Kongres evropskih muslimana koji je održan u Ženevi od 12. do 15. septembra 1935. godine bio je značajan događaj za muslimane u Evropi tog vremena. Skup je okupio muslimanske intelektualce iz cijele Evrope kako bi razgovarali o pitanjima koja su se ticala njihovog društvenog položaja.
Kako je navedeno u pozivu za Kongres i u brošuri „Le Congres islamo-eurpeen de Geneve“, posvećenoj ovom kongresu, autora Mahmuda Salema (Aout 1933.) cilj Kongresa je da se muslimanski intelektualci Evrope pobliže upoznaju, učvrste veze i prijateljstva, upoznaju sa stanjem muslimana u pojedinim krajevima Evrope te da pomognu zbližavanju
njihovih nacionalnih zajednica.

U pozivnici je istaknuto da se ženevski kongres neće baviti nikakvom politikom. Svi učesnici Kongresa će jasno i glasno izjaviti, da su potpuno neovisni od svake zvanične ili bilo koje vlade, pošto Kongres ne radi ni za ni protiv bilo koje države, a osim toga ni za ni protiv bilo koje političke ili socijalne ustanove... Svi su dali svoj pristanak pod uslovom, da se Kongres ne bavi postavljanjem halife. (GHB, Glasnik, 1933.g, broj 6, „Kongres evropskih muslimana u Ženevi“)

Na ovaj prvi kongres evropskih muslimana pozvane su sve islamske zajednice u Evropi i istaknuti pojedinci iz Evrope a među njima i bosanski muslimani, koji su imali značajnu
ulogu na ovom Kongresu.

Sinoć su otputovali za Ženevu g. Salim ef. Muftić, predsjednik Ulema-medžlisa u Sarajevu, Vejsil ef. Ališah, predsjednik Ulema-medžlisa u Skoplju i Muhamed ef. Kantardžić, sekretar Islamske vjerske zajednice Kraljevine Jugoslavije Kongresu evrpskih muslimana, koji se otvara 12. o.m. u Ženevi. Sa zvaničnom delegacijom otputovao je kao publicista g. Derviš ef. Korkut, urednik „Glasnika Vrhovnog starješinstva Islamske vjerske zajednice“ a isto tako i g. Salihaga Nanić, industrijalac iz Sarajeva...osim ovih, Kongresu je prisustvovalo i nekoliko uglednih muslimana iz Bosne, navodi se u arhivskoj zbirci povjerljive građe IZ. (GHB, Arhiv IZ, POV-11-31_1935)

Od 16 pozvanih islamskih zajednica u Evropi, na kongresu je učestvovalo direktno ili posredno - njih 14 i to: Švicarska sa 29 učesnika, Francuska sa 16, Jugoslavija 7, Engleska 4, Poljska, Italija i Holandija sa po 2 učesnika i Albanija i Austrija sa po 1 učesnikom. Kongres su pozdravile islamske zajednice Bugarske, Rumunije, Grčke, Španije i Turske. Na skupu nisu učestovale ni direktno ni posredno jedino islamske zajednice u Rusiji i Belgiji.

Pretkonferencija kongresa
U srijedu, 11. septembra u 17 sati održana je pretkonferencija na kojoj je prisustvovalo 26 učesnika, uključujući četiri gospođe koje su primile Islam i došle sa muževima. Predloženo je da jezici na kojima će se raspravljati na kongresu budu: francuski, engleski, turski i arapski.

Pretkonferenciju je otvorio predsjednik Organizacionog odbora Emir Šekib Arslan, a nakon toga se prisutnima obratio Egipćanin Mahmut Salem Bey El-Arefati, bivši advokat i direktor Islamske revije u Parizu. Iznoseći razloge koji su ga naveli da predloži sazivanje ženevskog kongresa, on je istakao potrebu uspostave duhovne veze među svim muslimanima svijeta, baziranu na Kur’anu a.š.

Alžirac Messali Hadj, novinar iz Pariza, predložio je da se izabere uži odbor od četiri lica koji će izraditi program i dnevni red Kongresa. Prijedlog je usvojen, te su osim Hadja, u odbor izabrani i Ali bey El-Gayati Egipćanin, novinar iz Ženeve, Abdul Baki bey El-Umari, Egipćanin, advokat iz Pariza, Derviš M. Korkut, Jugoslaven, kustos muzeja iz Begrada i još jedan član iz Misira.

