DR. RIZVAN HALILOVIĆ: Obnova nezavisnosti i suvereniteta Bosne i Hercegovine u periodu disolucije Socijalističke Federativne Republike Jugoslavije je zasnovana na ustavnopravnom i međunarodno pravnom osnovu koji su joj omogućili da bez pravnih prepreka, nakon provedenog Referenduma 01.03.1992. godine, ponovo stekne nezavisnost, međunarodni subjektivitet uz međunarodno priznanje i prijem u Ujedinjene Nacije 22. maja 1992.godine.

1. Sažetak
Duga historija Bosne i Hercegovine u kontinuitetu, prepuna je brojnih nasrtaja i pokušaja da se njen teritorijalni integritet, državnopravni suverenitet, njena kulturna, i prirodna bogatstva stave pod upravu velikih sila, a nerijetko i pod suverenitet i upravu velikodržavnih projekata susjednih zemalja.

Geopolitički i geostrateški položaj države Bosne i Hercegovine predodredio je pravce nasrtaja osvajačkih težnji sa sjevera, juga, istoka i zapada. „Mnogi su mislili da vladaju Bosnom, ali im se to samo činilo“^[1]. Tako je bilo i u posljednjem osvajačkom nasrtaju na suvernu i nezavisnu Republiku Bosnu i Hercegovinu, ponovo priznatu u aprilu 1992. godine, kao subjekt Međunarodnog javnog prava.

Nakon ponovne obnove suvereniteta i nezavsinosti Bosne i Hercegovine i nakon disolucije SFRJ, na Bosnu i Hercegovinu je izvršena najbrutalnija agresija sa svih strana u cilju stvaranja Velike Srbije, Velike Hrvtske i Velike Crne Gore, u ratu koji je trajao od 1991. do 1995.godine. Iako nenaoružana, nezaštićena i bespomoćna, Bosna i Hercegovina je uspjela da se odbrani i zaštiti svoj teritorijalni integritet, suverenitet, nezavisnost i međunarodni subjektivitet.

Ovim člankom želimo potencirati ustavnopravnu i međunarodnopravnu utemeljenost za obnovu nezavisnosti i suvereniteta Republike Bosne i Hercegovine. Bosna i Hercegovina je u spletu historijskih okolnosti 1918. godine ušla u Kraljevinu Srba, Hrvata i Slovenaca, u međunarodno priznatim granicama, sa unutrašnjom administrativnom podjelom, koju je imala i 1878. godine, kada je bila predmetom međunarodnih pregovora na Berlinskom Kongresu.

Obnova nezavisnosti i suvereniteta Bosne i Hercegovine u periodu disolucije Socijalističke Federativne Republike Jugoslavije je zasnovana na ustavnopravnom i međunarodno pravnom osnovu koji su joj omogućili da bez pravnih prepreka, nakon provedenog Referenduma 01.03.1992. godine, ponovo stekne nezavisnost, međunarodni subjektivitet uz međunarodno priznanje i prijem u Ujedinjene Nacije 22. maja 1992.godine.

Ključne riječi: Bosna i Hercegovina, Ustavnost, zakonitost, nezavisnost, suverenitet, teritorijalni integritet, ustavnopravna utemeljenost, međunarodni odnosi, međunarodni pravni akti, demokratija, međunarodni subjektivitet, referendum.

Uvod
Ovim člankom ćemo se osvrnuti na političkopravni položaj i kontinuitet državno-teritorijalnog integriteta i ustavno-pravnog položaja Bosne i Hercegovine od propasti Austro-Ugraske monarhije, do sticanja uslova za obnovu nezavisnosti i suvereniteta Bosne i Hercegovine. Odmah nakon sloma Centralnih sila, već 1.11.1918. godine, Zemaljski poglavar Bosne i Hercegovine predaje vlast u ruke Narodnog vijeća Bosne i Hercegovine, koje je potom na prijedlog Glavnog odbora, izabralo Narodnu vladu Bosne i Hercegovine u koju su ušli predstavnici Bošnjaka, Hrvata i Srba. ^[2]

Osnivanjem narodnog vijeća Slovenaca, Srba i Hrvata, te formiranjem Narodne vlade Bosne i Hercegovine, došlo je do konstituisanja nove Države Slovenaca, Hrvata i Srba, na području južnoslovenskih zemalja koje su bile pod Austro-Ugarskom vlašću.Uređenje nove države je bilo na federativnom principu, kao osnovice uređenja nove države^[3].

