Nastasa Petrovića, Bljuti je ipak uvažen mandat i on je 1923.g. postao narodni poslanik u skupštini Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca“.[21] Pored toga, Hadžiahmetović je ispred Džemijeta kandidovan za 6 odbora, a na kraju je izabran za člana tri odbora. [22]
Poslanička karijera Aćifa Bljute iako kratkotrajna, bila je zapažena. Naime, poslanici (Hrabak) Džemijeta su zbog lošeg poznavanja srpskog jezika, ali i nedostatka profesionalne političke obučenosti, retko javno govorili[23].
Bljuta nije bio dio te prakse. („Vreme“, ) Njegovo najprimetnije istupanje desilo se 6. decembra 1923.g. na jednom sastanku Finansijskog odbora. Bljuta je, naime, mimo dnevnog reda koji se odnosio na budžet za narednu godinu, otvorio temu o ubijanju i maltretiranju Albanaca u Kosovskoj Mitrovici i Đakovici od strane policijskih organa tokom opštinskih izbora održanih u avgustu 1923. godine. Tražio je da se vlasti više angažuju da se vinovnici pronađu i kazne. S druge strane, kritikovao je i zastoj u donošenju Zakona o šerijatskim sudovima, koji je trebalo da bude temelj koalicije između radikala i Džemijeta.[24] Žalio se i na neriješeno agrarno pitanje u oblasti Sandžaka. [25] Bljutino protestno izlaganje bilo je osmišljeno u vodećim krugovima Džemijeta kao reakcija na zategnute odnose između koalicionih partnera. Na pomenutoj sednici Bljuta nije glasao za novi budžet i da je drugi član Finansijskog odbora iz Džemijeta bio na sednici (po Živkoviću, zvanično je bio bolestan), budžet ne bi bio izglasan, a ministar finansija Milan Stojadinović bi morao da podnese ostavku. (“Vreme“ )[26]
Napadom na koalicione partnere iz vlade, koja je već bila u krizi, Bljuta je na sebe skrenuo pažnju političke javnosti. Opozicija je u njegovom izlaganju vidjela skoriji pad vlade.30 Nekoliko dana kasnije 15. decembra 1923.g. Aćif Hadžiahmetović je na redovnom zasjedanju Skupštine nastavio sa kritikama. Optužio je sve dotadašnje jugoslovenske vlasti da su muslimanima iz Sandžaka bespravno oduzimale zemlju, a davale je Srbima. Tako je istovremeno sa skupštinske govornice napao i vlast i opoziciju što je izazvalo komešanje među poslanicima. U nastavku je zatražio da se poštuju ustavna prava muslimana iz Sandžaka, Makedonije i sa Kosova, odnosno da budu tretirani isto kao i Srbi, Hrvati i Slovenci. Garantovao je da su muslimani lojalni Beogradu (kao dokaz za to je naveo muslimanske žrtve pri odbrani Beograda 1915.g.) i da se nikada ne bi okrenuli protiv svojih „komšija“ Srba. Tražio je i da se od opozicije formira komisija koja će na licu mesta proveriti njegove tvrdnje da je agrarna reforma za muslimansko stanovništvo izazvala samo probleme, bez ikakve koristi. Do polovine 1924.g. Hadžiahmetović je već bio jedan od uticajnijih džemijetskih političara. Pored njegovih zapaženih javnih nastupa, o tome svedoči i činjenica da ga je lično Nikola Pašić pozivao na pregovore kada je usljed krize vlade marta 1924.g., pokušavao da izgladi odnose sa Džemijetom. U februaru 1924.g. Aćif Hadžiahmetović Bljuta je imao novi nastup u Skupštini. Naime, poslije stradanja nekoliko civila Albanaca u selima Vučitrnskog sreza tokom akcije hvatanja odmetnika od strane žandarmerije, Fehrad Draga i Aćif Bluta podnose interpelaciju ministru unutrašnjih dela.33 U tom kontekstu Bljuta je govorio u Skupštini 30. marta 1924.g. kada je na dnevnom redu bila rasprava o interpelaciji. On se nadovezao na izlaganje Ferhada Drage o nasilju nad nehrišćanskim stanovništvom na Kosovu i Sandžaku od strane policije. Poslije ovog izlaganja uslijedili su detaljan izvještaj ministra unutrašnjih djela i nekoliko napada na Ferhada Dragu i Džemijet od strane srpskih političara sa Kosova.
