Knjiga „Finansiranje projekata kreditima, obveznicama, dionicama i fondovskim sredstvima“ magistra Samira Jašaragića, vrijedna je sa naučnog, stručnog i praktičnog aspekta, budući da u fokusu ima detaljnu analizu izvora finansiranja kompanija i drugih subjekata, gdje njihov menadžment mora optirati na relaciji između vlastitih i eksternih izvora i utvrditi njihov odnos sa stanovišta obima, strukture, dinamike i cijena. S obzirom da su banke najvažniji izvor eksternog finansiranja projekata, autor ih je analizirao ne samo sa stanovišta kreditora, već i kao nosioca ili posrednika pri emitovanju vrijednosnih papira, tako da se njihov značaj povećava. Kako svaki eksterni izvor finansiranja nastoji da minimizira rizik ulaganja svojih sredstava, normalno je da rizik pokušava minimizirati, prebacujući ga na korisnika. Banke to čine primjenom poznatog Pravila „5C“ i ugovaranjem flotirajuće kamatne stope. Stoga svaki od učesnika (banka - korisnik) utvrđuje svoju poziciju u međusobnim odnosima za svaki projekt, bez obzira da li je u pitanju stalni ili povremeni komitentski odnos, što je autor analitički utvrdio i pravilno zaključio.

Projekti više predračunske vrijednosti obično koriste više različitih izvora finansiranja, tako da ozbiljan menadžment kompanije treba utvrditi iznos i cijenu svakog od izvora, te ponderisanu cijenu ukupnih izvora finansiranja. Nakon kvantifikovanja vlastitih izvora, te utvrđivanja obima bankarskih kredita, kompanija analizira finansiranje datog projekta i obveznicama i dionicama, te fondovskim sredstvima, vrši komparaciju prednosti i nedostataka navedenih izvora finansiranja projekta i na kraju, izračunava ponderisanu cijenu svih izvora. S obzirom da se u ovoj knjizi suštinski radi o analizi upravljanju projektima sa finansijskog aspekta, autor je vrlo detaljno obradio ključne karakteristike projekta (definisanje, značaj i podjelu, faktore od kojih zavisi uspješnost projekta, relevantnost projekta, projektnu organizaciju sa aspekta izvora finansiranja i faze životnog ciklusa projekta), ispravno zaključivši da je projekt planska odluka menadžmenta, koja je važna, posebno kada je potrebno upravljati složenim, međuzavisnim i neizvjesnim projektima.

Da bi dati projekat bio prihvatljiv za investitora, potrebno je da on ispunjava određene uslove sa stanovišta likvidnosti, profitabilnosti i kriterija stope prinosa, što je autor detaljno analizirao koristeći standardne metode procjene likvidnosti i profitabilnosti. Pri ocjeni projekata koji imaju širi društveni značaj i karakter, autor je pravilno koristio cost-benefit, cost-efektivines i cost utiliti metodu.

Pri finansiranju projekata putem kredita, autor se fokusirao na njihovo finansiranje putem dugoročnih bankarskih kredita, korektno vršeći kreditnu analizu zajmotražilaca sektora privrede i sektora stanovništva, naglašavajući da je finansiranje projekata ovim izvorom povoljno stoga jer kamate imaju tretman troškova poslovanja, pa se stoga ovaj izvor smatra povoljnijim od finansiranja projekata emisijom i prodajom dionica, kao vlasničkih vrijednosnih papira.

Finansiranje projekata obveznicama, kao dužničkim vrijednosnim papirima, autor je izvršio preko njihovog definisanja, podjele, karaktera, finansiranja projekata obveznicama sa fiksnim prinosom javnog i privatnog izdanja, prednostima i nedostacima finansiranja projekata obveznicama sa fiksnim prinosom i zaključnih razmatranja, naglasivši da je finansiranje projekata ovim izvorom po važnosti treći izvor dugoročnog finansiranja iz eksternih izvora, što posebno vrijedi za projekte visoke predračunske vrijednosti, koje, po pravilu, realizuju velike korporacije i/ili odgovarajući nivo javno-pravnog kolektiviteta.

