O tome dokle dopiru Sjeverno- Albanska plemena u okviru nekadašnje turske teritorije zvane “Novopazarski sandzak”, pisali nekoliko autora kao što su: Georg von Gyurkovics, Dr. Milisav Lutovac, Andrija Jovićević, Gaston Gravje, Jovan Cvijić i dr.

U nastavku iznijet ćemo dio pisanja konzula Theodora Iphena, objvaljenog u Glasniku zemaljskog muzeja u Bosni i Hercegovini knjiga 2, god. III, Sarajevo, april-juni 1891.god. [?]“

Teritorija između Srbije i Crne Gore, omeđena na sjeveru Bosnom a na jugu Albanijom i Makedonijom bjelježi uzak trak zemlje zvani Raška.” Pojedini autori koji se bave pitanjem Sandžaka, pominjanje Raške dovode u vezu sa historijskim i geografskim pojmom. Treba napomenuti da je ovo pisano dok je Sandžak još pripadao Bosanskom vilajetu a objavljeno u vremenu kada su ovi dijelovi već priključeni Kosovskom vilajetu. Novopazarski Sandžak je u februaru 1877. godine konačno izdvojen iz Bosanskog vilajeta i inkorporiran u novoformirani Kosovski vilajet. Mi smo se fokusirali isključivo na užem području ovog Vilajeta, i to na sljedeće gradove: Jeni Pazar (Novi Pazar) Pljevlja (Taslidža), Prijepolje, Kolašin, Bijelo Polje (Akova), Nova Varoš, Berane, i Trgovište (Rožaje), mada su geografsko-administrativne podjele ranije često mijenjane.

Što se tiče stanovništva i etnografske i geografske podjele teritorije, ocjena je da se mora odvojiti sjeverni dio od južnog.” “U sjevernom dijelu stanovništvo, izuzevši malen dio, je homogenog slovenskog, posebno bosanskog plemena. U srezovima Pljevlja, Prijepolje, Kolašin, Bijelo Polje, Berane, Nova Varoš, živi isključivo bosansko pleme, a u Sjenici, Novom Pazaru Mitrovici i Rožaju zivi albanski narodni elemenat. Albanci imaju veoma jaku ekspanzionu snagu u sebi te su tako plemena istočne Albanije prešla granice svojeg područja sjeverno i istočno unutar Sandžaka. Najčešće se pojavljuje Albanski elemenat u srezu Rožaje, naročito u dolini rijeke Ibar, a ovom dolinom do Mitrovice. Uz Rožaje se na sjeveru priključuje Pešter, koje pripada dijelom Novopazarskom a dijelom Sjeničkom srezu. I tu žive Albanci ukupno oko 30.000 po broju. Vjerovatno privučeni iz svoje matične zemlje u ona prebivališta koja su bila pusta ili napuštena usljed raznih seoba u godinama 1690. do 1737. Ova plemena zadiru duboko prema sjeveru Sandžaka. Oni se oslanjaju na svoju matičnu zemljom uz područje Peći, Rugove i dalje prema Plavu, Gusinju i u produžetku prema malisorskom području sjeverne Albanije i Skadra). Iz matične zemlje crpe snagu za očuvanje svoje narodnosti. I ako nisu ostali u svojoj plemenskoj zajednici, ipak su očuvali oznake plemena odakle dolaze i vezu sa svojim plemenom (fisom). Ovi Arbanasi su iz plemena Klimenti-Keljmendi (matično pleme u gorama Malesije sjeverne Albanije oko Skadra i doline Gusinja).

Pleme Kuči (matično pleme je u Crnoj Gori, potiče upravo iz brda zapadno od Peći i potiče od plemena Beriša) Krasnići i Gaši oba plemena kod Đakovice, Šalje (matično pleme je u Skadarskom vilajetu, ima ih dosta oko Đakovice), a neki su iz plemena Hoti i Trijepši (oba plemena oko Skadra). Svi ovi Arbanasi su islamske vjere, i ako im je matično pleme (fis), i sada, katoličke vjere. Veći dio njih govori bosanski jer žive sa muslimanima Bosanskog plemena a po selima su nastanjeni hrišćani. Svi ovi Arbanasi među sobom govore samo albanski, očuvali su svoje starinske običaje a među sobom su uveli i neke od svojih zemljaka Bosanskog plemena (izmiješali se, moguće da je bilo i obrnuto), te se ovi Bosanci nazivaju Arnautima kao i njihovo područje Arnautlukom. Ovaj naziv potiče otuda što Bosanci sa ovog dijela sandžackog područja svojim oblačenjem i običajima izgledaju arnautski (Albanski) dok, veliki broj stanovništva po varošima se ne razlikuje od onog iz Hercegovine (turski Sandžak Herseg). Imaju istu nošnju isto nariječje (govor), iste običaje i mišljenje (karakter). Jedinu razliku i individualnost od ostalog, plemena bosanskog čine oni oko Kolašina. Kolašinci pokazuju svoju individualnost u svom karakteru načinu mišljenja, u običajima najposlije i u nošnji i drugim spoljašnjostima, te više naginju albanskim običajima.”

Izvor z.m. Str. 154 i 155

Pripremio: Ismet Azizi