Međutim, jačanje Džemijeta i sve slobodnije istupanje njegovih predstavnika, te približavanje opoziciji, odnosno Hrvatskoj republikanskoj seljačkoj stranci Stjepana Radića (uz već postojeće kontakte sa JMO), nije odgovaralo Nikoli Pašiću. On uspijeva da uz podršku dvora organizuje uklanjanje Džemijeta sa jugoslovenske političke scene.
Oštrica njihovih verbalnih napada bila je usmjerena na saradnju članova Džemijeta sa većinom odmetničkih bandi. Hadžiahmetović je, s druge strane, pomenuo da su žandarmi iz Štavičkog sreza u sprezi sa odmetnicima i da dijele plijen sa njima. Rekao je da od odmetnika stradaju muslimani kao i Srbi i da Džemijet nema nikakve veze sa njima. Pomenuo je i pohode Koste Pećanca po Sandžaku 1922. godine. [27] Završio je optužujući vlast da nema pravu taktiku za borbu protiv odmetnika i da se potjere protiv njih uglavnom završavaju nasiljem nad nehrišćanskim stanovništvom[28].
Aćif Bljuta i Ferhad Draga su označeni kao ličnosti na koje bi trebalo izvršiti policijski pritisak. Hadžiahmetović je od 27. decembra 1924.g do 6. februara 1925.g uhapšen četiri puta[29]. Ferhad Draga je također nekoliko puta uhapšen. Sami izbori u Novom Pazaru i okolini su prošli uz veliko nasilje nad muslimanima i niz nepravilnosti. [30] Pošto se publikovani rezultati Džemijeta za Deževski i Štavički srez ne mogu uzeti kao realni zbog pritiska izvršnih vlasti, ne zna se koliko je glasova Hadžiahmetović osvojio ovoga puta.
Sa prestankom postojanja Džemijeta prekinula se i politička karijera Aćifa Bljute na duži niz godina, jer je dalja javna djelatnost izazivala novi pritisak izvršnih vlasti. I pored toga, Bljuta je ostao najuticajniji političar u Novom Pazaru i okolini. Za mnoge je Bljuta bio ugledni domaćin, trgovac i političar na glasu, ali i simbol otpora Beogradu i državi koju muslimani tog kraja nikada nisu u potpunosti prihvatili. Njegov uticaj se iz Novog Pazara širio na okolne srezove, pogotovo na Štavički srez. S druge strane, Bljuta je shvatio prednosti njegovog položaja. On je okupio bivše članove Džemijeta iz Deževskog i Štavičkog sreza i sa njima održavao kontakt. „Usmeravajući“ glasove muslimana vršio je veliki uticaj na izbor srpskih političkih prvaka iz Deževskog i Štavičkog sreza. Njegov uticaj se osećao na svim izborima u ovom kraju do 1941. godine. Zauzvrat je dobijao političku podršku srpskih političara i lokalnih vlasti za dalje širenje svoje političke popularnosti
Rezime
