Euroregija predstavlja svakako jedan specifičan oblik prekogranične saradnje i povezivanja. Bez obzira na njezinu strukturu, nju zapravo najviše čine aktivnosti na nivoima regija, na određenoj teritoriji povezanom poviješću, stanovništvom, tradicijom, kulturom, privrednim aktivnostima i drugo. Organi EU promovišu regionalni razvoj, osnivanjem mreže regija i pri tome rukovodi ekonomskim programima, snažnim finasijskim sredstvima podstičući nacionalne regije da se povezuju u prekograničnu regionalnu saradnju.

Opšta globalizacija je snažno uticala na stvaranje regionalne politike kojom se ohrabruju manje regije uz pomoć Odbora regija, kao savjetodavnog tijela Evropske unije, predstavnika novog procesa povezivanja među regijama u ovirima globalne saradnje. Svaka država članica EU ima svoju regionalizaciju, bez nekog standarda za pojedine regije, ali u zadnjim fazama evropskog integrisanja, područje regija obuhvata prostor koji se nalazi u granicama nekoliko država. Proces integrisanja ostvaruje se putem makroregija ili prekograničnih regija koje imaju evropski statut. Prekogranična saradnja uključuje nova pravila ekonomske i socijalne, kohezije koja regijama donosi veću samostalnost. Tu se odmah javljaju problemi podjele nadležnosti na nivou Unije ili država članica, odnosno nižih nivoa vlasti, koji nije definisan u Lisabonskom ugovoru, ali je Odboru regija dodijeljen zadatak da u saradnji sa EU institucijama vodi računa o načelu supsidijarnosti (Committee of the Regions- odbor regija/ Komitet regiona). Odbor regija mora biti konsultovan prije nego Unija donese odluke o pitanjima kao što su regionalna politika, zaštita okoliša, obrazovanje i promet.
Region je oblast,rejon, zona, kraj, susjedstvo,prostorija, površina, zemlja, zavičaj, domovina, otadžbina, provincija, najčešće se koriste regionalizam i regionalizacija. Regionalna politika EU i Evropa regiona. U svemu tome za intervencije Evropske zajednice, važi princip supsidijarnosti. Regionalne politike u EU vode se preko dva fonda, Kohezivnog i Strukturnog. Razvoj i unapređenje Evrope možemo pratiti od Evrope nacija, preko Evrope građana, Evrope manjina i na kraju Evrope regiona i prekograničnih regiona (interteritorijalne saradnje regija i lokalnih zajednica, uključujući i formiranje prekograničnih euroregija).

Pojam euroregije, u evropskoj politici euroregija, je oblik transnacionalne saradnje između dvije ili više administrativnih jedinica u različitim evropskim drzavama. Među najvažnijim pravnim dokumentima koji regulišu ovu oblast su; Evropska povelja o lokalnoj samoupravi (1985.), Madridska Okvirna konvencija o prekograničnoj regionalnoj saradnji (1980.) ^[8] Evropska povelja o pograničnim i prekograničnim regionima (1981. 1995. 2004.),koja proklamuje Evropu regija, odnosno Evropu bez državnih granica, Deklaracija o regionalizmu u Evropi( 1996.), Nacrt evropske povelje o regionalnoj samoupravi 1997. ^[9]

Odredbe čl. 3/1. „Regulisano je da regionalna samouprava označava pravo i sposobnost najvećih subdržavnih teritorijalnih vlasti da imaju izabrana reprezentativna tijela saglasno principu supsidijarnosti“. Riječ je dakle o realizaciji jedne davnošnje vizije francuskog pravnika Leona Digija, kada je opisao transformaciju hijerarhije monopola moći klasične državne uprave, u demokrastki kontorlisani sistem javne službe (servisa građanski interesa) „upravljači i službenici nisu više gospodari koji podanicima nameću suverenu vlast, imperium. Oni nisu organi, kolektivna ličnost koja zapovijeda. Oni samo upravljaju poslovima zajednice“On se zalaže za smanjaje moći javnih službi kroz jačanje javnog prava i pokretanje desuverenizacije država i decentralizacije vlasti.