Centralnu vlast države Slovenaca, Hrvata i Srba preuzelo je Predsjedništvo vijeća, a pokrajinske vlade, Bosne i Hercegovine, Slovenije, Dalmacije i Hrvatske imale su u nadležnosti poslove pokrajinskog značaja.Nedugo zatim, pod uticajem unutrašnjih i vanjskih faktora, Narodno vijeće Slovenaca, Hrvata i Srba, 29.10.1918. godine, objavilo je namjeru da se ujedini sa ostalim južnoslovenskim zemljama, to jest sa Kraljevinom Srbijom i Crnom Gorom u jedinstvenu državu, Kraljevinu Srba, Hrvata i Slovenaca.



To je i učinjeno 1.12.1918. godine u Beogradu pred regentom Aleksandrom Karađorđevićem, po kojoj bi vladarsku vlast imao kralj Petar, odnosno u njegovoj zamjeni regent Aleksandar, sa parlamentom i vladom. ^[4]
Bosna i Hercegovina kao cjelina zadržala je sve odlike državnosti i teritorijalnu cjelovitost, sa vladom koja je bila odgovorna centralnoj vladi u Beogradu.Vidovdanskim ustavom 1921. godine, koji je pošao od stanovišta nacionalnog unitarizma i državnog centralizma: „jedan narod, jedna država“. Jugoslovenska Muslimanska Organizacija (JMO) je uspjela da se u Ustavu ugradi član 135. kojim se u regionalnoj podjeli zemlje sačuvala teritroijalna cjelovitost Bosne i Hercegovine, u njenim historijskim granicama. ^[5] „Zakonom o razgraničenju oblasti, Bosna i Hercegovina će se razdjeliti u oblasti u svojim sadašnjim granicama. Dok se to zakonom ne uredi, okruzi u Bosni i Hercegovini važe kao oblasti.“ ^[6]

Predhodna upravna podjela iz austrougarskog perioda sa šest okruga, koji su sada postali oblasti; Tuzlanska, Sarajevska, Mostarska, Travnička, Banjalučka i Bihaćka. Član 135. Vidovdanskog Ustava na najbolji način je potvrdio činjenicu, da je još od ranog srednjeg vijeka postojao državnopravni, odnosno političko-teritorijalni kontinuitet cjelovite Bosne i Hercegovine. ^[7]

Bosna i Hercegovina između dva rata nije imala svoj samostalni pravni sistem, već je primjenjivala pravni sistem Jugoslavije. Sporazumom Cvetković-Maček od 26.8.1939. godine, Bosna i Hercegovina je dovedena u jedan improvizovani ustavnopravni poredak, koji je vladao uz brojne represalije sve dok nisu Njemačka i Italija, 1941. godine razbile Kraljevinu Jugoslaviju i uspostavile svoje kvislinške tvorevine, Pavelićevu Nezavisnu Državu Hrvatsku i Nedićevu nacisitičku Srbiju. ^[8]

Odmah nakon pokretanja Narodnooslobodilačkog rata, vojnopolitička podloga za obnavljanje državnosti Bosne i Hercegovine, su masovan odziv u NOP i masovno oprdjeljenje sva tri bosanska naroda za političku autonomiju Bosne i Hercegovine.

Kao posebna historijska podloga za obnovu državnosti Bosne i Hercegovine je, postojanje srednjevjekovne države Bosne i postojanje jedinstvenog bosanskog naroda koji je uspio sačuvati svoju posebnost i svijest o svojoj državi Bosni, od najstarijih vremena do Prvoga zasijedanja ZAVNOBIH-a 25.11.1943. godine. ^[9] AVNOJ je na drugom zasijedanju 29.11.1943. godine donio Odluku da se Jugoslavija izgradi na federativnom principu, kojom je određen i položaj ZAVNOBIH-a kao nosioca državno-pravnih funkcija u federalnoj jedinici Bosni i Hercegovini. „U skladu sa federativnom izgradnjom Jugoslavije jeste činjenica da već sada osnovne organe narodne vlasti kod pojedinih naroda Jugoslavije predstavljaju narodnooslobodilački odbori i zemaljska antifašistička vijeća narodnog oslobođenja“. (tačka 3.) ^[10] U toku rata je ubrzano vršena izgradnja bosanskohercegovačke državnosti, a nakon završetka rata 1945. godine izvršene su sve potrebne pripreme za izbor i sazivanje Ustavotovrne skupštine, koja je na sjednici održanoj od 28. do 31.12.1946. godine, donijela Ustav Narodne Republike Bosne i Hercegovine. ^[11]