Finansiraju projekata putem dionica, kao vlasničkih vrijednosnih papira, autor je posvetio najviše pažnje. Nakon uvoda, u fokusu je bilo njihovo definisanje, karakteristike i značaj, podjela, monetarna politika i cijena dionica, finansiranje projekata običnim dionicama, modela vrednovanja dionica u jednom i više razdoblja, uopštenog modela vrednovanja dividendi, Gordonovog modela rasta, prednosti i nedostataka običnih (redovnih) dionica, finansiranje projekata preferencijalnim dionicama, podjele preferencijalnih dionica, kumulativnih povlaštenih dionica, prednosti i nedostataka preferencijalnih dionica, komparacije prednosti i nedostataka običnih i preferencijalnih dionica, te zaključka.

Pri finansiranju projekata putem fondovskih sredstava autor se fokusirao na projekte od javnog interesa, u prvom redu na Instrument predpristupne pomoći (IPA). Pri tome je analizirao projekte od javnog interesa Cost-benefit analizom, Cost-efektivines analizom i Cost utiliti analizom i zaključnih razmatranja, gdje je naglasio da se radi o najpovoljnijem izvoru finansiranja projekata (bespovratnim sredstvima) i da ovaj izvor finansiranja od EU, BiH nije iskoristila ni 50% od raspoloživih sredstava, jer nije imala kvalitetno urađene projekte koji bi izdržali evaluaciju koju standardno provodi Evropska unija.

S obzirom da je BiH potrebna stopa rasta od najmanje 5% na godišnjem nivou, da domaće akumulacije nema dovoljno, da je stopa nezaposlenosti oko 30%, da je enormno visoka neproduktivna (lična) javna potrošnja u odnosu na BDP nedodrživa, da su javna preduzeća rak-rana bh privrede i da služe za stranačke interese, BiH je neophodna inostrana akumulacija da bi ostvarila navedenu stopu privrednog rasta. Stoga je autor s pravom (i logički opravdano) obradio i poglavlje Fiskalni podsticaji kao faktor priliva inostranog kapitala u BiH po različitim modalitetima. Fiskalne podsticaje analizirao je preko fiskalnih podsticaja za domaće i za inostrane investitore. Ove podsticaje obradio je preko eliminisanja dvostrukog oporezivanja, snižene stope poreza na dobit, poreznih praznika, olakšica po osnovu investicionog odbitka, umanjenja doprinosa, carinskih izuzeća i ostalih fiskalnih podsticaja, troška fiskalnih podsticaja, mogućnosti korištenja fiskalnih instrumenata u BiH i zaključka.

Monetarnu politiku Centralne banke BiH, kao jedan od najvažnijih segmenata makroekonomske poltike zemlje, autor je s pravom obradio u kontekstu navedene teme, budući da se monetarna politika BiH u suštini svodi na fiksnost kursa KM u odnosu na valutno sidro (euro) koje vrijednosno oscilira, ali ne i na podsticanje privrednog rasta i zaposlenosti, budući da se devizne rezerve od oko 15 milijardi nalaze u njemačkim i švicarskim bankama uz simboličnu kamatnu stopu (ispod 0,5% na godišnjem nivou), a da se subjekti BiH na inostranom finansijskom tržištu zadužuju u prosjeku po stopi od 4-6% i uz visoki i lako utrživi kolateral, onda je očigledno da naša monetarna politika nije u funkciji privrednog rasta. Uz rascjepkanu industrijsku politiku, fiskalnu politiku, koja se dominantno svodi na prikupljanje sredstava za finansiranje enormno visoke neproduktivne javn (lične) potrošnje, te monetarnu politiku, koja se zasniva na modelu Valutnog odbora, teško je ustanoviti i provoditi racionalnu makroekonomsku politiku BiH.

Ova knjiga dobro je štivo za studente ekonomije, privrednike, kreditore i za rukovodioce različitih nivoa javno-pravnih kolektiviteta u BiH, pa ju preporučujem svima njima, budući da će više saznati kako se odgovorno upravlja projektima, posebno u najvažnijem domenu, odnosno u obezbjeđenju različitih, a povoljnih izvora finansiranja projekata. Odgovorno tvrdim da bi većina ministara privrede i finansija na različitim nivoima javno-pravnih kolektiviteta, poslanika i poslovnih ljudi u BiH, imalo šta naučiti studirajući ovu knjigu, koju je štampao „Grafis“, Cazin i koja ima 275 stranica i koja je danas izišla iz štamparije.

U Bosanskoj Krupi, septembra 2024.

Prof. dr. Husein Muratović
član Bošnjačke akademije
naukan i umjetnosti BiH