Armija Republike Bosne i Hercegovine (Armija RBiH ili ARBiH) je bila zvanična oružana snaga Republike Bosne i Hercegovine za vrijeme agresije na Republiku Bosnu i Hercegovinu. Armija RBiH je osnovana 15. aprila 1992. što se slavi kao Dan armije. Armija je nakon Daytonskog sporazuma definisana kao bošnjačka komponenta Vojske Federacije Bosne i Hercegovine, a nakon reforme odbrane transformisana je u Bosanske rendžere, jednu od tri brigade u sastavu Oružanih snaga Bosne i Hercegovine.

Osnivanje
Nakon prvih višestranačkih izbora održanih u novembru 1990. godine vlast u SR BIH su osvojile stranke s nacionalnim predznakom: SDA, SDS i HDZ BIH. Kao posljedica međunacionalne netrpeljivosti i političkih neslaganja unutar SFRJ, dolazi do njenog raspada i početka ratnih sukoba. Nakon sukoba u Sloveniji i Hrvatskoj, u Bosni i Hercegovini dolazi do osnivanja prvih tada nelegalnih paravojnih jedinica kao što su Zelene beretke i Patriotska liga. Nasuprot tome na teritoriju SR BIH dolazi do sve većeg nagomilavanja snaga JNA iz koje se postepeno naoružavaju srpske paravojne formacije. Naredbu o naoružavanju paravojnih formacija SDS-a dao je načelnik Generalštaba JNA general Blagoje Adžić. 7. i 8. februara u selu Mehurići kod Travnika održano je vojno savjetovanje komandanata sedam regionalnih štabova i dijela Glavnog štaba Patriotske lige BiH.[1] 8. aprila 1992. godine, uz proglašenje neposredne ratne opasnosti na teritoriji Bosne i Hercegovine, nakon kojeg je uslijedilo proglašenje Republike Bosne i Hercegovine, oformljen je štab Teritorijalne odbrane BiH. Dan poslije, odlukom Predsjedništva RBiH svim naoružanim sastavima i pojedincima, osim pripadnika JNA i MUP-a, naređeno je da se jave u općinske, gradske i regionalne štabove TO, da bi se potčinili jedinstvenoj komandi.[2] Iako je zvanično 23. juna 1992. godine, TO RBiH preimenovana u Armiju RBiH,[3] kao zvaničan datum osnivanja Armije RBiH uzima se 15. april 1992., te se taj datum i obilježava kao dan formiranja.[4] Za prvog komadanta, odnosno za načelnika Glavnog štaba Armije RBiH je izabran general Sefer Halilović, koji će tu funkciju obavljati do 1993. godine. Za njegove zamjenike imenovani su Jovan Divjak i Stjepan Šiber. Sjedište GŠ Armije R BiH je bilo u Sarajevu i predstavljao je najviši organ u komandnom lancu. Sastojao se od nekoliko uprava kao što su: Uprava za kadrove, Uprava za operacije i obuku, Uprava za logistiku, Uprava za moral, informativno-propagandnu djelatnost i vjerska pitanja, Obavještajna uprava i dr. Odlukom Predsjedništva Republike Bosne i Hercegovine od 18. augusta 1992. godine, cjelokupna teritorija Republike BiH trebala je biti podijeljena na zone odgovornosti pet korpusa u formiranju a koji bi bili potčinjeni Štabu Vrhovne komande ABiH.

1992.
Tokom 1992. godine oko 70% teritorije BiH je bilo okupirano od strane srpskih formacija. Armija se već nakon svog osnivanja susreće s nekoliko problema kao što su nedostatak oružja i opreme, neutemeljena organizacija, slaba logistika pored neprijateljske JNA i VRS. Prve bitke armije su bile za grad Sarajevo u cilju sprječavanju ulaska srpskih snaga u grad, što je bilo uspješno. Vojska uspješno formira linije odbrane oko Sarajeva, tuzlanske, zeničke regije, srednje Bosne, te oko opkoljenih gradova Bihaća, Goražda, Srebrenice, Žepe i Foče. 06. aprila 1992. srpske snage zauzimaju grad Foču, slijedeći gradovi pod kontrolom VRS su bili Bijeljina, Zvornik, Bratunac, Višegrad, Rudo u kojima otpor slabo naoružanih pripadnika PL BIH nije mogao zaustaviti prodor srpskih snaga i JNA.