2. Ustavna i međunarodna načela za sticanje nezavisnosti i međunarodno priznanje Republike Bosne i Hercegovine

Uzmajući u obzir Uredba o Vilajetu Bosna iz 1865. godine^[12] i Zemaljski Ustav (Štatut) za Bosnu i Hercegovinu iz 1910. godine, koji su djelimično obnovili i unaprijedili državnost Bosne i Hercegovine, a posebno Vidovdanski Ustav iz 1921. godine, Ustavotvorna skupština izabrana na prvim slobodnim izborima, donijela je 31.12.1946.godine, prvi Ustav Narodne Republike Bosne i Hercegovine, u njenoj modernoj historiji. „Narodna Republika Bosna i Hercegovina je narodna država republikanskog oblika. ^[13]

Član 2. „Narodna Republika Bosna i Hercegovina, ostvarena u svojoj oslobodilačkoj borbi svih naroda Jugoslavije kao narodna država, i izražavajući, na osnovu prava na samoopredjeljenje, uključujući pravo na otcjepljenje i ujedinjenje s drugim narodima, slobodnu volju svoga naroda bez razlike narodnosti i vjeroispovijesti, ujedinila se na osnovu načela ravnopravnosti sa Narodnom Republikom Srbijom, Narodnom Republikom Hrvatskom, Narodnom Republikom Crnom Gorom, Narodnom Republikom Makedonijom i Narodnom Republikom Slovenijom u zajedničku, saveznu državu – Federativnu Narodnu Republiku Jugoslaviju.“ ^[14]

Prema ustavu iz 1946. godine, ^[1]5 ustavnom zakonu iz 1953.godine i ustavu iz 1963. godine Jugoslavija je bila centralizovana država po pitanjima uređivanja društveno-ekonomskih i političkih odnosa, koji su bili subordinirani i centralizovani. Savez Komunista Jugoslavije - SKJ, je bio centralizovan po principima demokratskog centralizma, sa vrlo malo demokratije i prviše centralističkog rukovođenja. Iako je Jugosalvija bila savezna država sastavljana od federalnih jedinica, po mnogim pitanjima državnog uređenja, nije se razlikovala od unitarnih država.

Ustavom 1974. godine, „Socijalistička Federativna Republika Jugoslavija je savezna država kao državna zajednica dobrovoljno ujedinjenih naroda i njihovih socijalističkih republika, kao i socijalističkih autonomnih pokrajina Vojvodine i Kosova koje su u sastavu Socijalističke Republike Srbije, zasnovana na vlasti i samoupravljanju radničke klase i svih radnih ljudi, i socijalistička samoupravna demokrastka zajednica radnih ljudi i građana i ravnopravnih naroda i narodnosti.“čl.1 Ustava SFRJ1974.)

Član 3. Ustava SFRJ, „Socijalistička republika je država zasnovana na suverenosti naroda i na vlasti i samoupravljanju radničke klase i svih radnih ljudi, i socijalistička samoupravna demokratska zajednica radnih ljudi i građana i ravnopravnih naroda i narodnosti.“ Član 5. Stav 2. Ustava SFRJ, „Teritorija republike ne može se mijenjati bez pristanka republike, a teritorija autonomne pokrajine – ni bez pristanka autonomne pokrajine.Granica SFRJ ne može se mijenjati bez saglasnosti svih republika i autonomnih pokrajina.“ ^[16]

Najznačajnija odredba u Ustavu iz 1974. godine, koja je promijenila koncept jugoslovenske federacije, je odredba koja se tiče revizije Ustava iz 1974. godine. Po članu 402. Stav 1. regulisano je: „Promjena Ustava SFRJ usvojena je, kad se sa tekstom koji je usvojilo Savezno vijeće Skupštine SFRJ saglase skupštine svih republika i autonomnih pokrajina, odnosno skupštine svih republika“^[17] Jugoslavija se u ovom pogledu i u definiciji iskazuje kao savez država ili konfederacija, a vrlo malo kao federacija.