Aćif Bljuta je najpoznatija historijska ličnost u prvoj polovini 20. vijeka sa prostora istočnog Sandžaka. Porijeklom Albanac, rođen u dobrostajaćoj porodici u Novom Pazaru, koja mu je obezbijedila školovanje u najboljim školama i Akademiji toga vremena na Ballkanu. Početkom 1919. godine se vraća iz Turske u Jugoslaviju. Tada počinje njegova aktivna politička djelatnost, prvo u Džemijetu, pa u jugoslovenskom parlamentu gdje je do 1925. godine dva puta imao mandat, a onda polujavno na lokalnom nivou u istočnom Sandžaku, odnosno Deževskom (Novo Pazarskom) i Štavičkom (Tutinskom) srezu. Osim što je bio vođa Džemijeta za Sandžak i drugi čovjek Džemijeta u regionu, bio je i Kolumnista glasila “Hak” organa Džemijeta. Koristeći svoje diplomatske sposobnosti i dobre veze sa turskom ambasadom uspio je da utiče na smanjenje, ili dobrom dijelu da se uspješno bori protiv iseljenja sa prostora Sandžaka i Kosova. Zahvaljujući svojoj dubokoj religioznosti i velikom bogatstvu koje je stekao kao trgovac, Bljuta uživa veliki autoritet; kako u Sandžaku, tako i na Kosovu, i ne samo kod Bošnjaka i Albanca, nego i kod lokalnih Srba. Njegova ogromna energija i harizma mu i pored izuzetno teških uslova donose novi mandat u parlamentu Jugoslavije 1938. godine. Po okupaciji Srbije aprila 1941.g. Hadžiahmetović uspostavlja vezu sa njemačkim vlastima i u potpunosti reorganizuje upravni sistem u Novom Pazaru, vršeći lustraciju Srba. Zalagao se za što veće i čvršće veze Novog Pazara sa tada rukovodećim organima Albanije. Pošto je u to ratno vrijeme postojala otvorena bojazan potpunog uništenja bošnjačkog naroda na prostorima Sandžaka, nosio se idejom da ide čak dotle da organizuje izdvajanje Istočnog Sandžaka iz Srbije i njegovo pripajanje Velikoj Albaniji. Takva njegova zamisao izaziva otpor kod Srba i Njemaca. Srbi se do septembra 1941.g. organizuju u četničke odrede na potezu između Raške i Novog Pazara. Time je popločan put etničkim sukobima na prostoru Novog Pazara i Raške u kasnu jesen 1941. godine. Kao veteran iz Prvog svjetskog rata Bljuta učestvuje u gotovo svim akcijama Albanaca i Bošnjaka na ovim prostorima i to kao jedan od ključnih komandanata. Istakao se kao vođa odbrane Novog Pazara usljed trostrukog pokušaja četničkih snaga da ga zaposjednu i nakon toga pristupe istrebljenju nesrpskog stanovnistva. Međutim, njemačkim vlastima nije odgovaralo Bljutino samostalno djelovanje; s toga Njemci do kraja rata; znajuči da nema nikakve veze sa njihovom ideologijom drže Bljutu pod kontrolom i ograničavaju mu opseg djelovanja.
Fussnote:
1] H. Crnovršanin, N. Sadiković, Sinovi Sandžaka, Frankfurt, 1996, 197.
2] R. Crnišanin, "Ko je Aćif efendija", Novopazarski zbornik, 32, Novi Pazar, 2009, 265.
3] Istorijska arhiva Novi Pazar (u daljem dijelu IANP-a), fond 285, Zbirka kopija, Memorandum o Krajosandarmanu od 838 okruga Kosovsko-mitrovački od 10.01.1942. godine, 19.
4] Međutim, .. IANP, fond 284, Zbirka hronika, papir M. Radović, "Novi Pazar u NOB-u", II, 145
5] Darko Tanasković (Zagreb, 4 janar, 1948) je islamolog, filolog, orientalista, srbin, univer.profesor, pesnik, knjizevni prevodilac, akademik, diplomat i ambasador UNESCO).