Svečano otvorenje Kongresa
Kako se navodi u Izvještaju delegata IVZ Kraljevine Jugoslavije, koji su učestvovali na kongresu evropskih muslimana, već u 10 sati, prije podne, u četvrtak, 12. septembra, počeli su se okupljati kongresisti u velikoj sali hotela Viktorije. Velik broj delegata bio je obučen u svečana odijela, neki od njih i sa fesovima a Salim ef. Muftić, Vejsil ef. Ališan i Poljski Muftija Dr. Jakub Szynkievich bili su u hodžinskom odijelu sa ahmedijama. Među prisutnima bio je znatan broj dama, novih muslimanki. Tačno u 11 sati zamolio je Emir Šekib Arslan gospodina Duni Benkhalifu, imama pariške džamije, rođenog tunisliju, da prouči ašere. (POV-11-31_1935)

Prvu sjednicu Kongresa otvorio je Emir Šekib Arslan, kao predsjednik priređivačkog odbora, zahvalivši se kongresistima na odzivu i trudu a potom je pročitao pismene pozdrave, koji su upućeni kongresu. Najprije je pročitao vlastoručno pismo uklonjenog Halife Abudu-l-Medžida u kome se Kongres srdačno i toplo pozdravlja i želi pun uspjeh za dobro evropskih muslimana i islamske zajednice cijeloga svijeta. Među ostalim pročitan je i brzojavni pozdrav
Reisu-l-uleme Kraljevine Jugoslavije Hadži Hafiza Ibrahima ef. Maglajlića na francuskom jeziku, koji u prevodu glasi: Moleći Boga dž.š. da blagoslovi Vaša plemenita nastojanja,
želim pun uspjeh Kongresu i bratski selamim učesnike. (POV-11-31_1935)

Salim ef. Muftić je, također, održao zapažen pozdravni govor na arapskom jeziku. Pored Muftića, izlaganja na Kongresu su imali i ostali predstavnici Jugoslavije, Muhamed Kantardžić, Vejsil Ališan i Derviš Korkut, koji je često predavanja delegata prevodio na francuski jezik.

Na početku sjednice izabrano je predsjedništvo Kongresa. Za predsjednika Kongresa izabran je Emir Šekib Arslan a za potpredsjednike Salim ef. Muftić, Ihsan Bey Đabri, Dr. Jakub Szynkijević, Sir Omer Rankin i Mohamed Ali van Betema. Zatim su izabrana četiri pododbora:

1. Odbor za inicijativu, koji treba da provodi ideje Kongresa, prijedloge koji se podnose sa strane pojedinaca. U ovaj pododbor, između ostalih, izabran je i Muhamed Kantardžić, sekretar Ulema-medžlisa u Sarajevu;
2. Odbor za propagandu, koji treba da se bavi ostvarenjem ciljeva Kongresa, obavještavanjem javnosti putem štampe. U ovaj pododbor, između ostalih, izabran je i Derviš M. Korkut, urednik Glasnika IVZ;
3. Odbor za finansije, kojem je zadatak da iznađe sredstva za dalji rad Kongresa i njegovih organa. U ovaj pododbor izabran je i Muhamed Kantardžić;
4. Odbor za izradu štatuta Kongresa evropskih muslimana. U ovaj pododbor izabran je i Derviš M. Korkut.

Na kraju zasjedanja izabran je Stalni odbor i vijeće delegata (18 delegata), među kojima i Derviš M. Korkut, ispred Jugoslavije.

Sugestije i prijedlozi, koji su izneseni tokom četverodnenog zasjedanja trebale su biti putokaz Stalnom odboru za donošenje i izvršavanje zaključaka Kongresa.

Ovaj Kongres je pokazao važnost učvršćivanja saradnje i veza među muslimanima u Evropi, važnost razvijanja njihove međusobne saradnje na vjerskom i kulturnom polju. Razmijenjene su ideje i stavovi o načinima na koje se muslimani integrišu u društvo u kojem žive.

Pošto su se muslimani u to vrijeme suočavali s mnogim izazovima na Kongresu su se raspravljale različite teme, od očuvanja prava i interesa islamskih zajednica u Evropi, do obrazovanja, kulture, prava manjina, socijalnih prava, diskriminaciji, predrasudama, marginalizaciji i slično.

Raspravljalo se, također o zauzimanju stavova u vezi sa pitanjem zaštite mubarek mjesta: Meke, Medine i Kudsa. Situacija u Palestini bila je jedno od ključnih pitanja za islamski svijet u to vrijeme, tako da je fokus ovog kongresa bilo i pitanje Palestine.

Ukidanjem hilafeta muslimanski svijet je ostao obezglavljen, ostavljen, usamljen. Muslimani su tražili zamjenu za njega a putem ovakvih kongresa povratili su samopouzdanje i probudili nadu u očuvanje identiteta i kulturne baštine muslimana u Evropi, što i dalje ostaje važno pitanje za muslimanske zajednice danas.

Priredio: Muhamed Hodžić