Prije toga je u članu 400. regulisano da Savezno vijeće može pokrenuti postupak promjene Ustava, samo uz predhodnu saglasnost skupština republika i autonomnih pokrajina, odnosno skupština republika, ako je u pitanju promjena odredaba kojim se uređuju položaj republika i međusobni odnosi federacije i republika.^[18] Ovaj član potvrđuje da je Jugoslavija bila u suštini ugovorna zajednica, samo što se taj ugovor formalnopravno nazivao Ustav SFRJ.

Donošenjem Ustava SFRJ 1974. godine reguliše se dalja izgradnja pravnog sistema u pravcu obezbjeđeivanja i zaštite položaja čovjeka, s jedne strane i obezbjeđenje dominacije radničke klase jačanjem samoupravne organizacije udruženog rada.

Sredinom 1981. godine usvojeni su ustavni amandmani kojima se regulišu dužina mandata i sastav izabranih kolektivnih organa, takozvano kolektivno rukovođenje. Potom je izvršena značajna ustavna promjena usvajanjem amandmana 1989. Godine, kojima je najavljena reforma ekonomskog i političkog sistema. Nakon usvojenih amandmana na Ustav SFRJ, uslijedile su izmjene ustava i donošenje novih ustava 1989. 1990. 1991.god., u skoro svim republikama, kada je otpočeo proces disolucije SFR Jugoslavije. ^[91]

---

Nastavit će se, insha'Allah!

---

Fussnote:
^1] Alija Izetbegović, Inetvjui, ........
^2] Čaušević, Dženana, Pravno politički razvitak Bosne i Hercegovine, str. 266.-267. Magistrat, Sarajevo, 2005.
^3] Hasić, dr. Zijad, Država, str. 180-183. Univerzitetska knjiga, sarajevo, 2009.
^4] Imamović, Mustafa, Historija Bošnjaka, str. 485.- 500. Preporod, Sarajevo, 1997. Dženana, Čaušević, ibidem, atr. 270-271.
^5] Ibidem, str. 500-501.
^6] Čaušević, Dženana, isto djelo. Str. 300-301. Takozvani „turski paragraf“ kojim je zahvaljujući JMO, sačuvan teritorijalni integritet Bosne i Hercegovine u njenim dosadašnjim granicama.Sarajevski, Tuzlanski, Travnički, Bihaćki, banjalučki i Mostarski okrug , su postali oblasti unutar historijskih granica Bosne i Hercegovine. Čl 135.
^7] Čaušević, Dženana, isto, str. 305.-306.Uredba o Podjeli Zemlje na oblasti od 26.4.1922. godine,
^8] Ibidem, str. 520.-531.
^9] Na Prvom zasijedanju ZAVNOBIH, posebno je važna Rezolucija Zemaljskog Antifašističkog Vijeće Narodnog Oslaobođenja Bosne i Hercegovine, koja je osnova za ustavnopravno uređenje i ravnopravnost naroda Muslimana, Hrvata i Srba u Bosni i Hercegovini, kao i ravnopravno učešće naroda Bosne i hercegovine sa ostalim narodima u izgradnji Narodne Demokratske Federativne Jugoslavije.
^10] Čaušević, Denana, isto, str. 437.Odluka o izgradnji Jugoslavije na federativnom principu.
^11] Imamović, Mustafa, Historija Bošnjaka, str. 555. Preporod, Sarajevo, 1997.
^12] Čaušević, Dženana, isto str. 170. Raniji sandžaci su bili podloga za nove okruge u Vilajetu Bosna, koja je novim administrativno upravnim ustrojem imala 7 okruga – liva; sarajevo, Travnik, Bihać, Banja Luka, Zvornik, Novi Pazar i Hercegovina. Bosna vilajet imao je Valiju kao vrhovnog izvršnog organa vlsti.
^13] Ibidem, str. 556., str. 491. čl. 1. Ustava Nerodne Republike Bosne i Hercegovine, usvojenog 31.12.194. godine u Sarajevu.
^14] Ustav
^15] Član 1. Ustava FNRJ reguliše: Federatuvna Narodna Republika Jugoslacvija je savezna narodna država republikanskog oblika, zajednica ravnopravnih naroda.....
^16] https://sr.wikipedia.org//sr-ej/Ustav-Jugoslavije čl. 5. pristup 10.02.2017. godine.
^17] Ibidem, čl.402 Ustava SFRJ iz 1974. Godine.
^18] vidjetiUstav SFRJ iz 1974.god. čl. 400.
^19] Ibrahimagić, Omer, Državno-pravni razvitak Bosne i Hercegovine, str. 39. VKBI, Sarajevo, 1998.