Blutova propagandna aktivnost bila je sasvim legitimna i država se ne može mešati u to. Naročito, prisustvo političkih i socijalnih pitanja tokom provoda u džamiji nije neuobičajeno jer islam ne prihvata u principu razdvajanje verske i društveno-političke sfere. Stoga, Imamu ili Hatibu (istaknutim propovednicima) u džamiji bilo je dozvoljeno da govore o političkim i društvenim pitanjima. O ovim pitanjima uglavnom se održavaju govori u petak molitvama, najtrajnije molitve za Dzumu nedjelju održavaju se u petak u podne, jednoj propovedi koja se naziva hidbe. Najintenzivniji period aktivnosti je tokom Ramazana .....D. Tanasković, „Islam i mi“, Beograd, 2010, 306–307, 310–315,
6] M. Radović, Efendija sećanje i izreke, Novi Pazar,, 2007, 179.
7] IANP, fond 285, Zbirka primeraka, Memorandum o akreditaciji 838 okruga Kosovsko-Mitrovački od 10.01.1942. godina, 19.
8]Senat, Narodna skupština: Narodno pretstavništvo. Biografksi leksikon, Beograd, 1939,
9] Džemijet u prevodu sa turskog bukvalno znači udruženje ili zajednica. Prvobitni nazivi ove stranke bili su Organizacija za odbranu muslimanskih prava, odnosno Organizacija muslimana Južne Srbije... „Politika“, 13. septembar 1923. godine, 1.
10] Б. Храбак, „Новопазарске џемијетлије“, Новопазарски зборник, 27, 2003, стр. 243; М. Радовић, н.д., 170.
11] Б. Храбак, „Партијски живот на Косову и Метохији и Рашкој 1919–1923. године“, Новопазарски зборник, 24, 2000, 147, 156.
12] Ferhad Draga je poticao iz čuvene albanske porodice Pepića iz sela Drage u blizini Tutina. Za vreme Prvog svetskog rata bio je gradski poglavar u Kosovskoj Mitrovici. Međutim, ulazi u sukob sa austrijskim vlastima i biva uhapšen. Kao zatvorenik povukao se sa austro-ugarskom vojskom do Sarajeva gde je oslobođen. Posle toga se vraća u Makedoniju, ali ubrzo odlazi iz Jugoslavije budući da je bio optužen za kolaboraciju i proglašen zaodmetnika. Jedno vreme je boravio u Trstu i Beču, a onda je do povratka u Jugoslaviju krajem 1922.g bio na čelu Kosovskog komiteta u Skadru i Draču. U Jugoslaviju se vratio uz veliku pomoć Nikole Pašića.....Stenogramske beleške Narodne skupštine, Redovni saziv za 1923. i 1924. godinu, knj. II, Beograd, 1924, 419–420; B. Hrabak, „JMO prema muslimanima Sandžaka, Kosmeta i Makedonije 1919–1929. godine“, Novopazarski zbornik, 19, 1995, 168.
13] M. Sekulić, "Rezultati parlamentarnih izbora u Raškom okrugu u periodu ograničenog parlamentarizma (1920-1929)", Novopazarski zbornik,22, 1998, 170
14] M Radivic Efendijina sečanja i kazivanja strana 179
15] М. Радовић, н.д., 179
16] 4. AJ.S.14.d. 235; d. 439;d.236-19. pov-Albanski dosije;”Arnautima ne treba im verovati ni za sta
17] АЈAJ, fond. 14, Ministarstvo unutrašnjih poslova (u daljem dijelu MUP-a), 8, 133.
