Preveo i pripremio: prof. Damir Gruda



Gusinje i Plav gradovi u koje ni jedan stranac ne može ući živ. – Stanovnici su u stalnim krvavim razmiricama
Zabranjeni gradovi Gusinje i Plav, u koje niko osim gusinjskih klanova i njihove braće po krvi ne može ući, možda dijele istu sudbinu grada Lhase na Tibetu sa njihovim misterijama koje bi se mogle naći u budućim turističkim maršutama. Ovo ce možda značiti i pronalaženje konačnog rješenja za kompleksni problem Južne Evrope na granici između Crne Gore i Albanije oko kojeg su se dugo vremena sporile diplomate. Haška mirovna konferencija je objavila da se ovo zahtjeva zarad interesa mira u Južnoj Evropi, dok su ministri spoljnih poslova Italije i Austrije, koji su upravo održali sastanak u Desio-u u Italiji se zauzeli za rješavanje ovog pitanja jer je njegovo rješenje u interesu trgovine koji civilizovani svijet namjerava da uspostavi sa Albanijom. Berlinskim kongresom, kojim je Bosna i Hercegovina data Austriji i na taj način odsječen jedan dio Otomanskog carstva, odlučeno je da se Plav i Gusinje daju Crnoj Gori na upravljanje. Crnogorci sa svojih 10000 vojnika pod vodjstvom Marka Drekalovića (Marka Miljanova) poneseni ovim odlukama su krenuli na Gusinje da uberu plodove svog uspjeha nad moćnim Otomanskim Carstvom. Tokom noći su krenuli na grad kad su ih naoružani Gusinjani i Plavljani sa okolnih brda iznenadili i desetkovali njihovu vojsku. Od tada se učinio veliki napor da se ovaj problem riješi premjeravanjem ove teritorije ali Gusinjani to nisu dozvolili. Predstavnici velikih sila su konačno uspjeli da urede sastanak sa ratobornim klanovima. Pregovarači su došli do kapija Gusinja gdje im je rečeno da bježe i spašavaju žive glave jer će u protivnom ukoliku budu ponovo viđeni u blizini njihove glave ukrašavati kapije grada. Jedina dobra strana ove ekspedicije je bila da su uspjeli da slikaju kapiju grada. Nakon ovog događaja Velike sile Crnoj Gori ustupaju albansku luku Ulcinj umjesto Plava i Gusinja. Granična linija nije promijenjena a ratnici ova dva planinska grada prkoseći Velikim silama su zadržali svoje gradove.
Albanija koja je na 24 sata putovanja od Pariza je jedna od anomalija Evrope. To je zemlja koja je manje poznata nego Centralna Afrika; zapravo, karta Sudana je tačnija nego karta Albanije. Ljudi pripadaju rasi predostrožnih, plahovitih ratnika podijeljenih u klanove i plemena koji vode neprekidne krvave razmirice. Život tamo ne vrijedi više od kutije metaka kao što je skoro opisao jedan Albanac. Razmirice postoje između klanova i čak između porodica u samim klanovima. Različiti dijelovi grada su podijeljeni među klanovima a pojavljivanje ljudi na ulicama je često signal za puškaranje. Postoje izvještaji da u nekim zajednicama su svi muškarci pobijeni u toku ovih borbi klanova. Procijenjuje se da 25 procenata stanovnika umire nasilnom smrću. Ljudi u ovom dijelu Evrope su čuveni po vjernosti, gostoprimstvu i mnogim vrlinama ali ipak u toku razmirica često pribjegavaju neviteškim načinima da se sukobe sa svojim krvnim neprijateljima. Sasvim je normalno da se napravi zasjeda među stijenama ili negdje u šumama ili da se neprijatelju puca u leđa. Iz ovih razloga ljudi koji pripadaju klanovima koji su u zavadi skoro nikada ne putuju sami i uvijek su u pratnji sa četvoricom ili petoricom ljudi. Uvijek na oprezu prema strancima oni su svijesni koliko je ova zemlja bitna Velikim silama Evrope tako da su u stalnom nastojanju da je odbrane od stranaca. Iz ovog razloga se na strance gleda kao na potancijalne neprijatelje. Nošenje fotoaparata ili pokušaj da se naslika unutrašnjost ove teritorije za stranca može da znači smrtnu kaznu. Neki od obicaja su veoma zanimljivi i prenose se sa generacije na generaciju kao sveti nepisani zakoni. Ako čovjek počini ubistvo i spašavajuci svoj život uđe u dom drugog čovjeka, prijatelja ili neprijatelja, čak i u kuću brata čovjeka koga je ubio, on će u toj kući biti bezbjedan najmanje tri dana. Neprijatelj je pod zaštitom dok je u društvu sa ženom, a lijepa riječ upućena mladoj neudatoj ženi može biti smrtonosna provokacija.