U Posavini gradove Brčko, Bosanski Brod, Orašje, Odžak, Derventa, Bosanski Šamac, Modriča početkom rata su pod kontrolom imale Armija RBIH, HVO, HOS i ZNG. Kako je ova teritorija fizički u geografskom pogledu odvajala zapadni dio RS-a i teritorij RSK u Hrvatskoj od istočnog dijela RS-a i Srbije i Crne Gore, snage VRS-a su morale osvojiti ovu teritoriju kako bi zauzele koridor koji je bio komunikacija prema Banjoj Luci zatim teritoriji pobunjenih Srba u Hrvatskoj. Zbog strateške važnosti VRS pokreće operaciju Koridor u kojoj zauzimaju Bosanski Šamac (17. april 1992.) i Brčko (7. maj 1992.). U junu su zauzeli Derventu (7. juni 1992.), Modriču (10. juna 1992.) i Odžak (13. juna 1992.), a konačni slom odbrane uslijedio je 6. oktobra 1992. godine srpskom okupacijom Bosanskog Broda. Razlog ovog katastroffalnog gubitka su bile političke odluke iz Zagreba.[5]

21. aprila 1992. počinju sukobi u Bosanskoj Krajini kada su srpske snage zauzele polovicu grada Bosanska Krupe, njihovo daljnje napredovanje je zaustavljeno i formiran je bihaćki okrug, unutar kojeg je formirana Unsko-sanska operativna grupa iz koje će kasnije izrasti Peti korpus Armije RBiH.

U ofenzivi JNA i VRS od 24. do 28. aprila 1992. snage Armije RBIH, HVO-a i HOS-a su potisnuli napadače istočno od Mostara. U ratnim operacijama u ljeto i jesen 1992. godine, uspostavlja se ratna linija koja se do kraja 1994. godine neće bitnije mijenjati.

1993.
Odnos snaga Armije RBIH i HVO-a nakon Bošnjačko-hrvatskog sukoba
1993. godina nije bila obilježena značajnim bitkama između Armije RBIH i VRS-a, ali novina je bio Bošnjačko-hrvatski sukob između snaga Armije RBIH i HVO-a. Hrvatske snage su svoj fokus ratovanja sa srpskih snaga prebacile na teritoriju pod kontrolom Armije RBIH za što se vjeruje da je dio dogovora između Tuđmana i Miloševića u Karađorđevu čiji je cilj bio podjela Bosne i Hercegovine između srpske i hrvatske strane. Kako bi se postigao ovaj cilj hrvatskoj strani je bila neophodna pobjeda nad Armijom RBIH, sa čime bi se bosanska strana dovela u neizbježnu situaciju da pristane na podjelu pod nametnutim uvjetima i gubitak teritorije u Hercegovini i Srednjoj Bosni. Armija RBIH se suočava sa potpunim okruženjem te izostankom dobavljanja oružja, municije, hrane, što je armiju dovelo u najteži položaj tokom svojeg postojanja. U septembru armija pokreće operaciju Neretva 93 pod vodstvom Sefera Halilovića koja je imala u ciju potisnuti hrvatske snage (HVO i HV iz područja srednje Bosne i zapadne Hercegovine te deblokadu Mostara. Armija RBIH je oslobodila oko 450 km kvadratnih teritorije, stjerala hrvatske snage pod opsadu u Vitezu, Busovači i Kiseljaku, ali nije uspjela deblokirati Mostar.[6] U toku ove godine dolazi i do smjene na vrhu Armije RBiH. Naime 8. juna 1993. godine, Rasim Delić je imenovan na čelo Glavnog štaba i to u svojstvu komandanta Štaba Vrhovne komande. Sefer Halilović je zadržao funkciju načelnika Glavnog štaba.

1994.
Stanje teritorija osvojenih u septembru-oktobru 1995.
od strane HV i HVO i ARBiH
Vašingtonski sporazum je označio kraj sukoba između Armije RBIH i HVO-a, nakon čega se napadi usmjeruju isključivo prema VRS-u. Jedna od najznačajnijih bitaka te godine je bila Breza 94. Ova operacija je predstavlja veliki uspjeh izgladnjelog Petog korpusa Armije RBiH kojem je u tome periodu prijetio nestanak. AP Zapadna Bosna na čelu sa Fikretom Abdićem doživljava svoj poraz u augustu 1994., ali uz pomoć srpskih paravojnih formacije se vraća u Veliku Kladušu. Sedmi korpus Armije RBiH ovladava prostorom planine Vlašić te tako osigurava uvjete za daljnje osloboilačke operacije.

U aprilu 1994. snage VRS-a pokreću snažnu ofenzivu na grad Goražde, u početku su snage napredovale prema centru grada, kasnije je NATO izvrši zračne napade na VRS, operacija je kasnije obustavljena. Drugi korpus Armije RBiH je tokom operacije Proljeće 94 zauzeo položaje VRS-a na Ozrenu. 19. novembra 1994. VRS pokreće operaciju "Jutro" s ciljem zauzimanja Bihaća, snage su prodrle u neposrednu blizinu grada, ali su kasnije bile odbijene od strane Petog korpusa Armije RBiH.[7]

1995.
Nakon pada enklava Srebrenice i Žepe, Armija RBIH usljed masakra i progona stanovništva gubi značajan dio teritorije i ljudstva. Nakon Splitske deklaracije kreće niz koordiniranih akcija i operacija Armije RBIH, HVO i HV-a kao što su Operacija Oluja, Operacija Ljeto '95, Operacija Sana '95, Operacija Maestral. Armija RBIH je u ovim operacijama oslobodila Bosansku krajinu uključujući gradove Veliku Kladušu, Bosansku Krupu, Bosanski Petrovac, Ključ i Sanski Most. Srpski agresor u potpunosti gubi teritoriju u zapadnom djelu Bosne i Hercegovine, te se stječu uslovi za mirovne pregovore.