Pravo lokalnih vlasti na udruživanje čl. 10. Evropska Povelja o lokalnoj samoupravi; -1 Lokalne vlasti imaju pravo da, u vršenju svojih dužnosti međusobno sarađuju i da se, u skladu sa zakonom, udružuju sa drugim lokalnim vlastima radi vršenja poslova od zajedničkog interesa.
2. Svaka zemlja mora priznati pravo lokalnim vlastima da pripadaju udruženju (savezu) loklanih vlasti, radi zaštite unaprejeđenja njihovih zajedničkih interesa i da pripadaju međunarodnoj organizaciji lokalnih vlasti.
3. Lokalne vlasti imaju pravo da, pod uslovima koji mogu biti propisani zakonom, sarađuju sa odgovarajućim lokalnim vlastima drugih zemalja.“ ^[10]

Euroregija predstavlja svakako jedan specifičan oblik prekogranične saradnje i povezivanja. Bez obzira na njezinu strukturu, nju zapravo najviše čine aktivnosti na nivoima regija, na određenoj teritoriji povezanom poviješću, stanovništvom, tradicijom, kulturom, privrednim aktivnostima i drugo.
Organi EU promovišu regionalni razvoj, osnivanjem mreže regija i pri tome rukovodi ekonomskim programima, snažnim finasijskim sredstvima podstičući nacionalne regije da se povezuju u prekograničnu regionalnu saradnju.

Makroregije mogu donositi odluke bez predhodnog konsultovanja, sa svojim vladama. Odbor regija poziva na osnivanje makroregija unutar i izvan granica EU, podstiče saradnju euroregija putem umrežavanja . Može se reći da EU mrežama regija pridaje veću pažnju, nego državama zahvaljujući Odboru regija koji smatra da su makroregije prilika za uspjeh regijama, jer često nemaju dobru komunikaciju sa centralnim Vladama, po pitanju uređivanja samostalnog raspolaganja finansijskim sredstvima za vlastiti razvoj.
Do sada su osnovane i vrlo uspješno djeluju Baltička makro euroregija, Podunavska makroregija, kao i inicijativa za Jadransko-jonsku makroregiju^[11] Odbor regija osigurao je institucionalni okvir i za članice Mediteranske unije, kako bi imale direktne dijaloge. Mediteranska unija osnovana je 2008. godine. Mediteranska unija ima sve članice Unije, te nekoliko priobalnih drzava nečlanica, a Odbor je podržava kao način afirmacije stabilnosti, prosperiteta, mira i partnerstva.

Euroregije kao asocijacije samoupravnih jedinica subnacionalne razine iz različitih država pojavljuju se na području Evrope krajem 2006, jer do tada nije postojao jedinstven okvir koji bi definisao euroregije na nivou EU, a koji bi regulisao unificiranje i standardizaciju euroregija, te omogućio razvoj adekvatnih pravnih i finasijskih instrurmenata za subjekte poput euroregija. Uviđajući potencijale koji leže u takvim oblicima prekograničnog povezivanja regija, a u skladu sa osnovnim načelima kohezijske politike EU, Evropska komisija je krajem 2006. godine predlozila tekst Uredbe kojom je regulisano pitanje euroregija. Uredba je usvojena od Vijeća Evropske unije krajem 2006.godine (UREDBA EZ br. 1082/2006.) dajući time vrlo važnu potporu daljnjem razvoju euroregija, kao potencijalno vaznog instrumenta za realizaciju i ravnomjerniji razvoj putem prekogranične saradnje.
Neke već formirane euroregije imaju; predsjednika, Izvršni odbor, nadzorni odbor, Skupštinu euroregije, tehnički sekretarijat, te radne komisije:

Komisija za turizam i kulturu,
Komisija za ribarstvo, i očuvanje životinjskog i biljnog svijeta,
Komisija za promet i infrastrukturu,
Komisija za zaštitu okoliša,
Komisija za privredne aktivnosti. ^[12]
Ciljevi prekogranične euroregije mogli bi se definisati ovako:
-Saradnja jedinica loklane samouprave na održivom razvoju euroregije, gdje jedinice lokalne samouprave kao teritorojalne i političke jedinice , kao najbliže čovjeku imaju najvažniji značaj i ulogu.
-primjena i realizacija instrumenata definisanih u Evropskoj povelji o lokalnoj i regionalnoj samoupravi, Konvenciji o prekograničnoj saradnji, te u skladu sa Konvencijom o regionalnoj upravi,
- jednostavniji i efikasniji zajednički pristup evropskim fondovima
-jačanje institucionalne stabilnosti na Zapadnom Balkanu radi bržeg ulaska u EU i NATO,
-jačanje međuregionalne saradnje, sa sličnim euroregijama, koje bi se formirale na prostoru Jadransko-jonske europske makroregije i podunavske europske makroregije.