Krvno bratimljenje je institucija koja je karakteristična za pripadnike ovih klanova. Dva muškarca koja daju ovu zakletvu stoje u centru kruga oformljenog od strane ostalih ljudi iz plemena. Svaki od njih pravi rez na ruci koja se izliva u čašu koju svečano popiju zaklinjajući se na vječitu međusobnu podršku u svim svojim obavezama i poslovima čak i onima koje podrazumijevaju rizik za njihove živote. Ova zakletva je za njih svetija nego bračna veza.
Od svih albanskih klanova Gusinjani se smatraju najokrutnijim i najratobornijim. Takođe se smatraju za najzgodnijim i najvjernijim u ispunjavanju obećanja koje daju. Njihov dom je visoravan koja se nalazi u istočnom dijelu Crne Gore okružen visokim planinama. Jedini prilaz Gusinju je uskom dolinom kroz koji teče rijeka koju sačinjavaju potoci, riječice, izvori i jezera sa obližnjih planina. Žene takođe prate priče o ličnim osvetama i njihovim neprijateljstvima koje su isto tako brutalne i nepopustljive kao i njihovi muževi. Crnogorska princeza Ksenija priča priču o djevojci koja se udala za tjelohranitelja vođe jednog klana. Mjesec dana nakon udaje njen muž biva mučki ubijen od strane njegovog rođenog brata koji je takođe bio zaljubljen u nju. Čuvši vijest o muževljevoj smrti ona biva skrhana bolom i tugom. Pošto nije imala braće niti muških rođaka koji bi osvetili smrt njenog muža ona odluči da osvetu preuzme na sebe uporno i strpljivo prateći njenog djevera preko Albanije i Makedonije čekajući trenutak da zada udarac. Jednog popodneva u Skadru kada je vidjela njenog djevera kako šeta glavnom ulicom grada ona uze pištolj svoga muža sakrivenog ispod pojasa i ubija ga. Nakon što je ubila djevera krenula je pravo u kuću njegovih roditelja koja se nalazila na razdaljini od 7 dana hoda i njih takođe ubija. Osvetivši smrt njenog muža ona se vraća u svoje pleme. Nakon ovog događaja njoj nije bilo suđeno jer je smatrano da je obavljala svoju dužnost.
Iako Albanija zvanično pripada Otomanskom carstvu Gusinjani ne prihvataju vjernost sultanu ili bilo kojoj drugoj sili. Gusinjani ne prihvataju stranu vladavinu osim samih Gusinjana.
Religijom su uglavnom Muslimani iako su mnogi od njih pobožni Katolici ili Pravoslavci. Razlog zbog čega su većinom muslimani se nalazi u činjenici da sljedbenici Islama imaju više privilegija u nošenju oružja i služenju vojske. Pripadnici lične sultanove garde se biraju iz redova Gusinjana zbog njihove neupitne odvažnosti i vjernosti.
Gusinjani su ubili nekoliko Turskih kajmakana i upravitelja kojima nisu bili zadovoljni a prije nekoliko godina su ubili i jednog predstavnika Porte koji je poslat da ih ubijedi da predaju svoja svijeta mjesta Crnoj Gori. Njegova glava je poslata najbližem Otomanskom upravniku kao upozorenje da svakog ko bude poslat sa takvim namjerama čeka ista sudbina. Dva grada koja se smatraju svetim i koja su uvijek bila zabranjena za posjetioce se nalaze na dva kraja duge visoravni. Gusinje ima više stanovnika i nameće svoj dominantan utjecaj na Plav. Plav je kažu ljepši zbog svojeg položaja jer se nalazi na jezeru istog imena ispod planine u obliku jele. Gradovi su najljepši kada su obasjani zalazećim suncem gdje se nižu najljepše slike sa vitkim minaretima i kupolama džamija. Niko do sada nije uspio da dođe do zadovoljavajućeg i tačnog opisa ova dva grada osim nekolicine ljudi koji su uspijeli da pobijegnu iz zatvoreništva koji govore da su ova mjesta mnogo ljepša iz blizine nego gledana iz daljine.