Organizacija

Korpusi
Prema odluci Predsjedništva Republike Bosne i Hercegovine od 18. augusta 1992. godine, cjelokupna teritorija Republike BiH je podijeljena na zone odgovornosti pet korpusa Armije RBiH. Ovih pet korpusa su djelovali tokom čitavog rata s tim da je naknadno osnovan 6. korpus, koji je kratko egzistirao i 7. korpus koji je uz 5 prvoosnovanih korpusa činio Armiju RBiH na kraju rata.

Operativne grupe
Operativna grupa Istočna Bosna: Goražde, Srebrenica, Žepa

Divizije
28. divizija Armije RBiH: Srebrenica
81. divizija Armije RBiH: Goražde

Prištabske jedinice
Vojna policija ARBIH: Sarajevo
Crni labudovi: Sarajevo

Generali
Sefer Halilović (prvi zapovjednik Armije RBiH, na funkciji kao načelnik Glavnog štaba Armije RBiH)
Jovan Divjak (zamjenik načelnika)
Stjepan Šiber (zamjenik načelnika)
Rasim Delić (komandant Armije RBiH, nakon ustanovljavanja te funkcije)
Mustafa Hajrulahović Talijan (prvi komandant Prvog korpusa Armije RBiH)
Vahid Karavelić (drugi komandant Prvog korpusa Armije RBiH)
Nedžad Ajnadžić (treći komandant Prvog korpusa Armije RBiH)
Željko Knez (prvi komandant Drugog korpusa Armije RBiH)
Hazim Šadić (drugi komandant Drugog korpusa Armije RBiH)
Sead Delić (treći komandant Drugog korpusa Armije RBiH)
Enver Hadžihasanović (prvi komadant Trećeg korpusa Armije RBiH)
Mehmed Alagić (drugi komandant Trećeg i prvi komandant Sedmog korpusa Armije RBiH)
Kadir Jusić (treći komadant Trećeg korpusa Armije RBiH)
Sakib Mahmuljin (četvrti komadant Trećeg korpusa Armije RBiH)
Arif Pašalić (prvi komandant Četvrtog korpusa Armije RBiH)
Sulejman Budaković Tetak (drugi komandant Četvrtog korpusa Armije RBiH)
Mustafa Polutak (četvrti komandant Četvrtog korpusa Armije RBiH)
Ramiz Dreković (prvi komandant Petog korpusa i treći komandant Četvrtog korpusa Armije RBiH)
Atif Dudaković (drugi komandant Petog korpusa Armije RBiH)
Salko Gušić (prvi komandant Šestog korpusa Armije RBiH)
Galib Hodžić (drugi komandant Šestog korpusa Armije RBiH)
Blaž Kraljević (komandant HOS-a i član Glavnog štaba Armije RBiH)

Simboli
Najčešći simbol je ljiljan. Grb Armije RBIH je zapravo grb RBIH uz neke dodatke kao što su dva zlatna mača koji prolaze dijagonalno kroz grb i vojni natpisi iznad grba.

Odlikovanja

Zlatni ljiljan
Zlatni ljiljan je najveće odlikovanje za jednog pripadnika Armije Republike Bosne i Hercegovine. Dobiva se za efikasnost odrađivanja svrhe i cilja ARBiH.

Ratno priznanje Zlatni ljiljan dodjeljuje se pripadnicima Oružanih snaga koji su se naročito istakli u oružanom suprotstavljanju agresoru, doprinijeli proširenju slobodnih dijelova Republike Bosne i Hercegovine, izvršili više djela u kojima je došla do izražaja njihova lična hrabrost i požrtvovanje, pri čemu su agresoru naneseni znatni gubici u ljudstvu i materijalnim sredstvima.

Činovi u Armiji RBIH
Činovi u Armiji RBIH uređeni su na osnovu člana 33. stav 3. Uredbe sa zakonskom snagom o oružanim snagama Republike Bosne i Hercegovine ("Službeni list RBiH", broj 4/92), Predsjedništvo RBiH, donijelo je odluku: "Pravilo o vojnim uniformama, zastavi, oznakama činova, rodova i dužnosti pripadnika Armije RBiH za vrijeme ratnog stanja". PE. broj: 1263/92, 1. augusta 1992. godine u Sarajevu.

Svrha i cilj
Cilj Armije Republike Bosne i Hercegovine bio je očuvanje i protekcija Bosne i Hercegovine i cjelokupnost njene teritorije kao suverene, nezavisne i slobodne države svih njenih građana. Akcija odbrambene borbe Bosne i Hercegovine je zbog uspješnosti u borbama prerasla u oslobodilačku borbu koja je zaustavljena potpisivanjem Daytonskog mirovnog sporazuma. (wikipedia.org)