20] 21] 22] 23] 24] 24] 25] 26] 27] muslimanske odmetničke bande predvođene Ferizom Salkovićem, Jusufom Mehonjićem,Huseinom Boškovićem i drugima. Četovanje muslimanskih bandi trajalo je sve do 1929.g uzveliku pomoć Albanije, koja je na taj način želela da destabilizuje ovaj deo Jugoslavije.Pohodi pomenutih družina dosezali su sve do Kraljeva, Kruševca i Čačka, uz ubistva,silovanja i pljačke pretežno pravoslavnog življa. Jugoslovenska vlast je protiv njih upotrebljavala četničke odrede Koste Pećanca, koji su do 1925.g dva puta dolazili na prostor Sandžaka. Međutim, muslimanski odmetnici su se sklanjali na teritoriju Albanije, a mesto njih su stradali jataci, ali i nevino muslimansko stanovništo. Na primer, četnici Koste Pećanca su 1922.g bez većih povoda upali u selo Starčeviće (Ibarski Kolašin) i ubili 28 žitelja. Zatim su iste jedinice zapalile muslimanska sela (Zapadni, M.Ž.) Mojstir, Đerekare i Leskovu. U Novom Pazaru Kosta Pećanac je neposredno pre toga lično pretukao gradonačelnika Ćamilbega Ejupbegovića što je ovog primoralo da podnese ostavku, te su raspisani novi opštinski izbori. Tokom ovog pohoda odredi Koste Pećanca su takođe, opljačkali oko 60.000 grla stoke u Metohiji i istočnim delovima Sandžaka...... Istoriski Arhiv Kraljevo (u daljem delu teksta IAK), fond 420, Zbirka o radničkom pokretu u NOB-i (u daljem delu teksta NOB), k. 14, referat V. Popovića, „Hronika Tutina i sreza štavičkog“, 83–86; Grupa autora, n.d., 292; M. Radović, n.d., 124, Stenogramske beleške Narodne skupštine, Redovni saziv za 1923. i 1924. godinu, knj. II, Beograd, 1924, 410, 419.
28] Stenogramske nota Narodne skupštine, Redovno sazivanje za 1923. i 1924. godinu, Knjiga. II, Beograd, 1924, 421-424.
29] „Politika“, 2. januar 1925. godine, 3.
42 Na dan izbora grupa Srba iz Novog Pazara i okolnih opština, inače pristalica radikala, je uz pomoć žandara šikanirala i pretukla oko 200 viđenijih muslimana iz Novog Pazara kako bi lokalne muslimane sprečila da izađu na izbore i glasaju za Aćifa Hadžiametovića. Među pretučenima je bio i njegov otac Emin Bljuta. Ova grupa je bila naoružana hladnim i vatrenim oružjem. Nasilje se nastavilo i posle glasanja kada su radikali na čelu sa sreskim načelnikom Živkom Šušićem, ubili troje muslimana, a mnoge druge maltretirali i opljačkali. Hadžiahmetoviću je otvoreno prećeno smrću. Neposredno posle izbora počeli su pretresi po Deževskom srezu u cilju pronalaženja odmetnika, koji su se pretvarali u obične premetačine i pljačke muslimanskog življa. Iz protesta predsednik opštine Novi Pazar Fehimbeg Nurimbegović je podneo ostavku i odselio se za Tursku (od tada su svi predsednici opštine do 1941.g bili Srbi!). Država je morala da se umeša i smiri situaciju... Grupa autora, n.d., 292; M. Radović, n.d., 128–133. 43 AJ, fond. 14, MUP, f. 6, Izveštaj Načelstva okruga Raškog Ministarstvu unutrašnjih dela, br. 9612, od 12. novembra 1920. godine, 1.
30] Hadžiahmetović je prvi put uhapšen 27. decembra 1924.g i to bez prethodne odluke Narodne skupštine o oduzimanju poslaničkog imuniteta. Istog dana uveče je pušten kući, ali mu je oduzeta poslanička legitimacija. Ponovo je uhapšen 15. januara 1925.g u Peći tokom pokušaja da organizuje partijski sastanak. Uhapšen je i pritvoren na dva dana pod optužbom da je hteo da organizuje oslobođenje Ferhada Drage, koji je bio u zatvoru u Kosovskoj Mitrovici. Nekoliko dana kasnije u Đakovici Hadžiahmetović je opet priveden. Konačno, pred same izbore 6. februara on je još jednom odveden u zatvor, ovoga puta u Novi Pazar. Iako poslanički kandidat, Hadžiahmetović je parlamentarne izbore 1925.g presedeo u zatvoru... „Politika“, 27. januar 1925. godine, 4; B. Hrabak, „Novopazarske džemijetlije...“, 250–251.