Ljudi su fanatični u njihovoj privrženosti njihovim porodicama i njihova vjernost je ohrabljena njihovim despotskim vođama koji vladaju čvrstom rukom. Ne postoje zakoni osim oni koje donose vođe klanova i njihovi pripadnici nad stanovništvom. Pošto je uvijek prisutna borba za nadmoć vlast ne ostaje dugo u rukama jednog vladara. Uobičajeni način prestanka vladavine je smrt vladara i svih njegovih muskih članova porodice.

The Omaha Sunady Bee, 28. jula 1907. (kliknite na image za uvećati)

Gusinje ima najljepšu džamiju na ovim prostorima. Na strani prema Crnoj Gori su sagrađene kule motrilje koje stalno nadgledaju ulaz u dolinu. Na ulazu u grad su male kule dvorci bez prozora na nižim spratovima a na gornjim se nalaze zaštićeni ojačani prozori i utvrđena ograda gdje se vlasnik sklanja sa porodicom na znak uzbune. Ukoliko neki stranac uspije da uđe preko ovih utvrđenja i dođe do grada vođe klanova organizuju sastanak gdje odlučuju ko ce da ubije nametljivca prije nego što ponovo prođe granicu. Čak i Albanci iz obliznjih mjesta se gledaju sa podozrenjem i sumnjom i često im se sudi za špijunažu. Jedan pastir koji je vodio stoku iz Skadra za Novi Pazar je bio uhapšen jer je prolazio blizu grada. Njegova stoka mu je bila oduzeta a on zatvoren. Kako nisu mogli da mu utvrde krivicu jedno mu je oko izvađeno i jedna ruka odsječena a onda poslat kao upozorenje da se nikada više ne pojavi na ovim mjestu. Još jedan seljak je skoro došao do crnogorske granice i bio uhapšen na ulicama Gusinja zbog sumnje da je bio špijun a nakon toga zatvoren nekoliko godina u pećini u planinama. Uspio je da pobjegne ali je bio u stalnom strahu da je gonjen od strane njegovih neumoljivih neprijatelja. Ipak, uprkos njihovom neobaziranju na zakone, Gusinjani se svud kreću bez straha i zabrinutosti. Često se mogu vidjeti u Skadru prepoznatljivi po svojim bijelim kapama koje su usvojili klanovi i svojim ratobornim držanjem. Oni idu u Skadar po namirnice a često tokom ovih putovanja se okrutno sukobljavaju sa ostalim klanovima sa kojima imaju razmirice koje tamo sreću. Ne tako davno, tokom jednog sukoba između gusinjskih klanova na sred ulica Skadra poginulo je 12 ljudi.
Jedan od najkrvavijih i najžešćih sukoba se desio zbog toga što su neki Gusinjani, koji nisu bili muslimani, našli uvrijeđenim dok su bili u Skadru. Da bi se osvetili ubili su krmka i u toku noći provalili u nekoliko džamija gdje su nacrtali krstove sa svinjskom krvlju a leš životinje postavili na serdžadu. Kada se saznalo za ovaj vandalski čin nastao je veliki metež a skoro cijelo muslimansko stanovništvo Skadra se dalo u potjeru za vandalima.
Vladar Gusinja se mijenja da pogreškama ili uspjesima vodećih porodica. Najkrvoločniji vođa albanskih klanova je bio poznat kao Vlok Vatt Varusci za koga se priča da je došao do mjesta vođe ubivši 100 ljudi pri tom ugasivši lozu ubijanjem svih muških članova porodice koji bi mogli da mu zasmetaju na putu k vlasti.
Bez obzira koje unutrašnje razmirice imaju između sebe Gusinjani su ujedinjeni u vezi jedne važne stvari: Njihov sveti grad mora ostati nepovređen a oni slobodni od bilo kojeg vanjskog gospodara osim onih iz svojih klanova. Oni će braniti ova prava iako to značilo i da prkose svim silama Evrope.

Preveo i pripremio: prof. Damir Gruda