Prekogranične euroregije pokazuju se kao vrlo koristan alat za uspostavljenje i održavanje kontinuirane komunikacije među regijama na Balkanu, koje doprinose boljem međusobnom upoznavanju, zbližavanju naroda i etničkih zajednica na Balkanu i usaglašavanje zajedničkih interesa. Na taj način bi se razbijali neutemeljeni animoziteti i predrasude, koje nikada ne treba podcijeniti. Kad se tiče Balkana prekogranične euroregije, kao što je Sandzak, mogle bi pridonijeti premošćivanju i boljem usaglašavanju među regijama Balkana, kao i mogućeg doprinosa međudržavnim odnosima zemalja na Balkanu, jer mislimo da vrlo često drzavni i regionalni interesi nisu u potpunosti usklađeni.
Evropska unija je od 2006.godine, sve snažnije promovisala prekograničnu saradnju, transnacionalnu saradnju i međuregionalnu saradnju, te regionalni razvoj, jer se tom Uredbom regijama iz raznih zemalja otvara mogućnost pristupanju EU fondovima, bez posredovanja, ali naravno uz predhodno odobravanje centralnih vlasti.

Na taj način bi direktne veze omogućile da euroregije izrađuju sopstvene Operativne programe, razvojne programe, preko kojih bi Evropska komisija dodjeljivala bespovratna sredstva, što bi imalo za posljedicu: efikasnije i svrsishodnije korištenje EU fondova, za razvoj lokalnih zajednica i daljni doprinos razvoju decentralizacije i ravnomjernog razvoja drzava. Naravno ovome bi bilo i velikog otpora centralnih vlasti, kao i u mnogim zemljama EU, jer kod koga je novac, kod toga je i moć, pa se zbog toga centralne vlsti ne žele odreći kontrole nad EU sredstvima, namijenjenim regionalnom razvoju u zemljama EU i zemljama kandidatima za ulazak u EU, kao što su naše drzave Bosna i Hercegovina, Srbija, Crna Gora, Kosovo, Albanija i Makedonija.

Evropska unija dodjeljuje značajna bespovratna sredstva za prekograničnu saradnju regija. Ta sredstva se dodjeljuju po strogo definisanim pravilima, na osnovu kvaliteno pripremljenih razvojnih planova. Ti planovi se u EU fondovima naziavju Operativni programi (O.P.), a izrađuju se za određene oblasti unutar jedne države ili više država, kada su u pitanju prekogranične regije, ili euroregije, kao što je naš Sandzak u užem i širem smislu. ^[13] Operativni planovi definišu razvojne prioritete, organizacijsku strukturu koja će provoditi program, procedure upravljanja programom, kao i izvore finansiranja i iznose finsijskih sredstava, a sve to za sedmogodišnji period.

Pravljenje Operativnih planova obavlja se na NUTS II nivou, ali se uključuju i regije na NUTS III nivou. Što se tiče Bosne i Hercegovine prekogranična saradnja u sklopu IPA fondova, vrlo je vazan instrument regionalnog razvoja, jer je SERDA,- sarajevska regija u pograničnom dodiru sa Regijom Sandžak. Hrvatska je na primjer uključena u 6 OP-a prekogranične saradnje, te 2 OP-a transnacionalne saradnje, a na raspolaganju joj je nekoliko desetaka miliona eura bespovratnih sredstava. ^[14]

Očigledno je da bi Euroregije trebale biti alat za svrsishodnije i uspješnije korištenje EU fondova, što je vrlo motivišuće za sve jedinice lokalne samouprave i za države koje bi mogle da se direktnije uključe u ovaj projekat formiranja Prekogranične Euroregije Sandžak. Sandžak kao prekogranična euroregija u funkciji jačanja održivog razvoja, procesa regionalne i evropske integracije, ostvarivanja kulture mira, fpormiranja i razvoja modernog građanskog društva na Balkanu i njegovog opšteg napretka. Radom stručnih komisija bi se definisao određeni broj projekata u svim važnim sektorima, uključujući i zaštitu okoliša, upravljanje rizicima, razvoj prekograničnih preduzetničkih mreza, informatičko umrezavanje, u koje bi se direktno uključile sve lokalne zajednice u prekograničnoj regiji.

Posebni efekti prekogranične regionalne saradnje bi postigli brži razvoj gradova i regija koje bi sačinjavale Sandzak, kao prekograničnu regiju. Potom bi se postigli snazni efekti u unapređenju proizvodnje obnovljivih energija, očuvanju voda, zaštiti atmosfere, zajednički i napredniji oblici savremenog stručnog obrazovanja, unapređenju javnog zdravstva, kulturnoj razmjeni, kreativnijem upotpunjavanju slobodnog vremena, razvoju sporta, međusobnom ispomaganju u slučajevima prirodnih katastrofa i nepogoda i sve snažnije socijalne potrebe koje prate savremeni tok globalizacije.
Na osnovu uvida u sve projekte od strane EU, Sanadžak kao prekogranična euroregija bi osigurao bespovratna sredstva u sklopu Operatvnih planova i IPA fondova. U Bosni i Hercegovini su entiteti nadležni za pitanja lokalne samouprave. U FBIH je na snazi Zakon o principima loklane samouprave. U RS takođe postoji Zakon o loklanoj samoupravi. Tu su još i kantonalni zakoni i statuti Općina u oba entiteta Bosne i Hercegovine.

Mislimo globalno, djelujmo regionalno i lokalno!

5. Zaključak
Operativni razgovri, razmjene iskustava i zajednički projekti, sigurno bi doprinijeli bržem razvoju regije Sandžak, na svim poljima kulturne, privredne, ekološke, komunikacijske, poljoprivredne, uzajamne pomoći u svim situacijama, urbane saradnje i svih sloboda kretanja ljudi, roba, ideja, usluga i kapitala.

Prekogranična Euroregija Sandžak neće ni na koji način narušiti teritorijalni integritet, suverenitet, demokratiju i zajedništvo naroda i etničkih grupa koje vijekovima zive izmiješani, uz tradicionalno dobre komšijske odnose u Sandžaku i na Balkanu.

Prekogranična euroregija Sandzak, će doprinijeti još boljem povezivanju i svestranoj saradnji svih drzava čije loklalne zajdnice budu sastavni dio ove tako značajne prekogranične regije, koja umjesto da razdvaja, u budućnosti treba da povezuje i spaja susjedne zemlje Srbiju i Crnu Goru, Bosnu i Hercegovinu, Kosovo i Albaniju.

Centralne drzavne vlasti će mnogo lakše usglašavati zajedničke politike i tu istu politiku provoditi kroz zajedničke projekte i aktivnosti, što bi za Sandžak kao prekograničnu regiju značilo da ima snažniji uticaj na vlade u drzavama i cijelu EU.

Sandžak i ostale eurorgije moraju vršiti još snažnjiji uticaj na međunarodne organizacije koje reprezentuju regije u ime tijela EU, kako bi promovisale i unapređivale procese decentralizacije unutar svih drzava i putem prekograničnih euroregija.

Ove ideje će imati i otpora kod svih drzava na Balkanu, jer su još uvijek centralizovane upravljačke strukture, jer su svoj suverenitet stekle nedavno.

Poseban otpor je jasno vidljiv na primjeru Uredbe EGST, koja neće zaživjeti dok države ne donesu adekvatne propise u sklopu svojih zakonskih sistema, a što je do sada učinio vrlo mali broj članica EU.
Takve će zakone morati donijeti upravo države kandidatkinje za članstvo u EU, jer je to obaveza u sklopu usvajanja acquis communitaire-a da bi mogle postati članice EU.

Zato vlasti Bosne i Hercgovine, Srbije, Crne Gore, Kosova i Albanije, moraju već odmah preduzimati političke i pravne korake kako bi se omogućilo snažno prekogranično povezivanje svojih i susjednih regija, kao i izradi Strategije regionalnog razvoja i zakona o regionalnom razvoju.

Istovremeno zajednice lokalne samouprave, to jest pogranične opštine moraju uložiti daleko više napora u razvoj vlastite administracije kako bi se osposobile za saradnju sa opštinama u susjedstvu i preko državne granice, koristeći uspješno EU fondove za prekograničnu saradnju i povezivanje.

Prekogranične euroregije su znači vrlo važan oblik organizovanja, koji stoji na raspolaganju Balkanskim državama koje žele u EU, pa ovaj način povezivanja ne bi smjele potcijeniti.

Značaj Sandžaka kao prekogranične euroregije treba uporno i glasno prezentirati državnim zakonodavnim i izvršnim tijelima država Balkana, kojih se direktno tiče Sandžak kao prekogranična euroregija i institucijama Evropske unije koje sve snažnije promovišu desuverenizaciju, decentralzaciju i regionalizaciju Evrope.

FUSSSNOTE:
^8] No. 106. Okvirna konvencija o prekograničnoj saradnji između teritorijalnih ztajednica ili vlasti, usvojena u madridu 1980.
^9] Nacrt Evropske povelje o regionalnoj samoupravi, od 5.4.1997. kojom su regulisani Međuregionalnim i transgranični odnosi članom 8. povelje.
^10] Povelja o lokalnoj samoupravi Savjeta evrope, sačinjena u Strazburgu,15.10.1985. godine. Koju potpisuje svaka zemlja članica savjeta Evrope.Bo0sna i Hercegovina je Povelju ratificirala 12.7.2002. godine.
^11] Inicijativa za kreirenje strategije za Jadran, koji je proširen i n Jonsko more. 24.2.2010.
^12] Hrvoje Marušić, 2008. Euroregije i prekogranična suradnja, Pomorski zbornik br. 45. Split, str. 259-264.
^13] Prekogranična euroregija Sandžak u užem smislu bi sačinjavale opštine Sandžaka u Srbiji i sandžaka u Crnoj Gori ( Novi Pazar, Tutin, Sjenica, Nova Varoš, Prijepolje, Priboj, Pljevlja, Bijelo Polje, Petnjica, Berane, Rožaje, Plav i Gusinje) U širem smislu je još i dodatnih nekoliko opština iz Bosne, Kosova, Srbije, Crne Gore i Albanije.To bi Euroregiju Sandžak učinilo još značajnojom multikulturlanom, multietničkom, multijezičkoj euroregijom. Značajno bi bilo što bi se te rubne opštine snažnije razvile i infrasturkturno i kulturno povezale , uz snažniji ekonomski i tehnološki razvoj, u čemu sada značajno zaostaju, za razvijenim opštinama u svojim državama.

^14] Hrvoja Marušić, Euroregije i prekogranična saradnja, Pomorski zbornik 45 (2008)1 str. 259- 264

6. LITERATURA
1. Noel Malcolm, 1994. Kratska historija Bosne
2. Nada klajić, Srednjo vjekovna Bosna
3. Evropska povelja o lokalnoj samoupravi iz 1985.
4. Okvirna evropska konvencijao prekograničnoj saradnji teritorijalnih zajednica ili vlasti, Madrid, 21. maj, 1980. Serija evropskih ugovora /106.
5. UREDBA (EU) br.1299/2013EUROPSKOG PARLAMENTA I VIJEĆA, od 17.11.2013., o posebnim odredbama za potporu iz Evropskog fonda za regionalni razvoj, cilj „Evropska teritorijalna suradnja“, sastavljeno u Bruxellesu 17. 11.2013.
6. UREDBA (EU)br. 1085/2006 o prekograničnoj saradnji članica EU
7. Evropska grupacija za teritorijalnu suradnju (EGST), 2010 godine.
8. Ustavi Kraljevina SHS i Kraljevine Jugoslavije iz 1921 i 1931. godine
9. Šefket Krcić, 2001. „Sandžak između Crne Gore i Srbije“,
10. Hazim šavbanović, Bosanski pašaluk. Postanak i upravna podjela. 1959. Naučno društvo NR BIH.
11. Evropska povelja o lokalnoj samoupravi iz 1985.
www.sogfbih.ba/.../Evropska %20povelja o lokalnoj samoupravi, sa objašnjenima. Prist. 10.9.2017.
12. Jovan Komšić, Principi evropskog regionalizma, asocijacija multietničkih gradova jugoistočne evrope, 2007. Novi sad.
13. Hrvoje Marušić, 2008. Euroregije i prekogranična saradnja, Pomorski zbornik 45. 2008, str. 259-264, Split.
14. Mr. Sc.Majda Rubić, Uloga odbora regija u kohezijskoj politici Evropske unije, ISSN 1847-0459, Zbiornik radova Pravnog fakulteta u Splitu, god.52. -2015. Broj 4.

Sarajevo, 13.09.2017. godine
Dr. Rizvan Halilović